Spirtlar ularning olinishi va gomologik qarori Bir atomli va ikki atomli spirtlar

Suv molekulasining ajralib chiqishi bilan ketadigan reaksiyalar digidratatsiya reaksiyasi deyiladi.
3. Oksidlanish reaksiyasi. Spirtlarning oksidlanish reaksiyasida ham radikal vodorod atomlari rcaksiyada qatnashadi.
B irlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlar bir xil sharoitda oksidlansa, birlamchi spirtlardan aldegidlar, ikkilamchi spirtlardan ketonlar hosil bo'ladi, uchlamchi spirtlar esa oksidlanmaydi. Ammo uchlamchi spirtlar kuchli oksidlovchilar ta'sirida oksidlansa, uglerodlar o'rtasidagi bog' uziladi va spirtga nisbatan kichkina molekulalar hosil bo'ladi:

Ishlatilishi. Metil spirt asosan, erituvchi sifatida lok-bo'yoq moddalar tayyorlashda, formaldegid olishda va har xil moddalar sintez qilishda xomashyo sifatida ishlatiladi.
Etil spirt xalq xo'jaligining ko'p tarmoqlarida ishlatiladi.
Kimyo sanoatida sintetik kauchuk va bo'yoq moddalar olishda, farmatsevtika sanoatida, dietil efir (narkoz uchun), etil xlorid (ayrim joyni og'riq sezmaydigan qilish uchun) ularni olishda va parfumeriya sanoatida etil spirt ko'p miqdorda ishlatiladi. Ilmiy tekshirish instituti laboratoriyalarida analiz qilish va sintez ishlari uchun suvsizlantirilgan (absolut) spirt ishlatiladi.
Absolut spirt tayyorlash uchun spirt suvsizlantirilgan ohak bilan 6—8 soat davomida qaynatiladi, so'ngra haydaladi.
Oziq-ovqat sanoatida ichimliklar asosini etil spirt tashkil etadi. Etil spirt narkotik bo'lib, organizmga kuchli ta'sir etadi. U ko'p iste'mol qilinganda asab tizimi, ovqat hazm qilish a'zolarini va yurak qon-tomirlarining ish faoliyati ishdan chiqib og'ir kasalliklarga olib keladi.
Ikki atomli spirtlar
To'yingan uglevodorodlar tarkibidagi ikkita uglerod atomidagi ikkita vodorod atomi o'rniga gidroksil gruppa joylashsa, ikki atomli spirtlar yoki glikollar hosil bo’ladi. «Glikol» — grekcha so'z bo'lib, shirin demakdir.
Olinish usullari. 1. 1856-yilda fransuz kimyogari A.Vyurs dixloretanni gidroliz qilib etandiol olgan:
CH₂-CH₂+2HOH→CH₂-CH_2
‌‌‌৷ ৷ ৷ ৷
Cl Cl OH OH
2. Rus kimyogari E.E. Vagner olefinlarga katalizator (Cr₂O₃) ishlirokida peroksid ta'sir ettirib, ikki atomli spirt olgan
CH₂=CH₂ CH₂-CH₂
৷ ৷
OH OH
Fizik va kimyoviy xossalari. Glikollar rangsiz, hidsiz, shirinroq ta'mga ega bo'lgan qayuq suyuqlikdir. Ular suv va spirt bilan yaxshi aralashadi. Bir atomli spirtlarnikiga nisbatan ikki atomli spirtlarning qaynash temperaturasi doimo yuqori bo'ladi.
Masalan, etil spirt 78°C da qaynasa, etilenglikol 197°C da qaynaydi.
Ikki atomli spirtlarning kimyoviy xossalari bir atomli spirt­larnikiga o'xshash bo'lib, faqat reaksiya ikki bosqichda ketadi.
Glikollar ishqoriy metallar bilan ikki xil glikolatlarni hosil qiladi.

Glikollarga galoid kislota ta'sir ettirilsa, gidroksil gruppa galogen atomiga almashinadi:

Glikollar mis (II) gidroksid ta'sirida kompleks tuz hosil qiladi:

Bu reaksiya rangli bo'lgani uchun sifat analizda glikollarni aniqlashda qo'llaniladi.
Etilenglikol xalq xo'jaligining ko'pgina tarmoqlarida ishlatiladi. U suv bilan aralashtirilganda suvning muzlash temperaturasini pasaytirib yuboradi, shuning uchun «antifrizlar» tayyorlashda ishlatiladi. Etilenglikol avtomobil sanoatida, shuningdek, motorlar va pulemyot stvolini sovitishda keng qo'llaniladi. Undan to'qimachilik sanoatida sintetik tola (lavsan) olishda foydalaniladi.