Statistik tahlil

Iqtisodiy o’sish tushunchasi

1. 
   Iqtisodiy o`sish turlari, ularni prognozlashtirishda ishlatilishi.
   

Real ishlab chikarish xajmlarining uzok muddatli o`sishi sur`atlarini, ko`lamlarini, samaradorligi va sifati oshishini belgilovchi xodisa va jarayonlar iktisodiy o`sish omillari deyiladi.
Iktisodiy o`sish omillari ikki guruxga ajratiladi.
Birinchi gurux omillari ixtisodiy o`sishni fizik (ashyoviy) jixatdan ta`minlaydi. Bu guruxga ishlab chikarish omillari kiritiladi:

• 
  tabiiy resurslar soni va sifati;
  
• 
  mexnat resurslari soni va sifati;
  
• 
  asosiy kapital xajmi;
  
• 
  texnologiyalar va ishlab chikarishni tashkil etish;
  
• 
  jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi..
  
• 
  Ikkinchi guruxga omillari jamiyatdagi iktisodiy o`sish potentsialini yuzaga chikarish imkonini beruvchi omillar – talab va taksimot omillari bilvosita omillar) kiritiladi:
  
• 
  bozorning monopollashuvi darajasini pasayishi;
  
• 
  iktisodiyotdagi solik muxiti;
  
• 
  kredit-bank tizimi samaradorligi;
  
• 
  iste`mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o`sishi;
  
• 
  eksport xajmining o`sishi;
  
• 
  iktisodiyotda ishlab chikarish resurslarini kayta taksimlash imkoniyatlari;
  
• 
  daromadlarni taksimlashning shakllangan tizimi.
  Agar o`sish ko`shimcha resurslarni jalb etish xisobiga ta`minlansa va jamiyatdagi resurslardan foydalanishning shakllangan o`rtacha samaradorligi darajasini oshirmasa ekstensiv iktisodiy deb ataladi.
  

Ekstensiv iktisodiy o`sish yangii korxonalar, yo`llar, elektrostantsiyalar kurish,  yangi erlarni o`zlashtirish, mexnat va tabiiy resurslarni ko`shimcha jalb etish kabilar xisobiga ta`minlanadi. Ammo bu resurslarning cheklanganligi rivojlanishning ma`lum bir boskichida ekstensiv iktisodiy o`sish imkoniyatlarini kamaytiradi va uni ziddiyatli kilib ko`yadi. YAIMning o`sishi iktisodiyotda band bo`lganlar sonidan yukori sur`atga ega bo`lsa intensiv ixtisodiy o`sish ro`y beradi.
Iqtisodiyotni ishlab chiqarish bilan bog'liq muammolarni hal qilish, kengayishi va milliy daromadlarini oshirish. Bozor boshqaruvi ishlab chiqarishda o'zi ishlab chiqarishning rivojlanishi va funksional ishlab chiqarish faoliyatidir. Shu bilan bir yutuqda bozor iqtisosodda, jamiyat talabini to'liq to'kis kondira oladigan va ishlab chiqarish kuchlari yuqori darajadagi rivojlangan, bilimlar asosida ishlab chiqarishni boshqarish natijasida ishlab chiqarishga o'sishga erishish talab ishlab chiqarish. Iqtisodiyotni boshqarish va prognozlash nazariy va amaliy jihatdan 2 xil bo'ladi: moddiy, ta'sirli va narxli; milliy daromadni daromadga va jamgarishga taqsimlanishiga e'tibordan. Ishlab chiqarishni bunda tashkil etilib, u ishlab chiqarishga olib keladi, u davlat korxonasi darajasida milliy daromadlar ko'rinishida yoki yaqin oradagi ko'rinishda ko'rib chiqiladi.
Mahsulotlarni ishlab chiqarish hajmini bir maromda o'sishi ishchi kuchi va ishlab chiqarish ishlab chiqarish jihozlariga turlicha tozalash mumkin, chunki ular o'zaro o'rin bosuvchi omillar bo'lishi mumkin. Biroq, bir narsaning talablarini ishlab chiqaruvchilar mavjudjudki, tuzatuvchi bajarilmaganda xavfsizlikni o'zgartirish, balki umuman ishlab chiqarish yarayonini to'xtashiga olib kelishi mumkin. Bu bog'liqlik darajasidan va bir xil holatda saqlashga yordam berish, ishlab chiqarishni kengayishi va xavfsizlikni o'rnatish.
Iqtisodiy o'sishda real daromad oshish jarayonlari ishlab chiqarish jarayonlarini o'z ichiga olgan milliy ishlab chiqarishga e'tibor qaratiladi. Bu o'z muammolarini tashuvchi holatga e'tibor qaratish mumkin emas, vaziyatga qarab turgan vaziyatni ko'rib chiqish (aniq va noaniq shaklda) ishlab chiqarishda ichki tuzilmaviy o'zgartishlari yuz bermasligi ta'minlanadi. Ishlab chiqarish tuzilmasi va institutsional muxit boshqaruvi va o'zgarmas muhokama qilinadi. Bunday rivojlanish harakteri tashqi muxit bilan o'zaro ta'sirda balanslangan va yaxlitlik to'g'ridan-to'g'ri o'rnatish tizimi uchun o'ziga xos.