255
1. Баъзи ботаниклар ёпиқ уруғлилар – очиқ уруғлилардан келиб чиққан дейишади.
Айрим систематик олимлар – ёпиқ уруғлиларнинг дастлабки вакиллари уруғли
папоротниклар деб ҳисоблашади.
Гулли ўсимликларнинг келиб чиқишида 2 хил фикрлар бор:
Монофилитик йўл - гулли ўсимликлар битта қадимги аждоддан келиб чиққан
дейилади (акад.Тахтаджян).
Полифилитик йўл – гулли ўсимликлар битта ўсимликдан эмас, балки бир неча
қадимий аждодлардан келиб чиққан.
2
. Машҳур рус ботаниги акад. А.Л.Тахтаджян фикрича дастлабки гулли ўсимликлар
Жануби Шарқий Осиёда пайдо бўлган деб қарайди, чунки энг қадимий (примитив) оддий
тузилишдаги гулли ўсимликлар шу регионда учрайди.
Инглиз ботаниги Р. Малвилла фикрича гулли ўсимликлар девон даврида
риннофитлардан келиб чиққан деб ҳисоблайди. Унга Гандвен ҳудудидаги Африка,
Антарктида,
Жанубий Америка, Австралия материклари кирган.
Америкалик олим Д.Стеббинс фикрича дастлаб гулли ўсимликлар – қуруқ жойларда
тез ўсишга мослашган. Икки уруғпаллалиларни ўз ичига олган. Бир уруғпаллалилар – сув
ҳавзаларида, сой бўйларида ўсган. Кўпчилик олимлар энг содда тузилишга эга бўлган
бутасимон очиқ уруғли ўсимликлардан келиб чиққан дейишади.
3
. Дастлабки ёпиқ уруғлилар 180 млн. йил илгари юра даврининг бошларида балки,
триас даврининг охирида вужудга келган бўлиши мумкин. Лекин, бу даврда ёпиқ
уруғлиларнинг яхши ривожланишига кенг тарқалишига шароит бўлмаган. Кейинчалик
120 млн. йил илгари даврлар ўтиши билан бўр даврининг ўрталарига келиб ёпиқ
уруғлилар ер шарининг кўпчилик қисмини шиддат билан эгаллай бошлайди. Л.Л.
Тахтаджян фикрича ёпиқ уруғлилар биринчи марта тоғ минтақасида пайдо бўлган.
Олимларнинг фикрича ёпиқ уруғлилар биринчи марта ер шарининг арктика қисмидан
тарқалган. Лекин кейинги йилларда айрим олимлар уруғлилар биринчи марта тропик ва
субтропик ҳудудларда пайдо бўлган ва улардан бутун дунёга тарқалган дейишмоқда.
Сизнингча қандай?
4
. Гул ва дастлаб ёпиқ уруғлиларнинг келиб чиқиши ҳақида учта назария мавжуд.
Шулардан биринчиси псевдант назария – (яъни сохта гул назарияси) бўлиб, Австралиялик
ботаник Рихард Веттштейн (1900 й), А.Карстенлар томонидан баён қилинган. Бу
назарияга кўра, ёпиқ уруғлиларнинг гули қизилча (эфедра) ёки гнетум типидаги очиқ
уруғли ўсимликларнинг эркак ва урғочи тўпгулидан пайдо бўлган. Бундай тўпгуллар
ўқининг қисқариши натижасида эркак гулларнинг қоплама барглари бир текис жойлашиб,
гулқўрғон бўлакларига айланган. Урғочи гул мевалардан тузилган уруғчига эга бўлган.
Буларга мисол қилиб, қорақайиндошлар, қайиндошлар,ёнғоқдошлар оилаларининг
вакилларини кўрсатиш мумкин.
1896 йилда Голландиялик ботаник Геллер мустақил равишда гулнинг пайдо бўлиши
ҳақидаги стробиляр назарияни ўртага ташлашган, яъни бенниттитларнинг стробиляридан
гул пайдо бўлган деган хулосага келишган. Унга мисол қилиб магнолиялар олинган. Бу
назариянинг асосчилари немис ботаниги Х.Галлер (1912 й), инглиз олимлари А.Арбер,
Д.Паркинлар (1905 й) ҳисобланади.
Кейинги вақтларда қазилма ишларининг олиб борилиши натижасида псилофит
ўсимликлар қолдиқларининг топилиши муносабати билан немис ботаниги Вальтер
Циммерман (1959 й) янги гул ҳосил бўлишининг «телом» назариясини ўртага ташлади.
Яъни энг қадимги гулли ўсимликлар псилофитларнинг талломидан келиб чиққан
дейишади. Бу назарияга кўра гул ривожланиши жараёнида барг босқичи бўлмаган.
Шундай қилиб, стробиллар ва теллом назарияларига кўра, ҳозирги ёпиқ уруғлилар
орасида энг содда тузилган гуллар – кўп мевалилар таркибига кирувчи магнолиядошлар
ва айиқтовондошлар учрайди. Юқорида айтиб ўтилган назариялар ичида энг пухтаси ва
асослироғи қайси?
256
5. Ёпиқ уруғлиларнинг филогенетик системалари ривожланиш жараёнида бир қанча
даврларни босиб ўтган. XIX асрнинг иккинчи ярмидан бери ёпиқ уруғлиларнинг жуда кўп
филогенетик системалари тавсия этилган.
1859 йилда Ч. Дарвиннинг «Табиий танланиш» номли асари нашр қилиниши билан
олимлар эволюцион (система) тизимга киришадилар. Бу борада йирик немис ботаниги А.
Энглер катта иш қилади. У морфологик белгилар эволюциясига алоҳида эътибор беради.
Унинг фикрича, энг содда (примитив) гул – гулқўрғонсиз ва бир жинсли бўлган.
1875 йилда немис ботаниги А. Браун примитив белгига эга бўлган ўсимликларнинг
гули –қўрғонсиз, йирик ва икки жинсли бўлган дейди ва бунга мисол қилиб,
магнолияларни келтиради. Икки жинсли гулардан айрим жинсли гуллар пайдо бўлган деб
ҳисоблайди. Ёпиқ уруғлиларнинг филогенетик системалари ичида кўпчилик олимлар
қўллаб қувватлайдигани қайси назария?
Do'stlaringiz bilan baham: 
