Samarqand qishloq xo’jalik instituti

2. ASOSIY QISM
2.1. Shifoxona hududini ko’kalamzorlashtirishda kompozisiya va shakllantirishning kompozision turlari
Kompozisiya – ma’lum bir maydonda har xil elementlar va predmetlarni badiiy asar yaratish maqsadida joylashtirish san’atidir. U ma’lum fikrni bildiradi. Hamma yashil daraxtzorlar bog’-saroy (park) san’atining (mahsulidir) asaridir. Shu maqsadda daraxtzorlarni yaratishda kompozisiyaning umumiy yo’llarini bilish kerakdir (joylashtirish uslubi, koloriti, kelajagi, proporsionalligi va masshtabligi, kompozisiyaning markazi, soya va yorug’likning nisbati, kontrastligi, gullashning beto’xtovligi), va daraxtlar, butalar, gullar, gazonli o’tlar, arxitektura elementi va inshootlarning kompozisiya tarzida joylashishini bilish zarur.
Bog’larni va boshqa obyektlarni tuzishda joylashtirishning uchta uslubi qabul qilingan: regulyarli, peyzajli va aralash.
Daraxt, buta va gullarning, inshootlarning har xil rangli bo’lishi ko’kalamzorlashtiriladigan maydonning badiiy ko’rinishini yaratishda asosiy ahamiyatga egadir.
Odamning ko’zi rangning to’lqin uzunligi 400 dan 700 mikrometr (mkm) gacha bo’lganini qabul qiladi. To’lqin uzunligi 400-430 mkm bo’lganlari binafsha rang bo’lib qabul qilinadi, 470-500 - havorang, 500-570 - yashil, 570-590 - sariq, 590-630 - och sariq, 630-700 - qizil. Bu nurlarning birlashmasi kunduzgi yorug’lik sifatida his qilinadi. To’lqin uzunligi 400 mkm dan kam bo’lgani ultrabinafsha, 700 mkm dan uzunasi - infraqizildir. Ultrabinafsha va infraqizil nurlar ko’rinmaydi.
Rang bo’yicha ma’lum kompozisiyani yaratishda quyidagi ranglar majmuasi farq qilinadi:
a) kontrastli – dumaloq shakldagi gulzorda ranglar bir-biriga qarama-qarshi joylashgan, ya’ni qizil yashil bilan, to’q sariq havorang bilan, sariq binafsha rang bilan;
b) garmonikli – dumaloq gulzorda bittadan qalin joylashgan, ya’ni qizili sariq bilan, to’q sariq yashil bilan, sariq - havorang bilan, yashil - binafsha rang bilan, havorang - qizil bilan va shu ranglarning majmuasi jigarrang bilan;
v) disgarmoniyali - aylana shaklidagi gulzorda yonma-yon joylashgan, ya’ni qizil to’q sariq bilan, to’q sariq sariq bilan, sariq yashil bilan, yashil havorang bilan, havorang binafsha rang bilan. Bu joylashuv chiroyli emas va ularni toza holda qo’llash tavsiya yetilmaydi, balki neytral ranglar bilan birga qo’llaniladi;
g) nyuansli – bir rangning har xil ko’rinishda bo’lishi: atirgul, och-qizildan - to’q qizilgacha, och havorangdan - to’q havorangacha.
Klumbalar – har xil to’g’ri geometrik shaklidagi gulzorlar. Ular dumaloq (aylanma), uch burchak, kvadrat, to’g’ri burchakli, romb va boshqa shakllarda bo’ladi.
Rabatkalar – uzunasi enidan uch marta va undan kattaroq bo’lgan cho’zinchoq, to’g’ri burchakli uchastkalar. Rabatkaning yeni 0,5-3 m, ko’pincha 1-1,5 m.
Mikobardyurlar (aralash rabatkalar) keng tasmasimon uchastkalar, kichik dog’, to’g’ri va noto’g’ri shaklli bir-biriga tutashib turgan o’simliklar guruhi, asosan ko’p yillik o’simliklardan iborat.
Parterlar - to’g’ri geometrik shaklga yega bo’lgan yashil uchastka, uning shakllanishida ko’proq o’t o’simliklar qatnashadi.