Reja: shisha va shisha buyumlar texnologiyasi

1.2.8. Bitum va qatron asosidagi materiallar texnologiyasi
Bitumlar tabiiy bitum, neft bitumlari va asfaltli jinslar turlari bo’ladi. Tabiiy bitumlar neftni er qatlamlarida filtrlanishi natijasida hosil bo’ladi, tozaligi bilan neft bitumlaridan farqlanadi, ammo oz miqdorda uchraydi. Neft bitumlari neftni organik sintez qilish natijasida olinadi.
Qatronlar toshko’mir (qo’ng’ir ko’mir), yog’och va sh.k. dan koks va pista ko’mir olish jarayonida hosil bo’ladi.
Bitum va qatronlar termoplastlar bo’lib, suvda erimaydi, lekin organik erituvchilarda osongina eriydi, atmosfera muxiti ta’sirida «eskiradi», ya’ni bog’lovchilik xossalari kamayadi. Ular suv o’tkazmaydi, kislota, ishqor, tuz eritmalariga, gazlarga chidamli va yog’och, tosh, metall va boshqa materiallarga puxta yopishadi.
Bitumlar. Bitum tarkibida moy, smola, asfaltenlar, karbenlar va karboidlar bor. Bitumda moy 60% gacha, smola esa 30% gacha bo’ladi. Asfaltenlar bitumlarga qattiqlik beruvchi moddalardir. Karben va karboidlar uglerodli qattiq moddalardir. Bitum qattiqligi (0,5-22 mm), yumshash xarorati (40-95⁰S), cho’ziluvchanligi (1-40 sm) bilan farqlanadi. Uning zichligi 0,8-1,3 gsm³, issiq o’tkazuvchanligi 0,5-0,6 Vt(m⁰S), alangalanish xarorati 230-240⁰S, suvda eruvchanligi 0,2-0,3% (massaga nisbatan) teng. Bitum ishlatish soxasiga nisbatan qurilish, tombop va yo’lbop to’rlarga bo’linadi. Bitumlar bino va inshootlarning er osti va usti qismlari gidroizolyatsiyasida, o’rama gidroizolyatsiya materiallari, mastikalar, pastalar, germetiklar, qorishmalar va asfaltbetonlar tayyorlashda ishlatiladi.
Qatronlar. Toshko’mir qatroni tarkibiga ko’mirsimon moddalar, erimaydigan qattiq qatron smolalari, eriydigan qatron yog’i bo’ladi. Qatronning zichligi 0,96-1,3 gsm³, pekniki (qatron qoldig’i) 1,19-1,3 gsm³, yumshash xarorati 50-60⁰S teng. Qatron atmosfera ta’sirida tez eskiradi, biologik muxitga esa qatron bitumga nisbatan chidamli bo’ladi. Qatron gidroizolyatsiya va o’rama materiallar tayyorlashda ishlatiladi.
Arxitektura yodgorliklarini ta’mirlash va konservatsiyalashda bitum va qatronlar fundamentlar va er ustki qismlari gidroizolyatsiyasida ishlatilishi mumkin.