Rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Kuchlanish va tok manbasining tashqi tavsifining o’rganish printspial sxemasi

NI Multsim dasturiy muhtida yig’ilgan holati

Topshiriq bajarish uchun berilgan qiymatlar

Variant	E2	Ryuk1	Ryuk2	Ryuk3	Ryuk4	Ryuk4
6	[ V ]	[ Ω ]	[ Ω ]	[ Ω ]	[ Ω ]	[ Ω ]
	7	100	50	100	200	500

Dastlabki hisoblashlar

E₂ = 7 V R_ichki = 500 Ω

Zanjirning tokini hisoblash ;

I = E / ( R_ich + R_yuk )

I₁ = E / ( R_ich + R_yuk1 ) = 7 / ( 500 + 100 ) = 11,7 mA

I₂ = E / ( R_ich + R_yuk2 ) = 7 / ( 500 + 50 ) = 12,7 mA

I₃ = E / ( R_ich + R_yuk3 ) = 7 / ( 500 +100) = 11,7 mA

I₄ = E / ( R_ich + R_yuk4 ) = 7/ ( 500 + 200 ) = 10 mA

I₅ = E / ( R_ich + R_yuk5 ) = 7 / ( 500 + 500 ) = 7 mA

Yukdagi kuchlanishni hisoblash ;

U = I * R_yuk

U₁ = I₁ * R_yuk1 = 11,7 * 10^-3 * 100 = 1,17 V

U₂ = I₂ * R_yuk2 = 12.7 * 10^-3 * 50 = 0,63 V

U₃ = I₃ * R_yuk3 = 11.7 * 10^-3 * 100 = 1,17 V

U₄ = I₄ * R_yuk4 = 10 * 10^-3 * 200 = 2 V

U₅ = I₅ * R_yuk5 = 7 * 10^-3 * 500 = 3,5 V

Yukdagi quvvatni hisoblash ;

P = I² * R_yuk

P₁ = I₁² * R_yuk1 = ( 11,7 * 10^-3 ) ² * 100 = 0,01 Wt

P₂ = I₂² * R_yuk2 = ( 12,7 * 10^-3 ) ² * 50 = 0,08 Wt

P₃ = I₃² * R_yuk3 = ( 11,7 * 10^-3 ) ² * 100 = 0,01 Wt

P₄ = I₄² * R_yuk4 = ( 10 * 10^-3 ) ² * 200 = 0,02 Wt

P₅ = I₅² * R_yuk5 = ( 7 * 10^-3 ) ² * 500 = 0,026 Wt

Foydali ish koeffitsiyentini hisoblash ;

_yuk / ( R_ich + R_yuk )

₁ = R_yuk1 / ( R_ich + R_yuk1 ) = 100 / ( 500 + 100 ) = 0,17

₂ = R_yuk2 / ( R_ich + R_yuk2 ) = 50 / ( 500 + 50 ) = 0,09

₃ = R_yuk3 / ( R_ich + R_yuk3 ) = 100 / ( 500 + 100 ) = 0,17

₄ = R_yuk4 / ( R_ich + R_yuk4 ) = 200 / ( 500 + 200 ) = 0,29

₅ = R_yuk5 / ( R_ich + R_yuk5 ) = 500 / ( 500 + 500 ) = 0,5

Berilgan		E2 =11.8 7; Rich =50 d
Ryuk		Tajribadan olingan	Tajriba natijalarini hisobla sh			Dastlabki hisoblashlar
		Uyuk		Pyuk		I	U	^Pyuk
		[ V ]	[ mA ]	[ Wt ]		[mA]	[V]	[Wt]
1	100	1,167	11,67	1,167	0,07	11,7	1,17	0,01	0,17
2	50	0,636	12,72	0,636	0,14	12,7	0,63	0,08	0,09
3	100	1,167	11,67	1,167	0,07	11,7	1,17	0,01	0,17
4	200	2	10	0,02	3,5	10	2	0,02	0,29
5	500	3,5	7	0,0245	2	7	3,5	0,026	0,5

Tajriba natijalari orqali hisoblashni davom ettiramiza;

Bunda tajribada topilgan U_yuk orqali qolgan hisoblashlarni bajaramiza;

Yuklama tokini hisoblash:

I_yuk = U_yuk / R_yuk

I_yuk1 = U_yuk1 / R_yuk1 = 1,167 / 100 = 11,67 mA

I_yuk2 = U_yuk2 / R_yuk2 = 0,636 / 50 = 12,72 mA

I_yuk3 = U_yuk3 / R_yuk3 = 1,167 / 100 = 11,67 mA

I_yuk4 = U_yuk4 / R_yuk4 = 2 / 200 = 10 mA

I_yuk5 = U_yuk5 / R_yuk5 = 3,5 / 500 = 7 mA

Yukning quvvatini hisoblash:

P_yuk = I²_yuk * R_yuk

P_yuk1 = I²_yuk1 * R_yuk1 = ( 11,67*10^-3 )² * 100 =1,167 Wt

P_yuk2 = I²_yuk2 * R_yuk2 = ( 12,72 * 10^-3 ) ² * 50 = 0,636 Wt

P_yuk3 = I²_yuk3 * R_yuk3 = ( 11,67 * 10^-3 ) ² * 100 =1,167 Wt

P_yuk4 = I²_yuk4 * R_yuk4 = ( 10 * 10^-3 ) ² * 200 =0.02 Wt

P_yuk5 = I²_yuk5 * R_yuk5 = ( 7 * 10^-3 ) ² * 500 =0,0245 Wt

Foydali ish koeffitsiyentini hisoblash ;

