|
Tarqalishi
Oʼzbekistonda yirik daryolarning toshqinlari va suv havzalari boʼyida keng tarqalgan boʼlib, uning tarqalish hududi chegarasi qirgʼoqlarida toʼqaylar, qamish va boʼtazorlar bor daryo va suv omborlari chegaralarini takrorlaydi. U togʼli hududlarda va tashlama suv kanallari tarmogʼi boʼylab, madaniy landshaftda – bogʼlar, beda dalalarida ham uchraydi. Qoʼshimcha maʼlumot olish uchun "Kenja turlar" boʼlimiga qarang.Odatiy, oʼtroq qush. Turli zichlik va yoshdagi tugay massivlarida, qamishzorlarda yashaydi, ekin maydonlarida ham keng tarqalgan. Qirgʼovullar sugʼorish tarmogʼining daryo toshqinidan tashqaridagi kanal va toʼgʼonlaridan oʼtib, oʼzlashtirilgan hudud chegaralari va tashlama suv kanallari qirgʼoqlariga joylashadi. Kenja turlardan biri (Semirechensk qirgʼovuli) boshqalardan farqli ravishda togʼli hududlarda yashaydi va dengiz sathidan 1500 m gacha archazorlar kamarida topilgan. Qirgʼovulning uyalash maydoni, odatda, turli oʼsimliklar – daraxtsimon, boʼtasimon va oʼtli oʼsimliklar hosil qilgan himoyaga yega. Koʼpayish mavsumi qish galalari fevral oyining oxiri yoki mart oyining boshlarida tarqalganidan keyin boshlanadi va mart-aprel oxirlarida avjiga chiqadi. Tuxum qoʼyish davri juda uzoq - may oyining boshidan iyun oyining oxirigacha davom etadi. 8 tadan 19 tagacha tuxum qoʼyadi. Inkubatsiya 21-23 kun davom etadi. Polaponlar avgust-sentyabr oylarida uchishni boshlaydi. Hasharotlar, oblepixa, jiyda va oʼt urugʼlari bilan oziqlanadi.
Kichik turlari
Xiva qirgʼovuli (Phasianus colchicus chrysomelas Sew. 1875)
Tojikiston qirgʼovuli (Phasianus colchicus bianchii Buturlin, 1904)
Аmudaryo qirgʼovuli (Phasianus colchicus zarudnyi, Buturlin 1904)
Sirdaryo qirgʼovuli (Phasianus colchicus turcestanicus Lorenz, 1896)
Semirechensk qirgʼovuli (Phasianus colchicus mongolicus Brandt, 1845)
Zarafshon qirgʼovuli (Phasianus colchicus zerafschanicus Tarnovski, 1891)
1.2.Kaklik
Oʼrta kattalikdagi qush. Bosh, boʼyin, orqaning old qismi, yelka va yuqori qanot kovaklarining usti qizil-pushti tusli kulrang. Orqa, pastki orqa, yuqori dum kulrang va koʼkrak kulrang. Chakka va boʼyin oldida ochroq-oq, qorin va pastki dum kovaklari ochroq-sariq rangda boʼladi. Tananing yon tomonlari sariq keng qora va kashtan koʼndalang chiziqlar bilan. Ogʼizning pastki burchagida va jagʼda qora dogʼ bor. Quloq ustidagi patlar jigarrang. Urgʼochi erkakga oʼxshaydi, lekin biroz kichikroqligi va pixi yoʼqligi farq qiladi. Yosh qushlar qum-kul rangida, patlari uchida oqish uchburchak dogʼlar bor. Tomoq va qorin sargʼish-oq. Koʼksi qumli-kulrang, oq uchburchak dogʼlar bilan. Qanoti uzunligi 140-176 mm, plyusna –30-35 mm. Vazni 350-650 g.
Tarqalishi
Tarqalishi. Pomir-Oloy va Tyan-Shan tog tizmalari, Surxondaryo vodiysi togʼlari, Qizilqum choʼli va Ustyurt platosida yashaydi. Tarqalishi haqida qoʼshimcha maʼlumotni "Kenja turlar" boʼlimida olish mumkin.Odatiy, baʼzan koʼp sonli, vertikal koʼchishlarni amalga oshiradigan keng tarqalgan oʼtroq qush. Dengiz sathidan 2600 m koʼtarilib, siyrak boʼtasimon oʼsimliklar bilan qoplangan qoya va toshloqlarda, past boʼtalar bilan qoplangan togʼlarda yashaydi. Kuzda (oktabr-noyabr) kaklik polaponlari 60-140 ta qushdan iborat alohida galalarga yigʼiladi. Mart oyida juftlarga ajralish boshlanadi, tez-tez erkaklar oʼrtasida janglar uchraydi. Qoʼnargʼaga erkaklar baland joylar yoki katta toshlarni tanlaydi. In tuproqdagi quruq oʼt bilan qoplangan chuqurchadan iborat. Inda oʼrtacha 11 dan 20 tagacha tuxum boʼladi. Tuxum mart oyining oxiridan aprel oyining oʼrtalariga qadar qoʼyiladi va urgʼochi taxminan bir oy davomida bosib chiqiladi. Bu vaqtda erkak inini qoʼriqlaydi va urgʼochiga hamroh boʼladi. Urgʼochi oziqlanish uchun ketganda, erkak tuxumni bosib oʼtiradi. Bir yilda ikki marta tuxum qoʼyishi mumkin. Kaklik oʼtxoʼr qush va hayvonli ozuqa voyaga yetgan kaklik ratsionida uncha katta boʼlmagan oʼrin tutadi, u asosan joʼjalarni oziqlantirish davrida isteʼmol qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
