Sport maktablarida ommaviy sport tadbirlarini uyushtirish

2.2.Ta’lim muasasalarida jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini tashkillashtirish.
Ma’lumki, jismonan sog’lom, bilimli va ma’naviy yetuk insonni tarbiyalash masalalari jahon, ayniqsa, Sharq faylasuflari hamda mutafakkirlari tomonidan chuqur o’rganilgan. Chunonchi, Arastu, Farobiy, Ibn Sino, Ibn Rashid, Alisher Navoiy, Bahovuddin Naqshband, Najmiddin Kubro kabi ulug’ allomalarning asarlari va nazariy ta’limotlari shular jumlasidandir.
Qolaversa, yurtimizda azaldan yoshlarni aqliy va jismoniy jihatdan uygun tarbiyalashning milliy an’ana va qadriyatlarimizga mos qoidalari, ularni amalga oshirishning sharqona uslub va shakllari bo’lgan.
Yosh avlodni ham jismoniy, ham aqliy jihatdan yetuk va komil etib tarbiyalash vazifasi qo’yilgan davrlarda ikki tarbiyaviy yo’nalishni uyg’un holda olib borish va samaradorligini ta’minlash bosh masala hisoblangan. Shu tufayli ajdodlarimiz o’z milliyligini, ma’naviy boyligini saqlabgina qolmasdan, ezgulik, taraqqiyot, ma’rifat, mustaqillik sari intilganlar. Millatimizga xos ana shunday obyektiv intilish, millatparvarlik,vatanparvarlik, insonparvarlik kabi fazilatlar Cho’lpon, Behbudiy, A.Avloniy kabi buyuk mutafakkir hamda ma’rifatparvarlar hatti- harakatlari tufayli sayqal topib bordi, xalqimiz har qanday og’ir sharoitda ham sog`lom va yetuk farzandlar tarbiyalash ustuvor hisobladi.
Bu faollik nafaqat dehqonchilik, bog’dorchilik, chorvachilik, hunarmandchilikni, sanoat va qurilishni rivojlantirishda, balki jamiyat va oila hayotida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o’zaro uyg’unlashtirishda ham namoyon bo’lgan. Jismoniy va intellektual yetuk insonning faolligi, aql-zakovati, kuch-qudrati quyidaga yo’nalishlarda zarur va samaralidir: Birinchisi - haqiqatni bilish; ikkinchisi - Sobiq tuzum davrida siyosiy, mafkuraviy va ijtnmoiy muhit
yoshlarning jismonan sog’lom, har tomonlama komil inson bo’lib voyaga yetishlariga to’sqinlik qilardi. Qishloq hududlaridagi maktablarning moddiy-tehnik bazasi nochor bo’lgani, milliy sport o’yinlarining deyarli yo’qotilgani jismoniy tarbiya va sportning darajasiga, bu boradagi tarbiyaviy ishlar saviyasiga salbiy ta’sir ko’rsatdi.
Yoshlarning jismoniy-intellektual resurslarini shakllantirish va rivojlantirish uchun siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, mafkuraviy va tashkiliy shart-sharoit yaratish imkonyatlari ham paydo bo’ldi.
Mamlakatimiz ta’lim va sport tizimida islohot- larni uyg’un tarzda jismonan sog’lom, aqlli va bilimli yoshlarni tarbiyalash maqsadiga yo’naltirish bo’yicha kupgina amaliy ishlar qilinmoqda. Ishlab chiqarishda esa mehnat unumdorligini oshirish omili sifatida tabiiy resursdan olinadigan mahsulot hajmini oshirishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Eng muhimi, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning barkamol avdodni tarbiyalash to’g’risidagi quyidagi fikrlari ijtimoiy tafakkurni ham o’zgartirmoqda: «Yana ming yildirki davlatlarning, xalqlarning taqdirini moddiy boylik emas, intellektual, ya’ni ma’naviy-ma’rifiy boylik hal qiladi. Bunday boylik ustuvor bo’lgan joyda moddiy boylikiing o’zi oqib keladi»
Biz mazkur yo’nalishda insonning barkamollik darajasini sifat na miqdor jihatdan ko’rsatuvchi "jismoniy-intellektual resurs" degan tushunchani qabul qildik.
U, asosan, foydadanish mumkin bo’lgan boylik va imkoniyat, odamlarning turmush sharoitini yaxshilash uchun ishlatiladigan zaxira ma’nosida qo’llanilgan. "Intellekt" so’zi esa aql-idrok, zehn ma’nosini bildirib, kishilarning ma’naviy yetukligini ham ifoda etadi.
Shunga ko’ra, jismoniy va intellektual resurslarni bir-biridan ajratmagan holda, o’zaro uyg’unlikda rivojlantirish yoshlardagi yillar davomida shakllangan har ishga jismoniy-intellektual salohiyatdan yaratuvchanlik, salomatlik,
barkamollik va go’zallik manbayi, mamlakat iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotini, xalq- turmushi tobora yaxshilanib,Vatan xavfsizligini ta’minlash vositasi sifatida foydalanish imkonini beradi. XXI asrda qaysi davlat qudratli, qanday xalq kuchli bo’ladi?
