Режа Talab va taklif narxni shakllanishi, shu bilan birga narx talabi Talab va taklif tahlili asoslari

Narxlari bo'yicha elastik talabga ega bo'lgan tovarlar

Download 81,5 Kb. bet 2/2 Sana 22.06.2022 Hajmi 81,5 Kb. #692506

Bog'liq
Режа

Narxlari bo'yicha elastik talabga ega bo'lgan tovarlar:Hashamatli mahsulotlar (zargarlik buyumlari, delikates)Narxi oila byudjeti uchun sezilarli bo'lgan tovarlar (mebel, maishiy texnika)Oson almashtiriladigan mahsulotlar (go'sht, mevalar)Narxlari bo'yicha talab egiluvchan bo'lgan tovarlar:Zaruriy mahsulotlar (dorilar, poyabzal, elektr energiyasi)Narxi oila byudjeti uchun ahamiyatsiz bo'lgan tovarlar (qalamlar, tish cho'tkalari)O'zgartirish qiyin bo'lgan tovarlar (non, lampochkalar, benzin)2. Talabning nuqtali narx egiluvchanligi.Talabning nuqtali narx egiluvchanligi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:Bu erda D ustki belgisi bu talabning egiluvchanligini, p pastki belgisi esa narxga nisbatan talabning egiluvchanligini bildiradi. Ya'ni, talabning narx egiluvchanligi mahsulot narxining o'zgarishiga javoban talabning o'zgarish darajasini ko'rsatadi. Qiymat odatda manfiy bo'lib chiqadi, chunki talab qonunidan kelib chiqqan holda narx oshishi bilan mahsulotga bo'lgan talab kamayadi.Ushbu ko'rsatkichlarga qarab, quyidagilar ajralib turadi:Mutlaqo noelastik talab		narx o'zgarganda talab hajmi o'zgarmaydi (asosiy tovarlar).
Elastik talab			talab hajmi narxdan kichikroq foizga o'zgarganda (kunlik talab tovarlari, tovar o'rnini bosmaydi).
Talabning birlik egiluvchanligi			narxning o'zgarishi talab hajmining mutlaq proportsional o'zgarishiga olib keladi.
Elastik talab			talab hajmi narxdan kattaroq foizga o'zgaradi (iste'molchi uchun muhim rol o'ynamaydigan tovarlar, almashtiriladigan tovarlar).
Mukammal elastik talab			narx ma'lum darajadan pastga tushganda talab hajmi cheklanmaydi.
3. Talabning yoyi narx egiluvchanligi.Narx va / yoki talabning o'zgarishi sezilarli bo'lgan hollarda (5% dan ortiq), talabning yoy egiluvchanligini hisoblash odatiy holdir:Qaerda va mos keladigan qiymatlarning o'rtachasi.Ya'ni, narx p 1 dan p 2 ga va talab hajmi Q 1 dan Q 2 gacha o'zgarganda o'rtacha narx qiymati =, o'rtacha talab qiymati esa = bo'ladi.4. Talabning daromad egiluvchanligi.Talabning daromad egiluvchanligi daromad 1% ga o'zgarganda talab miqdori necha foizga o'zgarishini ko'rsatadi. Bu quyidagi omillarga bog'liq:Oila byudjeti uchun mahsulotning ahamiyati.Mahsulot hashamatli buyum yoki kundalik ehtiyoj bo'ladimi.Ta'mdagi konservatizm.Talabning daromad egiluvchanligini o'lchash orqali siz berilgan mahsulot normal yoki past qiymatga tasniflanganligini aniqlashingiz mumkin. Iste'mol qilinadigan tovarlarning ko'pchiligi odatdagidek tasniflanadi. Daromadning o'sishi bilan biz ko'proq kiyim-kechak, poyabzal, sifatli oziq-ovqat, uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar sotib olamiz. Shunday tovarlar borki, ularga talab iste'molchi daromadiga teskari proportsionaldir. Bularga quyidagilar kiradi: barcha ikkinchi qo'l mahsulotlar va ba'zi turdagi oziq-ovqatlar (arzon kolbasa, ziravorlar). Matematik jihatdan talabning daromad egiluvchanligini quyidagicha ifodalash mumkin:bu yerda D ustki belgisi bu talabning egiluvchanligini, I pastki belgisi esa talabning daromad egiluvchanligini bildiradi. Ya'ni, talabning daromad egiluvchanligi iste'molchi daromadlarining o'zgarishiga qarab talabning o'zgarishi darajasini ko'rsatadi. Tovarlarning xususiyatlariga qarab, bu tovarlarga bo'lgan talabning daromad egiluvchanligi har xil bo'lishi mumkin. Tovarlarning E qiymatlari bo'yicha tasnifi quyidagi jadvalda ko'rsatilgan:Oddiy (to'liq) yaxshi				Iste'molchi daromadining oshishi bilan talab hajmi ortadi.
Hashamatli buyum				Talab hajmi daromadga nisbatan kattaroq foizga o'zgaradi.
Muhim tovarlar				Talab hajmi daromadga nisbatan kichikroq foizga o'zgaradi. Ya'ni, daromadning ma'lum bir necha marta o'sishi bilan ma'lum bir mahsulotga bo'lgan talab kamroq marta ortadi.
Noto'g'ri (past) yaxshi				Iste'molchi daromadining oshishi bilan talab hajmi kamayadi. Misol tariqasida arpa iste'mol qilish bozorini keltirish mumkin.
Neytral yaxshi				Ushbu tovarni iste'mol qilish va daromadning o'zgarishi o'rtasida bevosita bog'liqlik yo'q.

