Sabbai sayyor

"SABBAI SAYYOR" DOSTONINING SO‘NGGI BOBLARI SHARHI
Navoiy dostonning o ‘ ttizinchi bobida tush ko‘ rganligini aytadi. Tushida shoirni shdft Bahrom yo‘qlab, uni nazm mulkida sohibqiron deb atab, yozgan dostoniga yuqori baho beradi va farzandi qatorida sanalmish Sulton Husayn Boyqaroni ogohlantirishini iltimos qiladi hamda unga quyidagi so'zlarni yetkazishni aytadi:
K i jahon kimsaga vafo qilmas,
Shohlig‘ tarkiga kiro qilmas.
Shahki, ming yil oning hayotidur,
G'araz - o'lganda yaxshi otidur.
“ Sab’ ai sayyor” da Navoiy dahosining qudrati shoirning o ‘ z tilidan aytilgan o ‘rinlarda ham namoyon bo‘ ladi. Jumladan, doston yakuniga yaqinlashganda shoir asarning yozilish muddatiga to‘xtalib, shunday deydi:
Bo'ldi chun bu raqam ishi tayyor,
Q o'ydum otini “Sab’ai sa y y o r ” .
Tortqonda bu tu r f a savti maddin,
B a y ti besh mingga tortti addin.
M a n g a ay yom i garchi y o d ermas,
Lek to ‘rt oydin ziy od ermas.
B o ‘lsam o ‘zga umurdin emin,
B o r edi to ‘rt hafta ham mumkin...
Garchi tarixi erdi sekkiz yu z,
Sekson o‘tmish edi yana to ‘qquz.
O yi uning jum odiussoniy,
Panjshanba yozildi unvoni.
Doston xafif bahrining x a fifi musaddasi maxbuni m ahzuf (ruknlari va taqti’i: foilotun mafoilun failun - v ---- / v — v - / v v - ) vaznida yozilgan. Hikoyalardagi Farrux, Axiy, Gulchehra (1-hikoya), Zayd Zahhob (2-hikoya), Sa’d, Gulrux (3-hikoya) Mas’ud (4-hikoya), Mehr, Suhayl (5-hikoya), Muqbil (6-hikoya) kabi qahramonlarning surat va siyrati, faoliyat va sarguzashtlari shu darajada maroqli va jozibaliki, ularni o’qigan kishi Alisher Navoiyning she’riy hikoya yozishdagi ulkan mahoratidangina hayratda qolmay, balki umumbashariy ahamiyatga molik nihoyatda muhim masalalarni falsafiy va axloqiy yo’nalishda qalamga olganining guvohi ham bo’ladi.
Ular insonni komillikka da’vat etguvchilardir. Shuning uchun ham Alisher Navoiy «Sab’ai sayyor» dostonini yozishdan asosiy maqsad-yetti hikoyatni yozishdan iboratdir, deb aytgani bejiz emas edi:
Eng muhimi shundaki, barcha hikoyalar ezgulik va olijanoblikning tantanasi bilan nihoyasiga yetadi; sevishganlar murod-maqsadlariga erishadilar, adolat g’olib keladi, yovuzlik va adolatsizlik yengiladi. Hikoyalarda romantik tasvir usuli (taxayyul) yetakchi o’rinni egallaydi.
Lutf bu nazm aro bag’oyatdur,
G’araz ammo yetti hikoyatdur.
Shunday qilib, «Sab’ai sayyor» o’zining qoliplovchi qissasi va go’zal yetti hikoyasi bilan «Xamsa»-dan o’rin olgan o’ziga xos va Alisher Navoiy mahoratiga mos dostonlardandir.