|
2.2. Anorning kelib chiqishi va madaniylashtirilish tarixi
Punica granatum (umumiy anor) ko‘p yillik daraxt (50-60 dan 300 yoshgacha bo‘lgan namunalar mavjud), buta o‘xshash, mevalari taniqli anorlardir. Anorning tug‘ilgan joyi Sharq bo‘lib, buni miloddan avvalgi 4000 yillarga oid ko‘plab tarixiy hujjatlar tasdiqlaydi.
Bu o‘simlik katta qizil gullar va limon yoki greyfurt bilan taqqoslanadigan mevalar bilan ajralib turadi. Anor mevasi qalin teriga ega, uning ostida oq pulpa va yorqin yoqut rangdagi bir necha yuz suvli donalar yotadi (agar, albatta, meva pishgan bo‘lsa!). Anorning tarixi juda uzoq va turli manbalarga boy. Biz ulardan faqat ayrimlarini aks ettirdik.
Anor Muqaddas Kitobda tilga olingan o‘simliklarning etti turidan biridir. Meva yoz oxirida pishadi va yahudiylarning Yangi yili uchun ibodatxonalarni bezash uchun ishlatiladi. Anor nafaqat mevali ekin sifatida etishtiriladi. Uni parklar va bog‘larda ham topish mumkin.
Anor Kaliforniya, O‘rta er dengizi mamlakatlari, Shimoliy Hindiston iqlimi uchun xos bo‘lgan -17 C gacha qurg‘oqchilik va sovuqqa chidaydi. Dunyoda bu o‘simlikning ko‘plab navlari bor, ular meva hajmi, terining rangi, urug‘ining qattiqligi, sharbat tarkibi bilan farqlanadi. So‘nggi bir necha o‘n yilliklarda anor Shimoliy Amerikada juda mashhur bo‘ldi.
Anor - Punica lotincha punicus so‘zidan olingan bo‘lib, Punic yoki Karfagen degan ma'noni anglatadi. U o‘z nomini o‘sgan joyidan oldi (Karfagen - zamonaviy Tunis). Qadimgi Rimda anor odatda Malum punicum - "Punic olma" yoki Malum granatum - "donali olma" deb nomlangan. Aynan shu ikki nom anorning zamonaviy nomining shakllanishida hosila bo‘lgan:
Anor (inglizcha), Granatapfel (nemis), Grenade (frantsuz), Granada (ispan), melograno (italyan), Granatäpple (shved), granaatõun (estoniya). Rus tilidagi "anor" nomining tarixi boshqa mamlakatlardagi mo‘'jizaviy mevaning yuqorida tavsiflangan nomlaridan juda farq qilmaydi. Anor - "granatus" so‘zidan, lotin tilidan tarjima qilingan - "donli".
Anor lotincha “urug‘li olma” degan ma’noni anglatadi. U haqidagi eslatmalar Qur'onning qadimgi nashrlarida, Tavrotda, Gomer madhiyalarida va Mesopotamiya yozuvlarida uchraydi. Ba'zi manbalarga ko‘ra, anorning vatani Fors, hozirgi Eron hududi va g‘arbiy Himoloydir.
Bir necha ming yillar davomida anor Iroq, Eron, Afg‘oniston, Pokiston, Hindiston, Rossiya va O‘rta er dengizi mamlakatlarida etishtiriladi. U Xitoy, Uzoq Sharq, Janubi-Sharqiy Osiyo va butun Ipak yo‘lida joylashgan. Anor mo‘l-ko‘llik va unumdorlik ramzi hisoblanadi. Anor Yaponiya, Koreya va Lotin Amerikasida ham yetishtiriladi.
Anor ildiz otgan va Bermud orollarida (1612 yildan beri) muvaffaqiyatli etishtirilgan, vaqti-vaqti bilan Bagama orollarida, Markaziy va Janubiy Amerikaning issiq hududlarida va Gavayida topilgan. Anor 1769 yilda ispan ko‘chmanchilari tufayli Kaliforniyaga kelgan.