Mamlakatimizda ijtimoiy faol fuqaro, mustaqil shaxs, barkamol inson tarbiyasi borasida amalga oshirilayotgan ishlar o’sib kelayotgan yosh fuqarolarning avvalo o’z haq-huquqini taniydigan va buning uchun kurasha oladigan, ikkinchidan, o’z kuchi va imkoniyatlariga (resurslariga) tayanadigan, uchinchidan, atrofda bo’layotgan voqea hodisalarga mustaqil munosabat bildira oladigan, to’rtinchidan esa, mamlakat va xalq manfaatini shaxsiy manfaatidan yuqori qo’yadigan insonlar.
Bu talablarga to’liq javob bera oladigan komil insonlarni tarbiyalash uchun ularning jismoniy-intellektual salohiyatlarini ro’yobga chiqarish imkoniyatlarini oshirish lozim. Mazkur talab ommaviy sportni Kadrlar tayyorlash milliy modeli asosida bosqichma-bosqich keng rivojlantirish va amalga oshirib borishni taqozo qiladi.
Uzluksiz ommaviy sport harakati jismoniy-intellektual resurslarni vujudga keltiruvchi asosiy kuchlardan biri sifatida umumiy o’rta, o’rta-maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari o’quvchilari hamda oliy o’quv yurtlari talabalarining jismoniy tarbiyaga bo’lgan ehtiyojlarini ta’minlaydi.
Kun tartibida o’tkaziladigan sog’lomlashtirish tadbirlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi.
O’zbekiston Respublikasi mustaqillik davrida bolalar jismoniy tarbiyasiga va bolalar sportiga katta e’tibor berilmoqda: “Jismoniy tarbiya va sport
to’g’risida”gi qonun, “Sog’lom avlod uchun” – Prizdent farmoni, “O’zbekiston Respublikasida futbolni rivojlantirish”- vazirlar mahkamasining qarori va shu kabilar biz - jismoniy tarbiya va sport mutaxassislariga kuch-quvvat, iroda, intilish beradi.
Biz davlatimiz direktiv hujjatlarini amalga oshirish uchun dili-jonimiz bilan nazariy va amaliy bilimlarni yuqori darajada berishga intilamiz, o’quvchilarning salomatligini mustahkamlash yo’llarini qidiramiz, bolajonlarda jismoniy tarbiya va sportga bo’lgan qiziqishni uyg’otish, ularni sog’lom, jismonan baquvvat qilib kamolga yetkazish bizning burchimiz ekanini dildan his qilamiz.Jismoniy tayyorgarlik va “Salomatlik” poydevorini qurishni eng kichik yoshdan boshlash kerak. Bu yoshdagi bolalarda harakat, ko’nikma va malakalarning shakllanishi shiddatli bo’ladi. Ularning bo’yi va muskul kuchlari ortadi, harakat koordinatsiyalari yaxshilanadi. Harakat amplitudiyasini, tezligini, yo’nalishini, ritmini va ifodaliligini ajrata bilish ko’nikmasi takomillashadi, harakatni tahlil qilish qobiliyati ma’lum fazalarga ajratilgan holda rivojlanadi. O’z-o’zini nazorat etish va o’zining hamda o’rtoqlarining harakatlarini baholash qobiliyatlari rivojlanadi. Bola harakat natijalarini bajarish sifatiga bog’liqligini tushunadi, yaxshi natijalarga erishish uchun harakat qiladi.
Boshlang’ich ta’lim maktablarida bolalar faoliyatining asosiy bo’limlaridan birini jismoniy tarbiya bo’yicha olib boriladigan ishlar tashkil etadi. Bu ish o’qituvchilar tomonidan hamda shifokor va boshqa mutaxassislar (musiqa rahbarlari va boshqalar) qatnashgan holda maxsus dastur bo’yicha amalga oshirildi.
Maktab yoshidagi o’quvchilarni tarbiyalash vazifalari O’zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya tizimining maqsad va vazifalaridan kelib chiqib 3-ta asosiy:
sog’lomlashtirish,
ta’limiy,
v) tarbiyaviy guruhlarga bo’linadi.
Bola sog’lomligini ko’rsatgichlaridan biri - tana bo’limlari o’zaro nisbatining to’g’riligidir: yosh o’sishi bilan og’irligi, bo’yi va ko’krak qafasining aylanasi propotsional o’zgarishi lozim.
Oxirgi yillarda jismoniy tarbiya va sportga katta e’tibor berilishi tufayli bolalar uchun hamma shart-sharoitlar yaratilmoqda: sport majmuasi, alohida stadionlar, sport zallar, havzalar, tennis maydonchalari, sport anjomlari va uskunalar. Shunday bo’lsa ham, olib borilgan ilmiy- tadqiqot ishlarining tahlili maktab yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanishi va tayyorgarligining pastligini, dastur talablariga yetarlicha javob bera olmasligini ta’kidlaydi. Eng kichik yoshdan boshlab harakatsizlik oshib bormoqda. Buning asosiy sababi maktabgacha tarbiya muassasalarida, boshlang’ich sinflarda jismoniy tarbiyaga jiddiy e’tibor qaratilmaganligidir. Bog’cha tarbiyachilari hamda boshlang’ich sinf o’qituvchilarining bu masala bo’yicha nazariy va amaliy bilimi yetarli darajada emas. Jismoniy tarbiyaning hamma shakllari amalga oshirilmaydi, bajarilsa-da, yetarli darajada emas. Jismoniy tarbiya mashg’ulotidan tashqari, kun tartibidagi sog’lomlashtirish tadbirlari muntazam, qat’iy tartibda olib borilishi lozim.