5 talabning o'zaro moslashuvchanligiBu bitta tovarga bo'lgan talabning foiz o'zgarishining boshqa tovar narxining foiz o'zgarishiga nisbati. Qiymatning musbat qiymati bu tovarlarning bir-birini almashtiruvchi (almashtiruvchi) ekanligini bildirsa, manfiy qiymat ularning bir-birini to‘ldiruvchi (to‘ldiruvchi) ekanligini bildiradi.
bu yerda D ustki belgisi bu talabning egiluvchanligi ekanligini, AB pastki belgisi esa talabning o‘zaro egiluvchanligini bildiradi, bunda A va B ikki yoki undan ortiq tovarlarni bildiradi. Ya'ni, talabning o'zaro egiluvchanligi bir tovarga (A) boshqa tovar (B) narxining o'zgarishiga javoban talabning o'zgarishi darajasini ko'rsatadi.
E o'zgaruvchisi tomonidan qabul qilingan qiymatlarga qarab, A va B tovarlari o'rtasida quyidagi munosabatlar ajratiladi:

Tovar o'rnini bosuvchi mahsulotlar		Iste'molchilar nazariy jihatdan A tovar iste'molini B tovar iste'moli bilan almashtirishlari mumkin edi. Masalan, ikki markali yuvish vositasi.
Qo'shimcha imtiyozlar		Nazariy jihatdan iste'molchilar A tovar iste'molini B tovar iste'molining bir tomoniga o'zgartirmasdan o'zgartira olmaydi. Yaxshi namuna- bu noutbuklar va ular uchun aksessuarlar.
Mustaqil tovarlar		B tovar narxining o'zgarishi A ning iste'moliga ta'sir qilmaydi.

