Суюқликларнинг таркибини таҳлил қилиш

Таҳлил қилишнинг радиоизотоп усули
Радиоизотоп усулнинг асосий афзаллиги — контактсиз ўлчашдир. Бу агрессив қовушоқ суюқликларни, шунингдек ҳарорати ва босими юқори суюқликларни таҳлил қилишни осонлаштиради. Радиоизотоп анализаторларда одатда β ва j юмшоқ нурланишлардан фойдаланилади. Энергияси тахминан 100—150 кэВ бўлган j-нурланиш юмшоқ нурланиш ҳисобланади.
Суюқликнинг зичлиги _{ } ва қатлами қалинлнги х ни билган ҳолда ва энергетик жиҳатдан бир жинсли бœлган J - нурлар тутамининг жадаллиги i ни ўлчаб, изланаётган компонент С_А нинг масса улушини аниқлаш мумкин:
_{ } , (6.28)
бу ерда j₀ —қатлам сиртидaги J нурланишнинг жадаллиги; μ_ф —юмшоқ J нурлар заифлашувининг фотоэлектрик массавий коэффициент; μ_фА— таҳлил қилинаётган муҳитда оғир элементлар заифлашувининг ўртача коэффициенти; μ_ФБ— таҳлил қилинаётган муҳитда енгил элементлар заифлашувинипг ўртача коэффициенти.
Бу усул нефт маҳсулотларида олтингугуртни, хлорли органик суюқликларда хлорни ва ҳоказоларни аниқлашда қўлланилади.
Радиоизотопли автоматик компенсацион суюқлик анализаторининг функционал схемаси 6.31-расмда келтирилган. Икки манбадан чиққан нурланиш (Fe⁵⁵ изотоплар) обтюратор 9 билан узилганидан кейин, асбобнинг иш ва таққослаш каналларидан узилганидан кейин навбатма-навбат ўтади. Иш каналида назорат қилинаётган оқар суюқликли кювет 2, таққослаш каналида эса к омпенсацион полиэтилен пона 3 жойлашган. Тенг даражада кучсизлашган оқимлар битта сцинтилляцион детектор 4 — фотоэлектрон кўпайтиргич ФЭК га киради. ФЭК нинг чиқишидаги кучланиш импулслари электрон кучайтиргич 5 га келиб, бу ерда қуввати ва амплитудаси бўйича кучайтирилади ва қўшилади. Кучайтиргич чиқишидаги сигналнинг катталиги ва фазаси J_р — J_т айирманинг катталиги ва ишораси билан аниқланади, бу ерда J_р ва J_т — тегишлича иш ва таққослаш каналларидан ўтган нурланиш оқимларининг жадаллиги. Сигнал кучайтиргич 5 дан компенсацион пона 3 ва ўлчаш асбоби 7 билан кинематик боғланган реверсив двигател 6 га тушади. Сигналнинг фазасига қараб реверсив двигател ҳар икки каналдаги оқимларнинг жадаллиги бир хил бўлмаганига қадар понани суради; бу ерда, сигнал нолга тенг бўлади. Компенсацион понанинг вазияти таҳлил қилинаётган муҳитнинг концентрациясининг ўлчови бўлади. Шкаланинг нол нуқтаси заслонка 8 билан ўрнатилади. Шкаланинг ўлчов чегараси компенсацион понанинг йўлини ўзгартириш билан амалга оширилади.
Суюқлик анализаторларида β-нурланишдан фойдаланилганда ўлчашнинг икки усули — суюқликнинг β -нурланиш тутамини сусайтириш ва унинг қайтарилиши қўлланилиши мумкин. Биринчи усул таҳлил қилинаётган муҳитдан ўтган β - нурланиш жадаллигини ўлчашга, иккинчи усул таҳлил қилинаётган муҳит қайтарган β -нурланиш жадаллигини ўлчашга асосланган. Иккинчи усулда радиоактив манба ва нурланиш детектори нурланиш бевосита детекторга тушмайдиган қилиб ўрнатилади.
β ва j- нурланишлардан фойдаланиш учта ва ундан ортиқ компонентли суюқликлар таркибини таҳлил қиладиган анализаторлар яратишга ҳам имкон беради .Уч компонентли суюқликларни таҳлил қилиш учун, масалан β -зарралар тутамларининг заифланиш ва қайтарилиш коэффициентларини айни бир вақтда ўлчашдан фойдаланиш мумкин, чунки бу самаралар энергиялари етарли даражада турлича бўлган юмшоқ j - нурланиш тутамларининг таркибига турлича даражада боғлиқ бўлади.

Aim.uz