( I² * ( R_ich + R_yuk ) ) / P<sub>yuk

1</sub> = (I²₁ * (R_ich + R_yuk1)) / P_yuk1=(( 11,67*10^-3 )²*600)/1,167 = 0,07

₂ = (I²₂ * (R_ich + R_yuk2)) / P_yuk2=(( 12,72*10^-3 )²*550) / 0,636 = 0,14

₃ = (I²₃ * (R_ich + R_yuk3)) / P_yuk3=(( 11,67*10^-3 )²*600) / 1,636 = 0,07

₄ = (I²₄ * (R_ich + R_yuk4)) / P_yuk4=(( 10*10^-3 )²*700) / 0,02 = 3.5

₅ = (I²₅ * (R_ich + R_yuk5)) / P_yuk5=(( 7*10^-3 )²*1000)/0,0245 =2

Quyidagi bog’lanishlar grafigini chizing:

1. 
   I_yuk = f ( R_yuk ) 2) U_yuk = f ( R_yuk ) 3) P_yuk = f ( R_yuk ) 4) = f ( R_yuk )
   

I_yuk = f ( R_yuk )

U­_yuk = f (R_yuk)

P_yuk = f ( R_yuk )

= f (R_yuk)

Xulosa

Men ushbu labaratoriyani bajarish mobaynida kuchlanish va tok kuchining tavfsifini o’rgandim.Hosil qilgan grafiklarim orqali l_yuk va P_yuk,U_yuk va R_yuk larni bir biriga bog"liqIik grafiklari bilan tanishdim,hamda berilgan formulalar orqali ushbu holatlarni nafaqat amaliy balki nazariy kelib chiqishi bilan tanishdim. Multisim muhiti orqali tok kuchi va kuchlanishni qanday prinspda ishlashini yaxshilib ko”rib chiqdim va NI Multism dasturida ishlash kunikmamni oshirdim.

Nazorat savollari va ularga javoblar:

Zanjirning passiv qismi uchun Om qonuni qanday taʼriflanadi? Zanjirdagi passiv elementlar – elektr energiyasini issiqlik aylanadigan zanjir elementi qarshilik yoki o`tkazuvchanlikka aytiladi. Om qonuni bo`yicha R qarshilik zanjirdagi tok kuchiga ham kuchlanishga ham bog`liq emas. U o`tkazgichning solishtirma qarshiligiga, uzunligiga va ko`ndalang kesim yuzasiga bog`liq.

2. Zanjirning aktiv qismi uchun Om qonuni qanday taʼriflanadi? Aktiv elementlar barcha elektr energiya manbalari hisoblanadi va ular EYUK aning ma`lum miqdori bilan harakterlanadi. Zanjirdagi kuchlanishning qiymati zanjirdan oqib o`tayotgan tok kuchi va zanjirning qiymatlari ko`paytmasiga teng. 𝑼 = 𝑰 ∗ 𝑹

3. Berk kontur uchun Om qonuni qanday taʼriflanadi?

Berk zanjirdagi tok kuchi shu zanjirdagi EYUK ning to`liq qarshilikka nisbatiga teng:

𝑰 =

Bu yerda R- tashqi qarshilik, 𝒓_ich – manbaning ichki qarshiligi

4. EZNda qoʻllaniladigan energiya manbalarini keltiring.

Elektr energiyasining manbalariga (birlamchi manbalari) kimyoviy, mexanik, issiqlik va boshqa turdagi energiyalarni elektr energiyasiga aylantiruvchi har xil qurilmalar kiradi. Elektr energiyasi manbalariga, masalan, galvanik elementlar, akkumulyatorlar, shamol elektr stansiyalari, turbogeneratorlar, gidrogeneratorlar, quyosh batareyalari va hokozolarni kiritish mumkin.

5. Ideal va real kuchlanish manbalarining almashtirish sxemalari qanday koʻrinishda boʻladi?

Elektr zanjirlarining prinsipial sxemalarida elektr energiyaning real manbasini ikki turdagi prinsipial ideal sxema bilan almashtirish mumkin: -ketma-ket ulangan sxema, ya’ni qiymati manbaning salt ishidagi kuchlanish (E)ga teng bo‘lgan ideal kuchlanish manbasi va manbaning ichki qarshiligiga teng bo‘lgan 𝑅𝑖𝑐ℎ rezistor bilan ketma-ket ulangan ; - parallel ulangan sxema, ya’ni qiymati qisqa tutashuv tokiga teng bo‘lan J tok manbasi va manbaning ichki qarshiligiga teng bo‘lgan R_ich rezistor bilan parallel ulangan

6.Keltirilgan sxema uchun Urich, Ur va E qiymatlari qanday boʻladi?

Bu yerda A javob to`gri. Manbadan kelayotgan kuchlanishning barchasi U ga teng bo`ladi

7. Yuk qarshiligi Ryuk ning qanday qiymatida real eyuk manbasini ideal deb hisoblash mumkin?

Avvalo real va ideal EYUK a manbalarini ko`rib chiqamiz. Ideal EYUK manbai. Bunday manba qismalaridagi kuchlanish U u hosil qilgan tok qiymati I ga bogʻliq boʻlmaydi. Ideal EYUK manbai uchun manbaning ichki qarshiligi R(ich)=0. Shuning uchun U=E= const boʻladi Real EYuK manbai. Bunday EYuK manbaining ichki qarshiligi noldan farq qiladi. Shuning uchun manba qismlaridagi kuchlanish 𝑈 = 𝐸 − ∗ 𝐼 ya'ni U tok qiymati I ga bog'liq bo’ladi.