Reja: Biosfera haqida tushuncha. V. I. Vernadskiylarning fikrlari. Biosfera ta’limoti. Biosfera qatlamlari va chegaralari. Biosferaning ekologik muammolari. Biosfera haqida tushuncha

Yerda hayotning paydo bo’lishi bilan biosfera hosil bo’lgan va planetada tiriklikning umumiy rivojlanishi boshlangan. Biosferaning ustki qatlami–atmosfera 10–15 km balandlikni egallaydi, shu qatlamda bakteriyalar, sporalar, zambrug’lar, soda tuzilgan va boshqa organizmlar, ularni qismlari bo’lishi mumkin. Bu qatlam ozon qatlami bilan tutashadi; ozon qatlami o’ziga xos ekran bo’lib, tirik organizmlarni ultrabinafsha va boshqa kuchli kosmik nurlardan saqlovchi parda rolini o’ynaydi.

• Yerda hayotning paydo bo’lishi bilan biosfera hosil bo’lgan va planetada tiriklikning umumiy rivojlanishi boshlangan. Biosferaning ustki qatlami–atmosfera 10–15 km balandlikni egallaydi, shu qatlamda bakteriyalar, sporalar, zambrug’lar, soda tuzilgan va boshqa organizmlar, ularni qismlari bo’lishi mumkin. Bu qatlam ozon qatlami bilan tutashadi; ozon qatlami o’ziga xos ekran bo’lib, tirik organizmlarni ultrabinafsha va boshqa kuchli kosmik nurlardan saqlovchi parda rolini o’ynaydi.

Yer usti muhitida uchraydigan organizmlarni ko’pchiligi havoga yer ustidan 50–100 m balandlikka ko’tarilishi mimkin. Ayrim qushlar 1000 – 3000 m balandlikda uchadi, planetani yuqori tog’ yonbag’rlarida ko’pchilik o’simlik va hayvonlar 4 – 6,5 km balandlikda yashashga moslashgan. Ular shunday balandlikda past bosim, kislorodning va namlikning kamligi, suyuq suvni yo’qligiga moslashgan. Tog’ qo’ylari (Ovis ammon) va quyonlarni (Lepus tibetanus) ayrim turlari 5 – 5,5km balandlikda, yuqori tog’ alp zag’chalari (Pyrrhocorax pyrrhocorax) hattoki 8,2 km balandlikdagi qoyalarda uchraydi.

• Yer usti muhitida uchraydigan organizmlarni ko’pchiligi havoga yer ustidan 50–100 m balandlikka ko’tarilishi mimkin. Ayrim qushlar 1000 – 3000 m balandlikda uchadi, planetani yuqori tog’ yonbag’rlarida ko’pchilik o’simlik va hayvonlar 4 – 6,5 km balandlikda yashashga moslashgan. Ular shunday balandlikda past bosim, kislorodning va namlikning kamligi, suyuq suvni yo’qligiga moslashgan. Tog’ qo’ylari (Ovis ammon) va quyonlarni (Lepus tibetanus) ayrim turlari 5 – 5,5km balandlikda, yuqori tog’ alp zag’chalari (Pyrrhocorax pyrrhocorax) hattoki 8,2 km balandlikdagi qoyalarda uchraydi.

• Biosferani pastki chegarasi litosfera bo’lib, unda tiriklik 2—3 km chuqurlikgacha tarqalgan; neft to’yingan shunday chuqurliklarda turli mikroorganizmlar borligi aniqlangan. Daraxtlaning ildizlari 8—10 m, yantoq o’simligini ildizi 15—18 m, cho’lda uchraydigan meskit butasini (Prosopis juliflora) ildizi esa 53,3 m chuqurlikka yetib yer kavlovchi hayvonlarning ini (sug’urlar, bo’rsiqlar) 6—7 m, hashorotlardan termitlar 6 m chuqurlikkacha yetadi.