Kompaniyaning raqobat strategiyasi - bu biznesga yondoshuv va mijozlarni jalb qilishga qaratilgan tashabbuslar, kompaniyaning bozordagi pozitsiyani mustaxkamlash uchun olib boradigan kurashidan iborat. Bozordagi raqobatni urushga o’xshatish mumkin. Bu urushda raqiblar yarador bo’lishi, zarar ko’rishi mumkin. Bunda faqat eng yaxshi strategiya galaba qozonadi. Kompaniyaning raqobat strategiyasi hujumkorlik va mudofaa harakatlarini, qisqa muddatli taktik va o’zoq muddatli harakatlarni o’z ichiga oladi.
Bozordagi raqobatchilar nechta bo’lsa raqobatchilik strategiyasining variantlari va ko’rinishlari shuncha bo’ladi. Biroq ularning turi qanchalik ko’p bo’lmasin, ularning o’xshashliklari topiladi. Strategiyaga yondoshishning keng tarqalgan 5 ta varianti mavjud bulib ular quyida keltirilgan:
- Xarajatlar bo’yicha ilg’orlik strategiyasi. Tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishda to’la xarajatlarini pasaytirishni ko’zda tutadi. Bu esa ko’p sonli xaridorni jalb qiladi.
- Keng tabaqalashtirish strategiyasi. Kompaniya tovarlariga raqobatchi firmalar tovarlaridan farq qildiradigan o’ziga xos chizgilarni berishga qaratilgan. Bu ham xaridorlarni jalb etishga yordam beradi.
- Optimal xarajatlar strategiyasi. Xaridorlarga past xarajatlar va maxsulotni keng tabaqalashtirishni uyg’unlashtirish hisobiga qimmatli tovar olish imkoniyatini beradi. Asosiy vazifa o’xshash tovarni ishlab chiqaruvchilarga nisbatan optimal xarajat va past baholarni ta’minlashdan iboratdir.
- Fokuslangan strategiya. Bunda strategiya past xarajatlarga asoslangan bo’lib, xaridorlarning tor segmentiga yo’naltiriladi. Bunda firma o’z raqobatchilaridan ancha past baholar hisobiga o’tib ketadi.
- Ifodalangan strategiya yoki maxsulotni tabaqalashtirishga asoslangan bozor uyasi strategiyasi. Uning maqsadi - tanlangan segmentlar namoyondalarini ularning did va talablariga yanada to’laroq javob beradigan tovar va xizmatlar bilan ta’minlashdir.
Strategik boshqarishning raqobatchilikda qo’llaniladigan quyidagi turlari mavjud:
Raqobat ustunligini saqlab qolish uchun xujumkorlik strategiyasidan foydalanish. Hujumkor raqobatbardosh strategiya - bu tarmoq ichidagi o'zgarishlarni amalga oshirishga faol urinishdan iborat bo'lgan korporativ strategiyaning bir turi. Hujumga boradigan kompaniyalar, odatda, sotib olishlarni amalga oshiradilar va raqobatdan oldinda qolish uchun tadqiqot va rivojlantirishga (AR-GE) va texnologiyalarga katta mablag 'sarflaydilar. Shuningdek, ular yangi yoki xizmat ko'rsatmayotgan bozorlarni kesib tashlash yoki ular bilan boshma-yuz yurish orqali raqobatchilarga qarshi kurash olib boradi.
Raqobat ustunligiga deyarli har doim muvaffaqiyatli hujumkor strategik harakatlar hisobiga erishiladi. Ustunlikka erishishni ta’minlash uchun muvaffaqiyatli hujumkor strategiyaga qancha vaqt talab etilishi tarmoqdagi raqobat tavsifiga bog’liq. Ustunlikni ta’minlash vaqti qisqa bo’lishi, xizmat ko’rsatish sohasidagi kabi, murakkab texnologik jarayonli kapital talab etadigan tarmoqlardagi kabi ancha davomli bo’lishi ham mumkin. Ideal darajada sozlangan harakatlar miqyosi ancha katta bo’lgan (masalan, yangi kimmatbaxo dorining patentiga farmatsevtikada ega bo’lish sezilarli ustunlikni ta’minlaydi) yoki uncha katta bo’lmagan (masalan, tikuvchilik sanoatida. Bunda kiyimlarning yangi modadagi fasonlari osongina o’zlashtirilishi mumkin, nusxa ko’chirish orqali) raqobat ustun-ligini yaratishi mumkin.
