Sanoat ishlab chiqarishning mineral xom ashyo manbai

---

 
 
 
 
 
 
 
2. 
Sanoat ishlab chiqarishning mineral xom ashyo manbai 
3. 
Resurslar tejamkorligining strategiyasi va taktikasi. 
 
1.Sanoatda xom ashyo, uning xususiyatlari va turkumlanishi 
Qayta ishlovchi barcha sanoat tarmoqlarining ishlab chiqarish jarayonida 
qatnashuvchi elementlardan biri xom ashyodir, chunki xom ashyosiz hech qanday 
mahsulot ishlab chiqarish mumkin emas. 
Xom ashyo 
deb, qazib olish yoki ishlab chiqarish uchun ma’lum darajada 
mehnat sarflangan va shu mehnat natijasida bir qadar o‘zgargan mehnat buyumiga 
aytiladi. Ishlab chiqarish jarayonida xom ashyo tayyor mahsulot yoki yarim fabrikat 
hosil qiladi. Natijada xom ashyoning to‘la qiymati tovar shaklini olgan yalpi 
mahsulotga o‘tadi.
Xom ashyo asosiy va yordamchi materiallarga bo‘linadi. 
Asosiy xom ashyo tayyor mahsulotning moddiy asosini tashkil qiluvchi mehnat 
buyumidir. Tayyor mahsulot tarkibiga kiruvchi yoki asosiy xom ashyoni qayta 
ishlashga zarur sharoit yaratib beruvchi qolgan barcha mehnat buyumlari yordamchi 
materiallar deb ataladi. 
Mehnat buyumlarining mahsulot ishlab chiqarishda qay tarzda qatnashishiga 
qarab ular ham xom ashyo (asosiy xom ashyo), ham yordamchi material bo‘lishi 
mumkin. Masalan, neft yoqilg‘I sifatida yordamchi material bo‘lsa, benzin yoki 
kerosin ishlab chiqarishda esa xoma shyodir. 
Xom ashyo keng miqyosda iste’mol buyumlari hamda ishlab chiqarish 
mahsulotlari olish uchun ishlatiladigan tabiiy materiallardan iborat. U quyidagi 
talablarga javob berishi kerak: 
-miqdori jihatidan yetarli bo‘lishi; 
-qazib olish arzon va oson bo‘lishi; 
-texnologik jarayonlar oson borishi kerak. 
Har bir xom ashyo mehnat buyumidir, lekin har bir mehnat buyumi xom ashyo 
emas. Mehnat buyumi mehnat vositasi bilan ma’lum darajada o‘zgargandan 
keyingina xom ashyoga aylanadi. Yer ostidagi foydali qazilmalar, yovvoyi 
hayvonlar, daraxtlar va hokazolar xom ashyo bo‘lmay, balki potensial tabiiy 
boyliklardir. 
Mehnat vositasi yordamida ovlangan hayvonlar, qazib olingan ma’danlar, 
kesilgan daraxtlar va boshqalar xom ashyo hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish jarayonida bir yoki bir necha bosqichda qayta ishlangan bo‘lsa-
yu, lekin tayyor mahsulot sifatida iste’mol qilina olmasa, uchala mahsulot, ya’ni 
yarim fabrikat deb ataladi. 
Xom ashyo resurslarini xom ashyodan farq qilmoq kerak. Xom ashyo 
resurslariga mamlakatdagi foydali qazilmalar konlari, o‘rmon maydonlari, uy 
hayvonlari va shu kabi tabiiy boyliklar kirsa, ular qazib chiqarilgan yoki ishlab 
chiqarish uchun mehnat sarflangandagina xom ashyoga aylanishi mumkin.