|
To‘rtinchi bosqich
integral mikrosxemalar (IMS) asosida qurilma va tizimlar yaratish bilan boshlandi
va
mikroelektronika davri
deb ataladi.
Mikroelektronikaning birinchi mahsulotlari – integral mikrosxemalar 60 yillar so‘ngida paydo bo‘ldi. Hozirgi
kunda IMSlar uch xil konstruktiv – texnologik usullarda yaratiladi: qalin pardali va yupqa pardali gibrid integral
mikrosxemalar (GIS) va yarim o‘tkazichli integral mikrosxemalar.
Integral mikrosxemalar radio elektron apparaturalarda elementlararo ulanishlarni ta’minlash bilan birgalikda,
ularning kichik o‘lchamlarini, energiya ta’minotini, massa va material hajmini ta’minlaydilar. Ko‘p sonli chiqishlar
va qobiqlarning yo‘qligi radio elektron apparaturalarning hajmi va massasini kichraytiradi.
Elektrotexnika va ayniqsa elektronika rivojlanib borar ekan, integral mikrosxemalarning ixtiro qilinishi zamonning
inkor etib bo‘lmas jiddiy talabiga aylanib bordi. Deyarli bir vaqtning o‘zida bir-biridan bexabar ikki muhandis ixtirochi -
Jek Sent-Kler Kilbi (1923-2005) va Robert Norton Noys (1927-1990) integral mikrosxemani ixtiro qilishgan.
Mutaxassislar integral mikrosxemalarni qisqartirib IMS deb yuritishadi. IMS bu - juda kichik o‘lchamga keltirilgan
elektr zanjiri bo‘lib, u turli xil yarimo‘tkazgichlarni qo‘llash asosida tayyorlanadi. Ba'zan IMSni oddiygina qilib
mikrochip ham deyiladi. Shunday IMS-mikrochiplar hozirgi kunda deyarli barcha turdagi elektron uskunalarda - oddiy
choy qaynatuvchi elektr choynakdan tortib, murakkab kosmik apparatlarda ham keng qo‘llanilmoqda.
IMSlarda yarimo‘tkazgichlarning o‘tkazuvchanlik xususiyatini elektr maydoni orqali boshqariladi. Monolit
IMSlarning ixtiro qilinishi esa, avvallari alohida-alohida tayyorlangan va sxemalarda ham alohida joylashtirilgan
elementlar - tranzistorlar, qarshilik, kondensator va ho kazolarni, yarimo‘tkazgich materialdan tayyorlangan bitta kristall
mikrochipga favqulodda juda kichik ixcham o‘lchamlarda joylashtirish imkonini berdi. Boz ustiga, sxemalarni qo‘lda
yig‘ishdan ko‘ra, IMSni avtomatik yig‘ilishi - juda tezkor va samarali jarayon bo‘lib, bu o‘z navbatida elektron
sxemalarning ishonchliligini orttirish bilan birga, ularning tannarxini ham pasayishiga olib keldi. IMSni fotolitografiya,
ya'ni, trafaret bo‘yicha kerakli geometrik shakllarni kremniyli asosga quyish orqali tayyorlanadi. IMS juda ixcham
bo‘lgani tufayli, undagi tashkiliy elementlarning oraliq masofasi ham juda-juda qisqa bo‘ladi. Bu esa elektr zanjirida
yig‘ilgan mantiqning tezkor bajarilishini ta'minlaydi.
Jek Kilbi o‘zining IMSini 1958-yilda ixtiro qilgan. Robert Noys esa undan yarim yil keyin o‘z IMSini yasab
namoyish qilgan. Yarimo‘tkazgich sifatida Noys IMSida kremniy elementi qo‘llangan bo‘lsa, bu maqsad uchun Kilbi
germaniy elementidan foydalangan. Zamonaviy IMSlarning ixchamligi Kilbi va Noys chiplaridan bir necha marta
kichrayib, ishlash tezligi ham ulardan chandon ortib ketgan. Xususan, hozirda pochta markasi o‘lchamidek keladigan
mitti mikrochip-IMS ichida milliardlab tranzistorlar bo‘ladi.
IMSlar ixtiro qilinganidan keyin elektronika va mikroelektronika sohasi shu darajada katta shiddat bilan rivojlanib
ketdiki, uning har bir keyingi ilg‘or qadamlari fan-texnika sohasida navbatdagi inqiloblarni yasab bordi. Xususan, biz
bilgan va eng yaqin yordamchimizga aylangan kompyuterlar va boshqa istalgan elektron qurilma va uskunalar ham aynan
IMSlarning taraqqiyoti tufayli shu darajaga yetib kelgan. Eng qizig‘i esa, IMS lar qanchalik murakkablashib,
ixchamlashib borishi bilan bir qatorda, ularning ishlash tezligi, bajaradigan vazifalari ko‘lami ham tobora ortib bordi.
Odatda, boshqa turdagi texnika vositalari bunday rivojlanish jarayonida qimmatlashib boradi. Lekin, IMS lar
murakkablashish bilan birgalikda, arzonlashib ham borgan. Bu faktga e'tibor qaratgan muhandis Gordon Mur hazil
aralash shunday degan ekan: "
Agar avtomobil sanoati ham yarimo‘tkazgichlar sohasi singari shiddat bilan rivojlanganda
edi, Rolls-Roys mashinalarida 1 litr benzin bilan 200 ming km masofani bosib o‘tish mumkin bo‘lardi, hamda, uni
ishxona oldidagi pullik avtoturargohga qo‘ygandan ko‘ra, shunchaki ko‘chaga tashlab ketish arzonroq bo‘lgan bo‘lur
edi..."
Agar siz o'tgan asrning o'rtalaridan boshlab bu erga kelib tushmagan bo'lsangiz, integral mikrosxemalar yoki
IClar haqida deyarli eshitgansiz. Ammo siz ushbu konstruktsiyalarni ularning muqobil nomlaridan biri, masalan,
mikrochip, kompyuter chipi yoki hatto IC chipi bilan atalganini eshitgan bo'lishingiz mumkin. Agar siz ilgari
noutbuk yoki statsionar kompyuterni xarid qilgan bo'lsangiz, ehtimol siz mashinaning asosiy xususiyatlari qatorida
har bir modelning mikroprotsessori haqida ma'lumotlar berilganligini ko'rgansiz; ushbu qurilmalar bitta yoki ko'pi
bilan alohida IC yordamida ishlaydi.Va agar siz aslida IC haqida eshitmagan bo'lsangiz, siz, albatta, ulardan
foydalangansiz va shu payt ularning yordamisiz kundalik hayotingizda harakat qila olmaysiz. Agar siz ushbu
so'zlarni bosilgan qog'oz varag'ida o'qimasangiz, ayni paytda siz IC ning afzalliklaridan bahramand bo'lasiz.
IClar axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya va boshqa sohalarda inqilob qilishga yordam berdi, shuning
uchun ularning har biri o'zlarining elektron muhitlarining ixtisoslashgan ehtiyojlariga mos ravishda turli xil
lazzatlarga ega bo'lishi ajablanarli emas. Ushbu turli xil IClarning qanday ishlashini tushunish va ularning jamiyat
uchun ko'p qirrali qiymatini qadrlash uchun sizga elektronikani yaxshi bilishingiz shart emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |
