Reja: Buyuk Britaniya davlatining moliya tizimi va uning iktisodiy mazmuni. Buyuk Britaniya daromad va xarajatlar tizimi. Buyuk Britaniya maxalliy moliyasi va ularning tarkibi. Angliyaning fiskal siyosati

5.Buyuk Britaniya solikli daromadlari va turlari.
Nolinchi solik stavkasi ko‘llanilganda iste’molchidan solik o‘chirilmaydi. Nolinchi solik stavkasi ko‘llaniladigan tovarlarga ozik – ovkat maxsulotlari, xalkaro va ichki passajir transporti, kitoblar, gazetalar, yangi uylar kurilishi, bolalar kiyimi, dori – darmon va boshkalar kiradi.
Tovar va xizmatlar solikdan ozod etilsa iste’molchilar xam solik to‘lamaydi.
Bojxona bojlari Yevropa ittifokiga kirmaydigan davlatlardan kelgan tovarlardan undiriladi. Tovarlar Yevropa ittifokida bojxona tekshiruvisiz erkin kuchayadi.
Transportda yokilgi sifatida ishlatiladigan mineral yogdonokari stavkadagi soliklar undiriladi. Ekologik toza yokilgi uchun solik stavkasi xamdir. Bular – benzin, dizel yokilgisi, gazdir. Kerosin, yoglash materiallari aksiz yigimi olinmay, kam stavkali solik undiriladi. Yokilgi o‘rnini bosuvchi boshka narsalar mineral yog kabi solikka tortiladi. Aksiz soligi spirt, pivo, vino va boshkalar uchun ko‘llaniladi. Ilmiy, meditsina, sanoatda ishlatiluvchi spirt yigindan ozod etiladi.
Sigaretlarga yigimlar xisoblanadi. Boshka tamaki maxsulotlariga yigim ogirligidan kelib chikkan xolda xisoblanadi. Xukumat chekuvchilarni kamaytirish maksadida xar yili tamaki maxsulotlari uchun yiginni 5%ga oshirishi kerak.
Mashina va jixozlarga xarajatlar, sanoat va kurilish, ilmiy izlanish solikka tortilmaydi, kichik va o‘rta biznes tashkilotlari birinchi yil mashina va jixozlarga xarajat uchun 40% solik kam undiriladi.
1999 yil Angliyada yangi korporativ solik to‘lovi yo‘lga ko‘yildi. Solik to‘lovchilar uch oyida to‘lovlarni amalga oshiradi. 1999 yil apreldan korporativ solik 30% ga kamaytirilgan. Ba’zi kompaniyalar uchun individual solik solmnadi.
Ko‘zda tutilmagan daromaddan soliklar
Bu soliklar ikki etapda to‘lanadi: 1997 yil dekabrida, 1998 yil dekabrida. Bu soliklar xisobidan axoli ish bilan ta’minot davlat programmasi moliyalashtiriladi. Solik stavkasi foyda bo‘yicha 23% ni tashkil etadi. Davlat xazinasiga soliklarda 5200 mln. angliya funt sterlingi, energetikadan 2100 mln. angliya funt sterlingi, suv xo‘jaligi sanoatidan 1650 mln. angliya funt sterlingi tushishi kuzatilmokda.
Kapital soligi to‘lovchilari yuridik va jismoniy shaxslardir. Solik yillik daromadning o‘sgan kismidan to‘lanadi. Ba’zi bir aktivlardan daromadlar, solikdan ozod etiladi. Ularda ko‘chmas mulk, davlat kimmatli kogozlari, korporativ obligatsiyalar, aksiya daromadlari kiradi.
Jismoniy shaxslar uchun daromad soligi daromad soligi stavkasi bo‘yicha xisoblanadi. Trastlar uchun maxsus stavkalar mavjud.
Xukumat kapital o‘suvidan olingan daromad solikka tortiladi.
Axoli soliklari 223000 angliya funt sterlingidan oshadigan mulkdan 40% solik stavkasi to‘lanadi. Yiliga vasiyat kilingan mulkdan 3% solik olinadi.
