Reje: Kirish

Litiy oksidi

Litiy gidrid yordami bilan litiy alyuminiy gidrid LiAlH₄ olishga muvaffak bulindi. Litiy yondirilsa ok tusli Li₂O xosil bo'ladi, bu jixatdan Li boshqa ishqoriy metallardan farq qiladi; boshqa ishqoriy metallar yonganida peroksidlar xosil bo'ladi.

Litiy oksid suv bilan reksiyaga kirishib litiy gidroksid xosil bo'ladi.

Li₂O + H₂O --> 2LiOH + 10,6 kkal

Litiy gidroksid kuchli asos bo'lib, o'zining asoslik kuvvati jixatidan NaOH bilan Ca(OH)₂ orasida turadi. Litiy gidroksid suvda kam eriydi. Suvdagi eritmada litiy gidroksid LiOHH₂O shaklida kristallanadi.

Litiy galogenlar bilan bevosita birikadi. Litiy ftorid – ok tusli kristall modda: suvda oz eriydi.

Litiy xlorid ok gigroskopik modda, 614°S da suyuqlanadi suvda juda yaxshi eriydi. Suvdagi eritmalaridan LiCl*H₂O, LiCl*2H₂O, LiCl*3H₂O xolida kristallanadi.

Litiy bromid 549°S da suyuqlanadi, suvda yaxshi eriydi, suvdagi eritmalarda kristallgidratlar xolida kristallanadi.

Litiy yodid 453°S da suyuqlanadigan kristall modda, suvda yaxshi eriydi. Suvdagi eritmalardan yodid kristallgidratlar xolida kristallanadi.

Litiy korbonat xuddi ishqoriy yer metallarning karbonatlari kabi suvda oz eriydi. Uning eruvchanligi xarorat ortishi bilan kamayadi.

Litiy gidrokarbonat LiHCO₃ - ishqoriy-yer metallarning gidrokarbonatlari kabi, suvda yaxshi eriydi. Vaxolanki, boshqa ishqoriy metallarning gidrokarbonatlari suvda yomon eriydi.

Litiy fosfat Li₃PO₄ suvda yomon eriydi, bu bilan u kaliy, natriy fosfatlardan farq qiladi va magniy fosfatga o'xshab ketadi.

Litiy uglerod bilan vakuumda chug xolida qizdirilsa Li₂C₂ litiy karbid xosil bo'ladi.

Litiy oltingugurt bilan Li₂S

Litiy boshqa ishqoriy metallardan ionlanish energiyasining yuqoriligi va atom hamda ion radiuslarining kichikligi bilan ajralib turadi. U xossalari jihatdan Mg ga o‘xshab ketadi.

Litiy Yer qatlamida keng tarqalgan element. Uning qimmat baho minerallari spodumen LiAl(Si0₃)₂, ambligonit LiAl(P0₄)F, lepidolit Li₂Al₂(Si0₃)₃(F,0H)₂.

Oddiy modda holatida litiy yumshoq och kulrang tusli metall (tₛᵤ=180,5°C, tqayn=1336,6°C). U metallar ichida eng yengilidir ρ=0,539 g/sm³).

Litiy kimyoviy jihatdan juda faol modda. Oddiy sharoitda kislorod va azot bilan reaksiyaga kirishadi. Shuning uchun ochiqda qolgan litiy shu zahoti oksid- lanib, to‘q kulrang qatlam hosil qiladi:

4Li + O₂ —> 2Li₂0

6Li + N₂ —> 2Li₃N

200°C dan yuqori haroratda yonadi. Ftor, xlor at- mosferasida va suyuq bromda litiy alangalanib ketadi:

2Li + F₂ —> 2LiF

2Li + Cl₂—>2LiCl

2Li + Br₂ —> 2LiBr

Qizdirilganda oltingugurt, uglerod, vodorod va boshqa metallmaslar bilan reaksiyaga kirishadi. Cho‘g‘langan litiy CO₂ atmosferasida yonadi:

2Li + H₂ —> 2LiH

2Li + CO₂ —> Li-O + CO

Litiy tutgan qotishmalar turli xossalarga ega bo‘ladi. Masalan, 1% Li tutgan alyuminiy qotishmasi yuqori mustahkamlikka, 2% gacha Li tutgan mis metalli yuqori elektr o‘tkazuvchanlikka ega. Litiy kimyoviy aktivligi bo‘yicha metallaming elektrokimyoviy aktivlik qatorida ba’zi metallardan keyin turadi. U suvdan va kislotalardan vodorodni oson siqib chiqaradi:

2Li + 2H₂0 —> 2LiOH + H₂↑

2Li + 2HC1 —> 2LiCl + H₂↑

Bundan tashqari litiy kuchli qaytaruvchi boiganligi sababli HN0₃ eritmasida NH₄NO₃ hosil qiladi:

8Li + IOHNO₃ —> 8UNO₃ + NH₄NO₃ + 3H₂0

Litiy LiCl-KCl suyuqlanmasini elektroliz qilish yoii bilan olinadi. Metall holidagi litiy yopiq idishda vazelin yoki parafin ostida saqlanadi. Litiyning muhim ishlatilish sohasi atom energeti- kasidir. Undan tritiy olish uchun foydalaniladi:

+ —> + +

Bundan tashqari atom reaktorlarida issiqlik tashuvchi sifatida ham ishlatiladi.