Saylov huquqi erkiNLİGİ – fuqarolik jamiYaTİNİng sharti

4. Erkin saylovlarni o’tkazishda ommaviy axborot vositatalarining roli

So’z va fikr erkinligi h’amma fuqarolarga tegishli. Ayni chog’da, saylov jarayonlari bilan bog’liq h’olda tah’lil etadigan bo’lsak, h’am milliy, h’am xalqaro amaliy taj-ribaga muvofiq, ana shu muh’im ijtimoiy-siyosiy voqeaga tayyorgarlik, uni o’tkazish davrida ah’olining uch qatlami so’z va fikr erkinligi h’uquqiga ega bo’lishi ayniqsa jiddiy ah’amiyat kasb etadi. Bular:

1. 
   umumiy ah’olining muayyan qismi h’isoblanuvchi saylovchilar;
   
2. 
   ommaviy axborot vositalari;
   
3. 
   saylanadigan o’rinlar uchun kurashayotgan yoki ovoz berish natijalariga tasir ko’rsatadigan siyosiy kuchlar.
   

Saylovchilarning bu boradagi erkinliklari taminlanishi, shak-shubah’asiz, ularning to’la va aniq axborotga ega bo’lish h’uquqi nechog’li ijobat etilishida namoyon bo’ladi. Siyosiy partiyalar va saylovchilar tashabbuskor guruh’larining bunday erkinliklari esa o’z qarashlarini erkin, h’ech qanday soxtalashtirishlarsiz bayon eta olish, shuningdek, bu fikrlar saylovchilarga tushunarli bo’ladigan darajada etarli vaqtga ega bo’lish layoqatiga bog’liqdir.

Demokratik saylovlarni erkin va mustaqil ommaviy axborot vositalarisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Negaki, ular fuqarolarning siyosiy partiyalar faoliyati, ularning saylovoldi dasturlari, deputatlikka ko’rsatayotgan nomzodlari, saylov jarayonining barcha bosqichlari h’aqida axborot olish h’uquqini taminlashi lozim. Shunday qilib, ommaviy axborot vositalari demokratik saylovlarni ochiqlik, oshkoralik va transparentlik asosida o’tkazishda muh’im vosita bo’lib, fuqarolik jamiyatining saylovda faol ishtirok etishiga jiddiy tasir ko’rsatadi. 

Mamlakatimiz saylov qonunchiligida ommaviy axborot vositalari saylovga tayyorgarlik ko’rish jarayoni va saylov qanday o’tayotganini yoritib borishi mustah’kamlangan. Saylovoldi tashviqoti olib borilayotganda ommaviy axborot vositalari teng shart-sharoit va imkoniyatlar printsipiga amal qilgan h’olda, deputatlikka nomzodlarga, siyosiy partiyalar vakillariga o’z efir vaqti va nashr maydonini qonunda belgilangan tartibda taqdim etadi. Bundan tashqari, ular fuqarolik jamiyati institutlaridan biri sifatida saylov jarayonida jamoatchilik nazorati vazifasini bajaradi. 

Saylov jarayonining barcha bosqichlari ochiqligi, oshkoraligini taminlash, jamoatchilikni saylovga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish to’g’risida OAV orqali o’z vaqtida xolis xabardor qilish maqsadida Markaziy saylov komissiyasi tomonidan 2014 va 2015 yilgi saylovlarni yoritish bo’yicha Respublika matbuot markazi tashkil qilindi. Ushbu markaz Markaziy saylov komissiyasi saylov kampaniyasining asosiy bosqichlariga bag’ishlab o’tkazadigan brifinglar, matbuot anjumanlarini tashkil etadi, mamlakatimiz va chet el OAV vakillarini mazkur muh’im demokratik jarayon bilan bog’liq zarur axborot materiallari bilan taminlaydi. Jurnalistlarni Markaziy saylov komissiyasining o’o’o’.elections.uz saytida elon qilingan akkreditatsiyadan o’tkazish tartibiga muvofiq, Markaziy saylov komissiyasiga xorijiy va milliy OAV vakillari bilan qaytma aloqalar o’rnatildi. 

Ommaviy axborot vositalari erkin demokratik saylovlarni o’tkazishning muh’im bo’g’ini h’isoblanadi. Erkin va adolatli saylovlarning mazmun-moh’iyati faqat maqbul muh’itda o’z ovozini berishdan iborat emas, balki saylov jarayonlarida barcha saylovchilarga saylovda ishtirok etayotgan siyosiy partiyalar, ro’yxatga olingan deputatlikka nomzodlarning saylovoldi dasturi, shuningdek, saylov jarayonining moh’iyati h’aqida to’liq axborot olish shart-sharoitlari taminlanishi lozim. Buning natijasida saylovchilar to’liq va etarli axborot asosida o’zlari ongli ravishda munosib nomzodni tanlab ovoz berish imkoniga ega bo’ladi.

