Reja: Shok haqida tushuncha

Shok.


REJA:
1.Shok haqida tushuncha.
2.Shokning turlari:
-travmatik shok;
-gemorragik shok;
-gipovolemik shok;
-kardiogen shok;
-toksikoinfeksion shok;
-anafilaktik shok.

Shok haqida tushuncha. Markaziy nerv tizimi, qon aylanish, nafas olish, moddalar almashinuvi tizimlari funksiyasini buzilishi tufayli yuzaga keladigan nihoyatda og`ir, hayot uchun xavfli kasallik holatidir.

Shokning turlari. Yuzaga keltirgan sabablariga ko`ra shok 6 turda bo`ladi:
-travmatik shok;
-gemorragik shok;
-gipovolemik shok;
-kordiogen shok;
- toksiko infeksion shok;
-anafilaktik shok.
Shokning har bir turi uni yuzaga keltirgan sabablariga ko`ra, o`ziga xos belgilar bilan farq qiladi. Ana shu belgilardan kelib chiqqan holda, shok holatidagi bemorga birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi.
Travmatik shok.
Sababi.1.Mexanik ta`sirlar: urilish, yiqilish, transport hodisalari.
2.Kuyish(termik kuyish, kimyoviy kuyish).
3.Elektr toki ta`siri;
4.Sovuq ta`siri.
Belgilari. Yuqoridagi sabablarda ko`rsatilgan tashqi kuchli ta`sirlar natijasida shikastlangan odamning birinchi navbatda markaziy nerv tizimi zararlanib kuchli og`riq paydo bo`ladi. U karaxt holatiga tushadi, yoki butunlay hushini yo`qotadi. Markaziy nerv tizimi faoliyatining buzilishi, kuchli og`riq o`z navbatida yurak-tomir va nafas olish tizimlari faoliyatining buzilishiga olib keladi.
Agar travma natijasida jarohatlanish, ya`ni teri va to`qimalar butunligining buzilishi ham yuzaga kelgan bo`lsa, jarohatdan qon ketishi tufayli bemor qon yo`qotadi. Buning natijasida tomirlarda harakatlanayotgan qon miqdori kamayadi va organizmda qon aylanish jarayoni buziladi. Arterial qon bosimi pasayadi. Bu esa, o`z navbatida bosh miya nerv to`qimasini, tananing barcha to`qimalarining kislorod va oziq moddalar bilan ta`minlanishini buzilishiga olib keladi.
Shok 2 davrda kechadi:
1. Shokning erektil davri.
2. Shokning torpid davri.
Shokning eriktil davrida bemor qo`zg`aladi, alaklaydi, baqiradi, tipirchilaydi.Arterial qon bosimi normal bo`ladi, yoki biroz ko`tariladi.Yurak urishi tezlashadi.Nafas tezlashadi.Teri oqaradi, ko`z qorachiqlari kengayadi, ular yorug`likda torayish, qorong`ida kengayish xususiyatini yo`qotadi.
Shokning torpid davrida bemor karaxt holatida bo`ladi, u savolga javob bermaydi. Uning ko`z qorachiqlari kengaygan, qo`l-oyoqlari sovuq, terisi sovuq ter bilan qoplangan, tomir urishi kuchsiz, tezlashgan. Arterial qon bosimi normadan past (maksimal bosim 60-50-30 mm simob ustunigacha pasayadi, minimal bosim 30–10–0 gacha pasayadi. Normada maksimal bosim 110-130 mm, minimal bosim 65-80 mm simob ustuniga teng). Siydik ajratish juda kamayadi, yoki butunlay to`xtaydi, chunki buyrakda qon aylanishining buzilishi, o`tkir buyrak yetishmovchiligini vujudga keltirishi mumkin.
Tibbiy yordam. 1.Tez yordam chaqirib, travmatologiya shifoxonasiga yuboriladi.
2.Tez yordam yetib kelgunicha quyidagi tartibda birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- og`riq qoldiruvchilar: analgin (baralgin)-1-2 ml, demidrol-1 ml, novokain-2 ml bitta shpritsga muskul orasiga;
- gidrokortizon 80-100 mg muskul orasiga, yoki prednizolon 20-30 mg muskul orasiga;
- pasaygan arterial qon bosimini ko`tarish uchun: mezaton 0,5-1 ml yoki noradrenalin (adrenalin) 0,5-1 ml muskul orasiga yoki teri ostiga. Bu dorilar bo`lmasa: kofein, kordiamin, kamfora (bittasi)-1 ml teri ostiga;
- jarohatdan oqayotgan qonni to`xtatish (qon ketish mavzusiga qaralsin);
- qon oqish to`xtatilgach jarohat atrofi yod (spirt) bilan artilib, aseptik bog`lam qo`yiladi;
- bemor issiq ko`rpaga boshini past qilib yotqiziladi. Oyoqlariga issiq grelka qo`yiladi;
Gemorragik shok.
Sababi. Jarohatlanish yoki qon kasalligi natijasida ko`p qon yo`qotish.
Belgilari.Bemor karaxt holatida bo`ladi, yoki hushini butunlay yo`qotadi.Teri oqargan, qo`l-oyoqlari soviydi. Ko`z qorachiqlari kengayadi, nafas olish tezlashgan, yuzaki, tomir urishi kuchsiz, tezlashgan, arterial qon bosimi pasaygan, siydik ajralishi to`xtaydi (o`tkir buyrak yetishmovchiligi vujudga keladi).
Tibbiy yordam. 1.Tez yordam chaqirib, bemor shifoxonaning reanimatsiya bo`limiga yuboriladi.
2.Tez yordam kelgunicha quyidagi birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- bemor issiq to`shakka boshini past qilib yotqiziladi. Oyoqlariga issiq grelka qo`yiladi.Agar bemor hushida bo`lsa va icha olsa, bir stakan issiq shirin, novvot, asal choy yoki shirin kofe beriladi.
- pasaygan arterial qon bosimini ko`tarish uchun mezaton 0,5 -1 ml yoki adrenalin (noradrenalin) 0,5-1 ml muskul orasiga yoki teri ostiga. Bu dorilar bo`lmasa: kofein, kordiamen, kamfora (bittasi) teri ostiga.
- Jarohatdan qon oqayotgan bo`lsa, to`xtatish (qon ketish mavzusiga qaralsin).
Qon ketish to`xtatilgach, jarohat atrofiga iod (spirt) surtiladi va aseptik bog`lam qo`yiladi.
Gipovolemik shok. Ko`p ich ketishi, qusish (vabo kasalligida, ovqatdan zaharlanishda, og`ir ichburug`da), issiq sharoitda og`ir jismoniy mehnat qilganda ko`p terlash natijasida ko`p suv va mineral tuzlarni yo`qotish natijasida qonning quyuqlashuvi, qon miqdorining kamayishi, organizmning suvsizlanishi, qoldiq moddalar bilan organizmni zaharlanishi kabilar.
Belgilari. Gemorragik shokka o`xshash.
Tibbiy yordam. 1.Tez yordam chaqirib, shifoxonaning reanimatsiya bo`limiga yuboriladi.
2.Tez yordam kelguncha quyidagicha birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- bemor issiq to`shakka boshini past qilib yotqiziladi, oyoqlariga issiq grelka qo`yiladi.
- issiq shirin choy, natriy xlorid 0,9 % eritmasi yarim stakan har yarim soatda ichiriladi;
- adrenalin, noradrenalin, mezaton (bittasi)-0,5-1 ml muskul orasiga, yoki teri ostiga. Bular bo`lmasa: kofein, kordiamin, kamfora (bittasi) - 1 ml teri ostiga;
- iloji bo`lsa, natriy xlor 0,9 %-200 ml, glyukoza 5 %-200 ml (yoki reopoliglyukin-100 ml), askorbin kislota 5 %-3 ml, gidrokortizon 50-80 mg (prednizalon–20-30 mg) vena tomiriga tomchi usulida (bir daqiqada 10- 12 tomchi);
-iloji bo`lsa, shu suyuqlikka strofantin 0,05 %-0,5 - 1 ml qo`shib yuboriladi (agar tomir urishi bir daqiqada 100 marta va undan ko`p bo`lsa).
Kardiogen shok.
Sababi. Miokard infarkti kasalligining og`ir kechadigan turida bemorda kardiogen shok holati vujudga keladi.
Bemorda kardiogen shokning yuzaga kelishiga sababchi bo`lgan miokard infarktining huruji to`satdan paydo bo`ladi.Yurak sohasida, ya`ni ko`krak qafasini chap tomonida kuchli og`riq paydo bo`ladi.Bu og`riq chap yelka, chap qo`l, chap kurakka tarqaladi.Ayrim hollarda og`riq qorinning yuqori chap sohasiga ham tarqaladi, bunda qusish va chap qovurg`a yoyi ostida og`riq bo`ladi.
Bemor bezovtalanadi, hayajonlanadi, yuzlari oqaradi, lablari ko`karadi, sovuq ter bosadi, qo`l-oyoqlari sovuydi.
Arterial qon bosimi normaga nisbatan pasayadi, ayniqsa maksimal bosim minimal bosimga nisbatan ko`proq pasayadi.Ayrim hollarda maksimal bosim 30-20 mm simob ustunigacha pasayadi, minimal bosim esa 10 – 0 mm gacha tushishi mumkin. Tomir urishi juda kuchsiz, tezlashgan bo`ladi, ammo sinus aritmiyasi paydo bo`lganda, tomir urishi kuchsiz bo`lsada, normaga nisbatan sekinlashadi.
O`tkir buyrak yetishmovchiligi yuzaga keladi va siydik ajralishi kamayadi (oliguriya) yoki butunlay to`xtaydi (anuriya).
Birinchi tibbiy yordam. 1. Tez yordam chaqirilib, bemor kardiologiya shifoxonasiga yuboriladi.
2. Tez yordam kelgunicha, quyidagi birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- bemorni qulay vaziyatda, boshini past qilib yotqiziladi;
- agar yurakda og`riq davom etayotgan bo`lsa, nitrogletserin yoki validol 1 tabletka tilning ostiga qo`yiladi. So`ngra valokardin (korvalol) - 25 – 30 tomchi ichiriladi;
- iloji bo`lsa,arterial qon bosimi o`lchanadi. Agar bosim normaga nisbatan pasaygan bo`lsa- mezoton yoki noradrenalin – 0,5 – 1 ml teri ostiga (muskul orasiga) yuboriladi;
- yurakda og`riq davom etaversa, nitrogletserin har 30 daqiqada til ostiga qo`yiladi (to og`riq to`xtaguncha);
- bundan tashqari og`riqqa qarshi analgin (baralgin) - 1-2 ml muskul orasiga;
- qaynoq shirin choy, yoki kofe ichiriladi;
- oyoqlariga issiq grelka qo`yiladi.

Toksikoinfeksion shok.

Sababi. Mikrob va viruslar yuqishi natijasida o`pka to`qimasining yallig`lanishi (pnevmoniya), buyraklarning yallig`lanishi (piyelonefrit), ichaklarning yallig`lanishi (salmonellyoz, botulizm, ich terlama, ichburug`), abortni septik sharoitda bajarilishi tufayli bachadonning yallig`lanishi (endometrit) kabi og`ir kasalliklarda toksikoinfeksion shok vujudga keladi.
Belgilari. Bemorda tana harorati ko`tariladi, qaltiraydi, sovuq qotadi, qo`l-oyoqlari soviydi, tomir urishi tez, kuchsiz, arterial qon bosimi normadan pasayadi, to`xtab-to`xtab nafas oladi.Bemor hushini yo`qotishi mumkin. O`tkir buyrak yetishmovchiligi natijasida, siydik kamayadi yoki butunlay to`xtaydi.
Tibbiy yordam: 1.Tez yordam chaqirib, shifoxonaning reanimatsiya bo`limiga yuboriladi.
2.Tez yordam kelgunicha quyidagi birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- tana haroratini tushirish uchun badanga spirt (aroq) surtiladi;
- kofein, kordiamin, kamfora (bittasi) 1 ml teri ostiga yuboriladi;
- arterial qon bosimi pasaygan bo`lsa: mezaton, adrenalin, noradrenalin (bittasi) 1 ml muskul orasiga yoki teri ostiga;
- antibiotiklar: sulfazolin, gentamitsin va boshqalar;
- bemorga shirin choy, mineral suv tez - tez ichiriladi.
Anafilaktik shok.
Sababi. Turli xil moddalarga organizmning sezuvchanligi oshishi, ya`ni og`ir kechadigan allergiya reaksiya natijasida anafilaktik shok yuzaga keladi.
Allergiyani yuzaga keltiruvchi moddalarga “Allergen”, yoki “Antigen” deyiladi. Ular quyidagilar:
1.Dorilar: antibiotiklar, vitaminlar B₁, B₆, kokarbaksilaza, sulfanilamidlar, aspirin, elenium, emlash uchun qo`llanadigan vaksinalar, qon zardoblari.
2.Hashoratlarning zahari (asalari, zambur, chumoli, ilon, chayon va hokazo).
3.Ovqat mahsulotlari – baliq ikrasi, asal, yong`oq, grechka, apelsin, mandarin, limon (ko`proq qizil rangli mevalar).
Belgilari: Bemor terisi qizaradi, shishadi, qizil toshmalar toshadi, qichiydi, ko`z qizaradi, burundan suyuqlik oqadi, aksiradi, nafas qisadi, xirillab nafas oladi, arterial qon bosimi pasayadi, yurak sohasida og`riq, ba`zida aritmiya (yurak to`xtab-to`xtab uradi). Ayrim hollarda abdominal sindrom yuzaga keladi (qorinning yuqori sohasida kuchli og`riq, qusish, ich ketish). Bemorga o`z vaqtida birinchi tibbiy yordam ko`rsatilmasa hushini yo`qotadi, nafas va yurak to`xtaydi.
Tibbiy yordam. 1.Tez yordam chaqirib, bemorni shifoxonaning allergologiya yoki reanimatsiya bo`limiga yuboriladi;
2. Tez yordam kelgunicha, quyidagi birinchi tibbiy yordam ko`rsatiladi:
- demidrol – 1 ml muskul orasiga;
- kalsiy glyukonat 10 % 5 ml va novokain 0,5 % 3 ml muskul orasiga (shpritsga oldin kalsiy glyukonat olib, so`ngra novokain olinadi);
- adrenalin (noradrenalin) -0,5 - 1 ml muskul orasiga yoki teri ostiga. Agar bular bo`lmasa: kofein, kordiamin, kamfora (bittasi) - 1 ml teri ostiga;
- prednizolon 20 – 30 mg yoki gidrokortizon 70 - 100 mg muskul orasiga.