Ko‘shilgan kiymat soligi 17.5% ni tashkil etadi. Kamaytirilgan 5% solik yokilgi, energo – resurslar va boshkalarga ko‘llaniladi. Ko‘shimcha kiymat soligi ishlab chikarish, tovar va xizmatlar uchun yigiladi. Oxirgi solik iste’molchi tomonidan to‘lanadi.
Ko‘shilgan kiymat soligi 50000 angliya funt sterlingidan oshuvchilardan olinadi. Ba’zi tovar va xizmatlar nolinchi stavka ko‘llanilib solikka tortilmaydi.
Fukarolarning daromadlari, ish xaki investitsiyasi daromadlari solikka tortiladi. Daromad soligi olinishida shaxsiy chegirma katta rol o‘ynaydi. Shaxsiy va oila chegirmalari razmerlari xar bir moliya yilida ko‘rib chikiladi.
Angliya xukumati kelajakda baza va oshirilgan stavkalar saklanishini, oshirilganlarini 10% gacha kiskartirishni ko‘zda tutadi. 1998 – 1999 yillar moliya yilida solik to‘lovchilar soni 26 mln. kishidan, shundan 7.6 mln. 20% ga kamaytirilgan daromad soligi, 16.2 mln. baza bo‘yicha va 2.4 mln. oshirilgan stavkani tashkil etgan. Ko‘pchilik ishchilar daromad soligini, ish xakini olganda Pay – As – Earn (PAYE) daromad soligini to‘laydi.
Korporativ solik.
Kompaniyalar daromaddan va kapital o‘stirishdan korporativ solik to‘laydi. Korporativ solik stavkasi 31% ni tashkil etadi. Kamaytirilgan stavka – 21% kichik korxonalarga ko‘llaniladi. Imtiyozli stavka yiliga 300000 – 1500000 angliya funt sterlingida daromad oluvchi kompaniyalarga ko‘llaniladi.
Budjet yili - tasdiklangan budjet amal kiladigan davr. U doimo kalendar yili bilan to‘gri kelmaydi. Angliya, Kanada, Yaponiyada budjet yili 1 apreldan 31 martgachadir.
Budjetning xarajat kismi munitsipial departamenti ilova kilinadi. Kelgusi yil regional budjet loyixasi departamentlar xarajatlar smetasi takkoslanadi. Munitsipial yigim tashkil etgan budjet loyixasi ijro apparati tomonidan tasdiklanadi. Shu bilan bir vaktda loyixilanadigan zayomlar, solik stavkasi xakida yechim kabul kilinadi.
Regional xukumat organlari budjetni tashkil etish prinsiplarini boshkaradi. Ularning asosiylari budjetning to‘liklik prinsipi va balansli umumiy ta’minot prinsipidir.
Angliyada, Ispaniyada maxalliy xukumat budjetni korrektirovka kilishda, budjetga taallukli solik to‘lovlarida katnashadi.
Angliya davlat budjeti daromadlari.
Angliyada solik va yigimlar to‘rt kismga bo‘linadi:

1. 
   Daromad soligi;
   
2. 
   Kapital soligi;
   

1. 
   Egri soliklar;
   
2. 
   Boshka soliklar.
   
3. 
   Daromad soligi kuyidagilar:
   
4. 
   Jismoniy shaxslardan daromad soligi;
   
5. 
   Kooperativ solik;
   
6. 
   Kapital o‘kuv soligi.
   

Jismoniy shaxslardan daromad soligi jismoniy shaxslarning daromadi kancha katta bo‘lsa, shuncha katta bo‘ladi. Daromad soligi bir yil ichida undiriladi.
Tayanch so‘zlar: Buyuk Britaniya davlat budjetining tuzilishi, Buyuk Britaniya davlat moliyasi, Buyuk Britaniyaning solig tizimi, Tadbirkorlikni ragbatlantirish, Budjet loyixasi, Buyuk Britaniya daromad va xarajatlar tizimi, Korporatsiyani boshkarish, Davlat moliyasini boshkarishda javobgarlik