Mamlakatimiz saylov qonunchiligida ommaviy axborot vositalarining saylov kampaniyasini yoritib borish, saylovlarning adolatli h’amda qonuniy o’tishiga bilvosita ko’maklashish imkoniya­ti h’uquqiy kafolatlangan. Binobarin, ushbu kafolatlar ommaviy axborot vositalarining mamlakatimiz saylov to’g’risidagi qonunlarida nazarda tutilgan h’uquq va erkinliklari, maqsad va vazifalari, burch h’amda masuliyati bilan o’zaro uyg’unlik kasb etadi.

Mamlakatimizdagi barcha omma­viy axborot vositalari saylovga tayyorgarlikning borishi va saylov qanday o’tayotganligini keng yoritishlari ular faoliyatining asosiy yo’nalishlaridan biriga aylangan. Erkin va adolatli saylovlar nafaqat muayyan muh’itda fuqarolarning o’z ovozlarini berish imkoniyati taminlanganligi, balki ularning tegishli nomzodlar va umuman butun saylov jarayoni to’g’risidagi axborotlarga doir h’uquqlarni kafolatlash bilan h’am amalga oshiriladi. Zero, h’ar bir saylovchi o’zining muayyan nomzodga bo’lgan ovozini ushbu nomzod h’aqida to’liq malumotlarga ega bo’lgan taqdirdagina ishonchli va asosli berishi mumkin. Shu jih’atdan olganda, demokratik saylovlarni erkin va mustaqil ommaviy axborot vositalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi.

Saylovlar jarayonida omma­viy axborot vositalari tomonidan amalga oshiriladigan jamoatchilik nazorati saylovchilarning h’uquq va erkinliklari nafaqat davlat tomonidan kafolatlanganligini, balki davlat organlari faoliyatida ularning ustuvor bo’lishini h’am muayyan darajada taminlaydi.

Ommaviy axborot vositalari davlat h’okimiyati vakillik organlari saylovi jarayonida saylovchilarni xabardor qilishda xolis va h’aqqoniy bo’lishlari, nomzodlar va partiyalarning teng­ligi tamoyilini buzmasliklari kerak. Aynan ushbu h’olat ommaviy axborot vositalarining mazkur jarayonda amalga oshiradiganfaoliyatining xususiyati h’isoblanadi.

Saylovda ishtirok etadigan barcha nomzodlar, siyosiy partiyalar, qonunlarga va boshqa qonun h’ujjatlariga muvofiq, o’z tashviqotini olib borishi uchun ommaviy axborot vositalaridan foydalanishlari, radioeshittirish, teleko’rsatuvlarda saylovoldi dasturlari bilan chiqishlari uchun teng va adolatli shart-sharoit yaratiladi. Tashviqot faoliyatini yuritishda ommaviy axborot erkinligi suiistemol qilinishiga, shu jumladan, davlatning suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga qarshi qaratilgan, xalqning sog’ligi va manaviyatiga tajovuz qiladigan, urush, milliy, irqiy va diniy adovatni targ’ib etadigan, konstitutsiyaviy tuzumni zo’rlik bilan o’zgartirishga, fuqarolarning konstitutsiyaviy h’uquqlari va erkinliklarini kamsitishga qaratilgan davatlarga yo’l qo’yilmaydi.

Amaldagi qonunchilik talablariga ko’ra, Markaziy saylov komissiyasi qarorlari ommaviy axborot vositalarida elon qilinmoqda. Matbuot markazining asosiy vazifalaridan biri mamlakatimiz va chet el ommaviy axborot vositalari vakillarini saylovga tayyorgarlik ko’rish h’amda uni o’tkazish bo’yicha tegishli rasmiy malumotlar, zarur materiallar bilan taminlashdir. Bu erda OAV vakillarining professional faoliyati uchun barcha zarur shart-sharoit mavjud, internet h’amda aloqa vositalaridan foydalanish imkoniyatlari yaratilgan.

Bugun jamiyat h’ayotining barcha jabh’alariga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, xususan, internet faol tatbiq qilinmoqda. Ayni shu nuqtai nazardan, saylovchilarning katta qismi internetdan keng foydalanadigan yoshlar h’isoblanadi. Shu bois saylov jarayoniga oid barcha axborotlar Markaziy saylov komissiyasining rasmiy sayti (o’o’o’.elections.uz)ga joylashtirilib, doimiy ravishda yangilab borilmoqda. Markaziy saylov komissiyasi sayti orqali fuqarolardan kelib tushayotgan saylovga tayyorgarlikning borishi va qonunchilikdagi yangiliklar h’aqida so’rovlarga h’am o’z vaqtida javob qaytarilmoqda.