Tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi dehqonov r. S

kolloid zarrachalam ing mitsella tuzilishi
15

---

Dispergatsiya jarayoni dispersion muxit ta'sida tashqi kuch ta'sir 
ettirilganda va peptizator qo'shilm aganda xam o'z-o'zidan vujudga 
kelishi mumkin va termodinamik barqaror ikki fazali geterogen sistema 
hosil qiladi. Bunday dispers sistemalarga:
1) 
Parafinlami uglevodorod erituvchilarida hosil qilgan yuqori 
dispers zollari;
2) 
Sovunning yoki sovun turidagi uglevodorodlammg yuqori 
(10-40%) kontsentratsiyali suvdagi emuPsiyalari;
3) 
Sirt-faol moddalaming suvdagi eritmalari;
4) 
Metallami ishlashda ishlatiladigan yog’lovchi suyuqliklar. 
Kondensasion mexanizm bo’yicha yuqori dispers sistemalar hosil 
bo’lishi mumkin, agarda bir tomondan yangi, termodinamik barqaror 
fazaning ko’p sonli “Kurtak”lari paydo bo’lsa, ikkinchi tomondan bu 
“Kurtak”lami o ’sish tezligi aniq (m a’lum) qiymatlarga ega bo’ladi.
Boshlang’ich sistemaning metastabilligini paydo qilishga olib 
keluvchi, omillar 2 guruhga bo’linadi:
- kimyoviy 
y a’ni 
kam 
eruvchan 
birikmalaming 
yuqori 
konsentrasiyasiga olib keluvchikimyoviy reaksiyalaming
borishi;
- 
fizikaviy ya’ni bosim, xaroratni o ’zgarishi.
Erimaydigan mahsulot hosil qiladigan; kondensirlangan fazalar 
holatida esa uchuvchan (yoki uchuvchan bo’lmagan) mahsulotlar hosil 
qiladigan ixtiyoriy reaksiyalar kolloid sistema olishda foydalanilishi 
mumkin.
Turli kimyoviy reaksiyalar yordamida “zollar” hosil qilish mumkin:
16

---

- oksidlanish-qaytarilish,
- almashinish,
- gidroliz va boshqalar.
O ksidlanish reaksiyasi. Bunday reaksiyalsr vodorod sul’fidni 
suvda erigatib kislorod bilan ta’sirlashishi natijasida zol hosil bo’ladi. 
Hosil bo’lgan zolni katta qavsga olib yoziladi, chunki bu erga cho’ma 
emas balki, kam eruvchan modda hosil bo’lganligini bildiradi:
Q aytarilish reaksiyasi. Qaytarilish usulida dispers faza chin 
eritmada biror qaytaruvchi modda yordamida qaytariladi. Misol 
tariqasida, HA
u
C14 eritmasini H20 2 yoki formalin bilan qaytarish, 
kumush oksidni vodorod bilan qaytarish reaktsiyalarini ko'rsatish 
mumkin; bu reaktsiyalar quyidagi tenglamalar bilan ifodalanadi:
Oltin zolini olishda AuCl3 ni yoki biror tuzini chumoli al’degid 
bilan qaytarish mumkin:
2AuCl3 + 3HCHO + 9KOH = 2[Au] + 3HCOOK + 6KC1 + 6H20
2KA
u
0 2 +3H C H 0 + K 2C 0 3 = 2[A u]+ 3H C 00K + KH C03 + H 20
A lm ashinish reaksiyasi. Bu reaksiyada erimaydigan moddalar 
hosil bo'ladigan almashinish reaktsiyalariga asoslangan. Bu usul bilan 
AgCl gidrozoli hosil qilinadi.
A g N 0 3 + N a C l = [ A g C l] + N a N 0 3
M ish'yak (Ill)-suPfid gidrozoli ham xuddi shunStilda.olinadi.
H 2S + 0 2
- > [5 ] +
H 20
1. HAuCl4 + 3 H 20 2 =