Reja: Kimyoviy texnologik sistema haqida umumiy tushuncha

3 - MA`RUZA

MAVZU : KIMYOVIY TEXNOLOGIK SISTEMALAR

VA ULARNING TIPLARI

REJA:

1. Kimyoviy texnologik sistema haqida umumiy tushuncha.
2. Kimyoviy texnologik sistemaning sinflanishi:
a) ochiq zanjirli kimyoviy texnologik sistema.
b) yopiq zanjirli kimyoviy texnologik sistema.
c) kombinirlangan texnologik sistema.
3 Texnologik sistemalarning afzalliklari va kamchiliklari

Kimyoviy texnologik sistema deganda xom ashyodan qayta ishlash natijasida tayyor maxsulot olish uchun fizikaviy va kimyoviy jarayonlarni sodir qiluvchi apparatlar va kurilmalar majmuasi tushuniladi.Kimyoviy texnologik sistema tarkibiga kiruvchi apparat-lardagi jarayonlarning ketma - ket tasviri texnologik sxema deyiladi.

Kimyoviy texnologik sistema va sxemani 3 tipga bilinadi:
1) ochiq zanjirli kimyoviy texnologik sistema;
2) epiq zanjirli kimyoviy texnologik sistema;
3) kombinirlangan kimeviy texnologik sistema;

Ochiq zanjirli kimyoviy texnologik sistema shunday ishlab chiqarish jarayonida qillaniladiki, bunda muvozanat shartiga kira reaktsion aralashmadan maxsulot chiqmagan xolda xosil bilishining yuqori darajasiga erishish mumkin.

Yopiq zanjirli kimyoviy texnologik sistema muvozanat shartiga kira maxsulotning chiqishi uncha kattа bilmagan jarayonlarda sodir etiladi. Bunda maxsulot reaktsion zonadan har bir itishdan chiqib turadi va jarayonning tezligi yuqori biladi.
Ochiq zanjirli sistemalar reaktsiyaga kirishuvchi komponentlar fakat bir marotaba ituvchi apparatlardan tizilgan. Agar bir reaktorda xosil qilish darajasi uncha yuqori bilmasa, u xolda sistemaga shu tipdagi bir xil apparatlardan bir nechtasi kiritiladi.
Epik zanjirli sistema tsiklik sistema deb xam yuritilib, unda esa eng yuqori darajaga erishgunchа reaktsion aralashmani reaktsiya sodir biladigan apparatga bir emas, bir necha marta qaytarib kiritish kizda tutiladi.
Masalan: NH₃ ni har ikkala sistemada sintez qilish mumkin.

Ochik zanjirli sistemada ammiak ishlab chikarish sxemasi.

Epik zanjirli sistemada ammiak ishlab chikarish sxemasi.

Tsiklik sistemada sodir biladigan sintezlarga spirtlar, motor yoqil\isi va boshqa sintezlarni misol qilish mumkin. Bunda fakat bitta tsiklning izida uncha katta bilmagan darajada chiqishga ega biladi, lekin reaktsion aralashma kizda tutilgan, ya`ni xisoblangan miqdordagi maxsulot tayyor bilgunchа apparatda bir necha marta tsirkulyatsiyalanadi. Tsirkulyatsiyalanayotgan aralashmaga bir tsiklda olinadigan tayyor maxsulotning miqdoricha yangi xom ashyodan qishib turiladi.

Bundan tashqari kombinirlangan, ya`ni murakkab texnologik sistemalar sham bilib, ularda reaktsion fazalardan biri bir xil apparatlarda ketma - ket itib boradi, ikkinchi fazada esa tsirkulyatsion sistemaда kip marotaba tsirkulyatsiyalanadi. Hozirda ishlab chiqarishning asosiy vazifalaridan biri tsiklik kimyoviy texnologik sistemalarni ishlab chiqarishdir, chunki ular ochiq zanjirlilarga nisbatan ancha ishchamdir.
Shuning uchun ularga kamroq mabla\ sarflanadi va chiqimsiz ishlab chiqarishga yaqinroqdir. Lekin ba`zi dastlabki maxsulotining miqdori uncha katta bilmagan jarayonlar uchun ochiq zanjirli sistemalar qulayroqdir.
Texnologik sistemaning murakkab yoki soddaligi ishlab chiqarishda maxsulotning tannarxiga ta`sir qiladi. Sistemada apparatlarning kipligi ishlab chiqarishning qurilishiga kiproq mabla\ talab qiladi, bu esa apparatning remonti uchun sarfni va xizmatdagi ishchilarning shtatini oshiradi. Buning natijasida meshnat unumdorligi kamayadi va maxsulotning tannarxi ortib ketadi. SHuning uchun ishlab chiqarish usullarini ishlab chiqarishda kichiq sistemalarga kiproq ashamiyat beriladi, chunki bu sistemalarda kam bosqichli jarayonlar olib boriladi.

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR:

1. Kimyoviy texnologik sistema nima ?

2. Sistemalar qanday turlarda biladi ?
3. Ochiq zanjirli sistema deganda nimani tushunasiz ?
4. Yopiq zanjirli sistemaning ashamiyati bormi ?
5. Kombinirlangan sistemalar nima, uning qanday afzalliklari bor ?

TAYANCH IBORALAR:

Texnologik sistema, ochiq zanjirli sistema, yopiq zanjirli sistema, kombinirlangan sistema.