Reja: O’simliklarning tabiatdagi va inson faoliyatidagi ahamiyati

Mavzu: Gulli o'simliklarning tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyati

Reja:

1. O’simliklarning tabiatdagi va inson faoliyatidagi ahamiyati

2. Biosferada tirik organizmlarni xilma-xilligi

3. Tuban o’simliklarni yashash sharoiti va xo’jalik ahamiyati

1. O’simliklarning tabiatdagi va inson faoliyatidagi ahamiyati

O’simlik va muhit orasida murakkab aloqadorlik mavjud. O’simliklar tabiatdagi modda almashinuvi jarayonida muhim rol o’ynaydi. Yashil o’simliklar planetamizdagi hayotning asosiy manbaidir. Quyoshdan keladigan yorug’lik energiyasi yashil o’simliklar tomonidan o’zlashtirilib, ularning hujayrasida ximiyaviy energiyaga, uning yordamida esa o’simlikka atrof-muhitdan keladigan noorganik moddalar organik moddalarga, ya’ni oqsil, yog’, uglevod, vitamin, organik kislotalar va boshqalarga aylantiriladi.

Quruqlik va suvda o’sadigan o’simliklar fotosintez natijasida har yili 450 mlrd tonna organik modda hosil qiladi.

O’simliklar inson hayotida juda katta ahamiyatga egadir, chunki inson o’simliklardan o’zini turli ehtiyojlari uchun foydalanadi.

Ovqat bo’ladigan o’simliklardan dunyoning hamma joylarida ekiladigan g’alla o‘simliklari inson uchun juda katta ahamiyatga egadir. G’alla o’simlik-laridan bug’doy, sholi, suli, makkajo’xori, arpa, tariq, oq jo’xori juda ko’plab ekiladi va

undan ko’plab foydalaniladi.

Inson o’z taraqqiyotining dastlabki bosqichlaridan boshlaboq o’simliklar bilan ovqatlanganlar, undan uy-joy qurganlar va kiyim-kechak yasaganlar. Buning natijasida o’simliklar va ularning xususiyatlari to’g’risida ba’zi bilimlar paydo bo’lgan va ana shunday bilimlarning yakunlanishi natijasida o’sim-liklar haqidagi fan, ya’ni botanika vujudga kelgan.



Bu fanning dastlabki negizlari bundan 2300 yil oldin yashagan grek olimlari Aristotel (322- 384) va Teofrast (285 - 370) asarlarida vujudga kelgan.

Italiyalik botanik Andrea Sezalpin (1519-1603)ni ko’rsatish mumkin. Olim o’zining 1583 yilda bosilib chiqqan "O’simliklar haqida" degan asarida 1500 ga yaqin o’simliklarni ta’riflab beradi.

1858 yilda Ch. Darvin (1809-1882) organik dunyoning tabiiy tanlanish yo’li bilan evolyutsiyasi to’g’risidagi o’z nazariyasini yaratdi.

A.S.Falinsin (1835-1918) botanik fiziologiyani rivojlantirishda katta ishlar olib bordi. U 1883 yilda "O’simlikda moddalar almashinuvi va energiya o’zgarishi" nomli asarini yozdi. O.V.Baranetskiy lishayniklar ustida bir qancha ishlar olib bordi, u o’simliklar anatomiyasi va fiziologiyasiga oid bir qancha ishlarni qildi.

I.P.Borodin o’simliklarda nafas olish jarayoni ustida ish olib bordi va bir qancha asarlar, jumladan "O’simliklar anatomiyasi kursi" ni yozdi.

D.I.Ivanovskiy filtrlovchi viruslarni kashf etdi. V.A. Rotert o’simliklar fiziologiyasi va anatomiyasi sohasida, S.N. Vinogradskiy esa bakteriyalarda bo’ladigan xemosintez jarayonini aniqlab mikrobiologiyaga asos soldi.

V.I.Palladin (1859-1922) o’simliklar nafas olishining mexanizmi va shu bilan mahkam bog’langan spirtli bijg’ish ustida juda ko’p ish olib borgan olim.

D.N.Pryanishnikov (1865-1948) o’simliklar fiziologiyasi va agroximiyaga asos solgan olimdir.

I.N.Gorojankin (1848-1904) urug’li o’simliklardan urug’lanish jarayonini yadroning chang naychasi orqali tuxum hujayrasiga kirishi tufayli yuzaga chiqishini birinchi bo’lib ko’rsatdi. U birinchi bo’lib hujayralararo protoplazma bo’shliqlari (plazmodesmalar) borligini kashf etdi.

O’simlik hujayrasi
hujayra uning tuzilishi va komponentlari Hujayraning tuzilishi va uning faoliyati to’g’risidagi fan sitologiya deyiladi.

Hujayra bu o’simlik tanasining mustaqil ko’payuvchi elementar strukturasi va funksional birligi bo’lgan bir qismidir.

Hujayrani dastlab ingliz olimi R.Guk 1665 yilda kashf etgan. U buzina o’simligini qoplovchi to’qimasi - probkani ko’rayotib, unda bo’shliqlarni kuzatdi va uni "kletka" deb atadi.