Anorda Tavrotdagi amrlar soniga teng roppa-rosa 613 ta urug‘ bor. Anor mevasining qadimiy tasvirlari Quddusdagi Sulaymon ibodatxonasi ustunlarida, yahudiy ruhoniylarining liboslarida, shuningdek, Qadimgi Rimning (shu jumladan Pompey) mozaikalarida, u erda "Fenikiya olma" deb nomlangan. Anor shoxlarini qadimgi
Rim ayollari bosh kiyimlariga kiyib yurishgan, bu nikoh maqomini ko‘rsatgan. Zardushtiylik ibodatxonalarida anor abadiy hayot va unumdorlik ramzi sifatida tasvirlangan. Qadimgi Forsda anor eramizdan avvalgi 480 yilda bosqin paytida Kserks askarlari kuch-quvvat ramzi hisoblanadi. uchlari uchlari granatalari bo‘lgan nayzalar Gretsiyaga olib ketildi.
Anor qadimda Ispaniyadagi musulmon Nasridlar sulolasining Alhambra qal'asi va qirollik saroyi devorlarida tasvirlangan. Ushbu meva sharafiga ular hatto o‘z mulklarining poytaxti - Granada shahri deb nom berishdi. Anor arman madaniyatida ham o‘z izini qoldirgan.
Anorni madaniylashtirilishi esa, taxminan -5000 yil oldin bo‘lib, yovvoyi holatda Kavkazoldi, O‘rta Osiyo, Turkmaniston, Eron va Hindiston hududida o‘sishi aniqlangan va kelib chiqish vatani ushbu mintaqalar hisoblanishi taxmin qilinadi. Biroq, N.I.Vavilov tomonidan anorning kelib chiqish vatani Yaqin Sharq mintaqasi hisoblanishi qayd qilingan.
Anorning lotin tilidagi nomi (Punica granatum L.) Karfagen hududida
yashagan qadimgi “pun” xalqi nomidan olingan bo‘lib, Yevropaga aynan ushbu
hududdan keltirilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar qayd qilinadi. Ayrim manbalarda anorning nomi “Punika granatun” bo‘lib, “Punika” ushbu o‘simik vatani Tunis ekanini anglatishi, “granatun” esa “donli” degan ma’noni bildirishi qayd qilinadi.
Tadqiqotchilar tomonidan ko‘pgina madaniy anor navlarining kelib chiqish
vatani sifatida Eron taxmin qilinadi. Hozirgi vaqtda Eron dunyo miqyosida anor
yetishtirish bo‘yicha yetakchi davlatlardan biri hisoblanadi.
Yoqut qizil rangga ega jannat mevalaridan biri bo’lgan anor yoki qadimgi Eronning nomi Nor, dunyodagi eng yaxshi o’nta mevalardan biri sifatida tanlangan bo’lib, bu meva Eron, Afg’oniston, Pokiston, Iroq va Turkiya kabi bir necha mamlakatda yetishtiriladi.
Eron dunyodagi eng katta anor ishlab chiqaruvchisi, Fors viloyati esa mamlakatdagi eng yaxshi anor ishlab chiqaruvchi viloyat sanaladi. Anor ishlab chiqarish sohasida Eron tengsiz va uning eksporti foydalidir. Anor eng ko’p navlari Eronga tegishli, chunki ularning barchasi organik va zaharli moddalarsizdir.
Eron iqlim sharoiti tufayli eng chiroyli va yoqimli mamlakatlardan biri bo’lib, anor yetishtirish uchun juda mosva foydali hisoblanadi. Qonda xolestirin, tishlarning sog’lig’ini saqlashda yordam beradi. Yurak kasalliklarini kamaytiradi va saraton kasalliklarini davolaydi.
Anor kuz faslida keng iste’mol qilinadi va Yaldo kechasida sevgi, baxt va unumdorlik ramzi bo’lgan kuzgi mevalar jumlasidandir va dunyoda qadimiy meva sifatida tanilgan bo’lib, Eron anorni yetishtirishda birinchi o’rinda turadi, undan keyin AQSH, Xitoy, Hindiston, Misr, Ispaniya, Turkiya, Afg’oniston va Belgiyada ishlab chiqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
