Sana “ ” 201 yil. Mavzu: O‘zbekistonda sovet hokimiyati yuritgan madaniy siyosat

Yangi dars bayoni:
Sovet hokimiyatining ta’lim va fan sohasidagi ishlari. Yosh avlodni o‘qitish, buning uchun shart-sharoitlar yaratish xalq ommasi, uning vakillari uchun dolzarb bo‘lib kelgan.
Bolsheviklar tomonidan O‘zbekistonda dastlabki yillarda sovet maktablari va texnikumlar ochishga alohida e’tibor qaratildi. Jadid maktablari yopildi. Eski maktablar va vaqf maktablari ham tugatildi. Turkiston davlat universiteti va O‘zbekiston davlat universitetidan keyin respublikada ko‘plab institutlar tashkil etildi. Biroq universitet va institutlardagi talabalar o‘rtasida o‘zbeklar kamchilikni tashkil qilgan. Bu oliy o‘quv yurtlarida asosan slavyan tillariga mansub kishilar o‘qigan. Ularda dars bergan o‘qituvchilar orasida ham mahalliy millat vakillari kamchilik bo‘lgan.Bu davrda O‘zbekistonda fan taraqqiyoti sohasida muayyan yutuqlarga erishildi. 1932-yil 14-oktyabrda O‘zbekiston SSR Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi Prezidiumining O‘zbekiston ilmiy tekshirish muassasalariga rahbarlik qiluvchi O‘zbekiston SSR Fanlar komiteti tuzildi. 1934-yili unga Otajon Hoshimov rais qilib saylandi. 1940-yil
9-yanvarda O‘zbekiston SSR Fanlar komiteti SSSR Fanlar akademiyasining O‘zbekiston SSR
Xalq maori. ehtiyojlari uchun juda ko‘p mablag‘lar ajratildi – birinchi besh yillik davrida 395,5 mln rubl mablag‘ ajratilgan bo‘lsa, ikkinchi besh yillik uchun 1,16 mlrd rubl mablag‘ sarfandi. Bu yirik mablag‘lar ikkinchi besh yillik davrida 35 000 o‘quvchi sig‘adigan 539 ta yangi maktab solishga imkon
berdi. Shu bilan birga kichkina maktablar bir-biriga qo‘shilib, yiriklashtirildi va to‘la kompleks darajasiga yetkazildi.Ikkinchi besh yillik davrida hamma umumiy ta’lim maktablaridagi o‘quvchilarning soni tez sur’atlar bilan o‘sib, 931 800 nafarga yetdi, ularning 725 mingga yaqini qishloq maktablarida o‘qirdi. Respublika maktablarida o‘qish 18 tilda olib borilgan. O‘zbek tilida o‘qitiladigan maktablarning soni o‘n yil ichida 10 marta oshgan.
Alifboning o‘zgartirilishi. Sovet hokimiyatining dastlabki o‘n yilliklarida O‘zbekistonda imlo 3 marta o‘zgartirildi. Bu holat tub aholini savodsiz qilishga, uning asriy qadriyatlaridan mahrum qilib, sovet madaniyati ruhida tarbiyalashga hamda ruslashtirish siyosatini amalga oshirishga mo‘ljallangan edi.
Ma’lumki, islom dini mintaqaga kirib kelgach, asrlar davomida yurtimizda yaratilgan asarlar arab alifbosidagi eski o‘zbek tilida yozilgan edi. Ahmad Yassaviy, Sakkokiy, Lutⱶy, Alisher Navoiy, Bobur singari mashhur shoirlar 500 –800 yillar oldin o‘zbek tilida, biroq arab imlosida o‘z asarlarini yozganlar. Bolsheviklar esa bunday adabiyotdan voz kechib, sovet adabiyotini va proletar madaniyatini yaratishga intildilar.
1921-1922-yillarda dastlab arab imlosi isloh qilinib, ancha soddalashtirildi. So‘ngra o‘zbek yozuvini lotinlashtirish masalasi kun tartibiga qo‘yildi.1929-yil may oyida Samarqandda o‘tgan O‘zbekiston adiblari, imlochilari va yetakchi ziyolilari konferensiyasida o‘zbek yozuvini arab graⱶkasidan lotin
graⱶkasiga o‘tkazish haqida qaror qabul qilindi. Qaror 10-avgustda O‘zbekiston SSR Maorif xalq komissarligi hay’ati tomonidan tasdiqlangach, 1-dekabrda O‘zbekistonda arab alifbosidan lotin yozuviga o‘tildi.Biroq tez orada yozuvni lotinlashtirish uchun ishlatilgan katta mablag‘lar bekor ketib, kirillitsaga o‘tkazish to‘g‘risida yangi qaror qabul qilindi