Muvaffaqiyatli hujumdan so’ng «mevalarning samarasini» ko’rish davri keladi. Bu davrning davomiyligi esa raqiblarga yo’qotilgan pozitsiyalarni qaytarib olish uchun hujumga o’tishga qancha vaqt kerak bo’lishiga bog’liqdir.
Turli xil texnika va strategiyalar yakka o'zi yoki tajovuzkor raqobat strategiyasini yaratish bo'yicha birgalikdagi sa'y-harakatlarning bir qismi sifatida ishlatilishi mumkin. Kompaniyalar hatto turli xil joylarda yoki bozorlarda mutlaqo boshqacha strategiyalarni qo'llashlari mumkin. Masalan, global alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqaradigan kompaniya rivojlanayotgan bozorda boshlang'ich raqobatchiga qanday munosabatda bo'lishiga nisbatan etuk uy bozoridagi raqobatchisiga qanday munosabatda bo'lishini ko'rib chiqing. Bunday o'zgaruvchanlik ba'zi murakkab hujum strategiyalariga va hatto ba'zi mudofaa strategiyalarini hujumga qarshi harakatlarning bir qismi sifatida kiritilishiga olib kelishi mumkin.
Raqiblar firma yaratgan ustunlikka qarshi jiddiy qarshi hujum boshlashlari bilan uning yemirilishi boshlanadi. Egallangan mavqeini saqlab qolish uchun firma ikkinchi strategik hujumni amalga oshirishi kerak. Uning fundamentini esa raqobatchi ustunlikka erishish maqsadida kurashni kuchaytirgan paytlarida hujumga o’tishga tayyor turish uchun «mevalarni samarasini» ko’rish davrida ko’rib qo’yish kerak bo’ladi. Raqobat ustunligini saqlab turish uchun firma raqiblardan bir bosh baland bo’lishi kerak. Bozordagi o’zining pozitsiyasini mustahkamlash uchun ketma-ket strategik hujumlar uyushtirishi va xaridorlarning moyilligini saqlab turishi lozim.
Hujumkor strategiyaning oltita asosiy turi ajratiladi:
1. Oxirgi yugurish strategiyasi.
2. Pretantiv strategiya.
3. To'g'ridan-to'g'ri hujum strategiyasi.
4. Sotib olish strategiyasi.
"Oxirgi yugurish strategiyasi" to'g'ridan-to'g'ri raqobatdan qochadi va aksincha tegmagan bozorlardan yoki e'tiborsiz qolgan segmentlardan, demografik guruhlardan yoki hududlardan foydalanishga intiladi.
"Pretantiv strategiya" - bu ma'lum bir bozor yoki demografik xizmatga birinchi bo'lib xizmat ko'rsatishda kompaniyaning oddiy tabiiy afzalligi. O'chirish juda qiyin bo'lishi mumkin. Shuningdek, "birinchi harakatga keltiruvchi" ustunlik sifatida ham tanilgan.
"To'g'ridan-to'g'ri hujum strategiyasi" nihoyasiga etkazish yoki hujumga qarshi raqobatbardosh strategiyalarga qaraganda ancha tajovuzkor. Bunday strategiya raqobatdosh mahsulotlarni yoki shafqatsiz kompaniyalarni taqqoslashni, narx urushi yoki hatto tezroq yangi mahsulot xususiyatlarini kim kiritishi mumkinligi haqidagi raqobatni o'z ichiga olishi mumkin. To'g'ridan-to'g'ri hujum, shuningdek, ilgari sanab o'tilgan strategiyalarning taktikalarini jalb qilishi mumkin, barchasi marketing kampaniyalari orqali ommaviy suhbatni o'z zimmasiga olishdir.
"Sotib olish strategiyasi" uni sotib olish orqali raqibini olib tashlashga intiladi. Shunday qilib, bu eng boy yoki eng yaxshi kapitallashtirilgan raqib tomonidan qo'llaniladigan strategiya. Bunday strategiya bir zumda yangi bozorlarni, mijozlar bazasini yoki korporativ intellektni birlashtirishning afzalligini taklif etadi. Bu juda qimmat strategiya bo'lgani uchun uni oqilona va korporativ monopoliyaga qarshi qoidalar yoki mahalliy raqobat to'g'risidagi qonunlarni hisobga olgan holda ishlatish kerak.