Talab odatda egiluvchanlik (silliqlik, yumshoqlik) deb ataladigan xususiyat bilan tavsiflanadi.
TALAB ENGLIGI - tovar narxining o'zgarishiga iste'molchilarning sezgirlik (reaksiya) darajasining ko'rsatkichi.
Talabning elastikligi nafaqat mahsulot narxining o'zgarishi, balki xaridorlar daromadining o'zgarishi bilan ham bog'liq bo'lishi mumkin. Shuning uchun talabning narx egiluvchanligi va talabning daromad egiluvchanligi farqlanadi. Keling, birinchi variantni ko'rib chiqaylik.
Iste'molchining mahsulot narxining o'zgarishiga munosabati kuchli, zaif va neytral bo'lishi mumkin. Ularning har biri mos keladigan talabni keltirib chiqaradi: elastik, elastik, yagona. Talab to'liq elastik yoki butunlay noelastik bo'lib chiqsa, variantlar mumkin.
Talabning egiluvchanligi miqdoriy jihatdan elastiklik koeffitsienti orqali quyidagi formula yordamida o'lchanadi:
Talabning narx egiluvchanlik koeffitsienti =sotish sonining % o'zgarishi / narx o'zgarishi%
Agar narxning kichik tebranishlari ham talabning sezilarli tebranishlariga olib kelsa, talab elastik hisoblanadi. Har bir% uchun narxlarning pasayishi bilan talab miqdori 1% dan oshadi.
Masalan: Bizda kuchli raqobat bor. Narxni atigi 5 foizga oshirgan bo'lsak-da, mijozlarimizning yarmini yo'qotdik.
Ke = 50% / 5% = 10 1 dan katta, shuning uchun talab elastik.
Talab qonuni va talabning egiluvchanligi bilan tanishish hech kim tomonidan unutilmasligi kerak bo'lgan ikkita xulosa chiqarishga imkon beradi:
biri). Yuqori narxlar har doim ham savdo tushumining o'sishini kafolatlamaydi va pasayish har doim ham bu daromadning pasayishiga tahdid solmaydi;
2). O'z mahsulotining narxini belgilashda har qanday savdogar ushbu mahsulotga bo'lgan talabning mavjud narx egiluvchanligidan kelib chiqqan holda, bunday narxda qancha daromad olishi mumkinligini hisoblashi kerak.
Narx, baho — tovar qiymatining puldagi shakli; bozor iqtisodiyotida amal qiluvchi iqtisodiy dastak. Iqtisodiy tafakkur tarixidagi ayrim qarashlarda N.ni qiymatning mehnat nazariyasiga asoslanib talqin qilishgan, unga qiymatning puldagi ifodasi deb qaralgan. 21-asr boshlaridagi nazariyalar N.ni pulning miqdoriy nazariyasi asosida izoxlab, N.ga harajatlar, tovarning nafliligi va raqobat taʼsir etishini eʼtirof etadi. N.ni qiymat belgilaydi, ammo u aniq bir qiymatdan yuqori yoki past boʻlishi mumkin, bu esa bozordagi muayyan tovarga boʻlgan talab va taklift bogʻliq. N. faqat qiymatni emas, balki talab va taklif, shuningdek, tovarning ijtimoiy foydaliligi, sifati va boshqa tovarlar oʻrnini bosa olishi, muomaladagi pulning harid qobiliyatiga ham bogʻliq. Binobarin, N. qiymatdan miqdoran farqlanadi. Mahsulot tannarxi har qanday N.ning asosi boʻlib, mahsulotning hayotiy sikli davomida uning N.idagi oʻzgarishlarga katta taʼsir koʻrsatadi. N. miqdori harajatlarga va tovar sifatiga toʻgʻri mutanosiblikda, rakrbatning shiddatiga esa teskari mutanosiblikda turadi. Bozor iqtisodiyotida N. bir nechta vazifalarni bajaradi: 1) hisob-kitob va oʻlchov vazifasi —N. vositasida qilingan harajatlar, olingan natijaning puldagi miqdori aniklanadi. Harajatlar ishlatilgan resurslar miq-orini uning N.iga koʻpaytirish opkali hisoblanadi; 2)ragʻbatlantirish vazifasi — N. ning oʻzgarishi ishlab chiqarish hajmini oʻzgartiradi. Talab N.ga nisbatan teskari mutanosiblikka ega. N. pasaysa talab ragʻbatlantiriladi, aksincha, N. oshsa (boshqa shart-sharoit oʻzgarmagan takdirda) taklif ragʻbat oladi. N.dagi oʻzgarish ishlab chiqaruvchilar va isteʼmolchilarga ishtiyoq bagʻishlaydi; 3)raqobat vositasi vazifasi — N. raqibni bozordan si-qib chiqarish va bozorda oʻz mavqeini mustahkamlash uchun ishlatiladi. Raqo-batchilar N.ni oʻzgartirib turish, uni sharoitga qarab turlicha belgilash or-qali oʻzaro bellashadilar. N. raqobatlashuvning iqtisodiy vositasi hisoblanadi; 4) iqtisodiyotni tar-tiblash vazifasi — N. bozor mexanizmidagi asosiy iqtisodiy dastak yoki vosita. N. oʻzgarishiga qarab nimani va qancha ishlab chiqarish kerakligi aniklanadi. Muayyan tovarlar N.ining oshishi ularni koʻplab ishlab chiqarish kerakligini bildiradi, aksincha, N.ning pasayishi tovar ishlab chiqarishni kamayishi yoki umuman toʻxtatilishi lozimligini anglatadi. N.ga qarab bozori kasod tovarlardan voz kechilib, bozori chaqqon tovarlarni ishlab chiqarishga oʻtiladi. Bu esa resurslarning bir sohadan ikkinchisiga oqib oʻtishi-ga, eski soha qisqarib, yangi soxaning tez rivojlanishiga olib keladi. N. resurslarni qayta taqsimlash orqali iqtisodiyotni tartiblaydi.
Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida tovarlar va xizmatlar oldi-sotdisida qullanilishi N. tizimini yaratadi. Milliy iqtisodiyot holatini hisoblashda joriy va qiyosiy N.lar qoʻllaniladi. Joriy N.lar amaldagi N.lar boʻlib, ular yordamida yil davomidagi ishlab chiqarish natijalari hisoblanadi. Qiyosiy N.larda maʼlum yil asos qilib olinib, ishlab chiqarishning natijalari shu N.da hisoblanadi va boshqa yillar bilan taqqoslanadi. Joriy N.lar inflyasiya tufayli oʻzgarishi va real iqtisodiy natijani koʻrsatmasligi sababli yalpi milliy mahsulot, milliy daromad, real ish haqi va shahri k. koʻrsatkichlar dinamikasi qiyosiy N.larda hisoblanadi.
N. qaysi bozorda amal qilishi, kimga moʻljallanganligi va qaysi maqsadni koʻzlashiga qarab bir necha turlarga boʻlinadi.
Erkin bozor N.i (muvozanatli N.) — erkin bozorda sotuvchilar va haridorlar koʻpchilik boʻlganidan ulardan hech biri oʻzi xohlagan narxni oʻrnatolmaydi. Bu yerda talab-taklif nis-batiga qarab erkin savdolashuv N.i, yaʼni muvozanatli N. yuzaga keladi; monopol N. — monopol bozorda so-tuvchi yoki haridor ozchilik yoxud tanho boʻlganida ular xohlagan N. oʻrnatiladi. Bu bozorga zoʻrlab kiritiladigan N. boʻlib, odatdagi N.lardan yuqori boʻla-di va monopol foyda olishga xizmat qiladi; Ulgurji N. — tovar ishlab chikaruvchilar savdo firmalariga to-varlarni bir yoʻla koʻtarasiga sotishida qoʻllanadi. Tovar birjalari va savdo uylarida ham ulgurji N.lar qoʻllanadi; shartnoma N.lari — sotuvchi va haridorlarning roziligi bilan belgilanadigan va oʻzaro tuziladigan shartnomada koʻrsatiladigan N. Bunday N., odatda, shartnoma muddati amal qila-digan davrda oʻzgarmaydi. Koʻproq mil-liy va xalqaro bozorlarda qoʻllanadi. Chakana N. — tovarlar bevosita is-teʼmolchilarga yakkalab sotilgan chogda qoʻllanadi va miqdori ulgurji N.dan yuqori boʻladi; Preyskurant N. — haridor uchun bildirgich yoki maʼlumot-noma N. boʻlib xizmat qiladi va haqiqiy N. preyskurantlar (koʻrsatkichlar)da eʼlon qilingan N. atrofida boʻlishini anglatadi; D otatsiyalangan N. — davlat byudjeti hiso-bidan maxsus arzonlashtirilgan, bozor N.idan pastroq qilib belgilangan N., N.dagi farq byudjet beradigan dotatsiya bilan qoplanadi. Bu N.ni oʻtish davrida turgan mamlakatlarda davlat aholini ijtimoiy himoyalash uchun qoʻllaydi; Demping N. — bozorda oʻz mavqeini mustahamlash va ra-qiblarni siqib chiqarishda qoʻllanadigan maxsus pasaytirilgan N., xalq-aro bozorlarda koʻproq qoʻllanadi.
Bozor koʻlamiga koʻra, N.lar xududiy (mintaqaviy), milliy va xalqaro bozor N.lar i ga boʻlinadi. Hududiy N. — faqat maʼlum hududiy bozorga xos boʻlib, u shu hudud doirasidagi omillar taʼsirida hosil boʻladi. Milliy bozor N.i — bir mamlakat doirasida amal qiluvchi va ularning xususiya-tini aks ettiruvchi N.lardir. Xalq-aro N. — muayyan tovarga ketgan baynalminal harajatlarni, tovarning nafliligi jihatidan jahon standarti talabiga mos kelish darajasini va xa-lkaro bozordagi talab va taklif nis-batini hisobga oladi.
N.lar farqining miqdoriy ifodasi N. diapazoni deyiladi. N. diapazoni N.lar oraligʻining puldagi ifodasidir. N. diapazoni quyi, oʻrta va yuqori N.larni oʻz ichiga oladi. Bu diapazon qanchalik katta boʻlsa, tovar muomalasi shunchalik tez yuz beradi, talab bilan N. oʻzaro bogʻlanadi. Iqtiso-diyot birbiriga bogʻliq va yagona boʻlga-nidan turli tovarlar va xizmatlar N.lari birbirini yuzaga chikaradi, toʻldiradi va oʻzaro taʼsir koʻrsatadi. Ularning har biri oʻzi bilan bogʻliq keyingi mahsulot harajatlarini shakllantiradi. Koʻpgina sohalarda ishlatiladigan eng muhim iqtisodiy resurlar (metall, neft, kumir, gaz, yogʻoch, bugʻdoy, paxta kabi tovarlar) N.ining oʻzgarishi bozordagi jami N.lar nisbatiga taʼsir koʻrsatadi.Narxga ta'sir etuvchi eng qulay omil bu monopoliyadir.Monopolist korxona narxni xohlagancha o'ynatishi mumkin.Shunday ekan demping narx psixologik narx bularning hammasini monopolist hal qiladi xohlasa qiladi xohlamasa yo'q.Ushbu nazariya Buxoro Davlat Universiteti Iqtisodiyot kafedrasi kafedra mudiri Abdullayev.A ga tegishli nazariyadir

Download 81,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: