Reja: Bu davrdagi tarixiy jarayon va adabiy til ananasi

2.Bu davrning tayanch dialekti masalasi.
Turkiy tillarning eng qadimgi davrlaridan boshlab, o‘zga tillar xususiyatlari o‘rnashib, singib kelgan. Xuddi shu holni qadimgi turkiy-runiy va turkiy-uyg‘ur bitiklarida uchratish mumkin: abxak (sanskritcha) — xavfsiz; chuldan (qadimgi eron tili) — unvon; chambu-divir (sanckritcha) - komot, olam; sui (xitoycha) — gunoh; tensi (xitoycha) - osmon o‘g‘H; chang(xitoycha) — tarmoq; bayan (sanckritcha) - baxt; luchan (sanksritcha) — nuroniy; maharaj (sanksritcha) - hokim; pryan (sanksritcha) - hujra; chan(xitoycha) - piyola; bau(xitoycha) - pul; teang(xitoycha) - xazina; tsuy(xitoycha) - gunoh; chanchu(xitoycha) — o‘qlov; chang (xitoycha) — cholg‘u; ajun(sug‘dcha) - dunyo; bag(sug‘dcha) - bog‘; boshiq(sug‘dcha)— ashula, qo‘shiq; farishta(sug‘dcha); xushti (sug‘dcha) — muailim; ruch(sug‘dcha) — kun; rushan — (sug‘dcha) — yorug‘lik, sarvag‘(sug‘dcha) — saroy; mag‘ (sug‘dcha) — oy; vag‘shiqa(sug‘dcha) — daho, ruh; shashad 111 www.ziyouz.com kutubxonasi (forscha) — shoh, xon kabilar. Ayniqsa, qadimgi turkiy tilning so'nggi davrlari tilida arab va fors tillarining ta'siri kuchli seziladi. Bu haqda o‘z o‘mida fikr yuritamiz. Yuqorida qayd etilgan qadimgi umumturkiy so‘zlarning ayrimlari iste'moldan chiqib qolsa, ayrim lari turli o ‘zgarishlar (ayniqsa, fonetik o‘zgarishlar)ga uchragan holda qoMlaniladi. Masalan, ug(ona), sug(lashkar), kunchuy (xonim), bo‘gda(xanjar), iig (yaxshi), sugut(nayza) kabilar eski o‘zbek tili davridan boshlab iste'moldan chiqib qolgan. Shu kabi adgud, azruq, ayruq, ayiriq; adrul , azrul, ayril; yaruq (KT), churuq (tuva tilida), yoruq (eski o‘zbek tilida); alb/alp (KT), alb (mo‘g‘ul), alp (eski o‘zbek); tag‘udu (KT), takuaa (mo‘g‘ulcha), tangoh (xokascha), taqag‘u (MK), tag‘iq (qirg‘izcha), tovuq (o‘zbekcha), ten (KT), chen(ten) (chuvashcha), tin (boshqirdcha), tong (o‘zbekcha); tirik//KT), chere(chuvashcha), diri (ozarb), tirik (o‘zbekcha) kabi so‘zlar fonetik o‘zgarishlar bilan qo‘llaniladi.