Tabiiy fanlar va geografiya fakul`teti

2-rasm. Radioaktiv moddadan chiqayotgan nurlarning ajralishi. 



 - nurlar katod nurlari kabi, elektronlardan iborat. Bu nurlarning tezligi 300 ming km/sek 

ga yaqin.  



  -  nurlar  rentgen  nurlari  kabi  elektroneytraldir,  lekin  ularning  to’lqin  uzunligi  rentgen 

nurlarinikidan  ham  kichik.  Radioaktiv  elementlar  o’zidan 



-, 



-, 



-nurlarni  tarqatishi,  ya'ni 

radioaktiv yemirilishi natijasida yangi elementlar hosil bo’ladi.  

Masalan: 

 

                        radiy             radon       geliy  

Hosil  bo’lgan  radon  elementi  o’z  navbatida 



  -  nurlar  tarqatishi  natijasida  atom  massasi 

218  ga  teng  bo’lgan,  kimyoviy  xossalari  jihatidan  poloniy  elementiga  o'xshash  yangi  radiy  A 

elementi hosil qiladi: 

 

                           radon                  poloniy 

---

 

5 

Poloniy  ham  radioaktiv  element,  u  o’z  navbatida  nur  tarqatib  yangi  radioaktiv  element 

hosil  qiladi  va  bunday  radioaktiv  yemirilish  radioaktiv  bo'lmagan  element  hosil  bo'lguncha 

davom etadi. 

Biror  radioaktiv  elementning  ikkinchi  bir  radioaktiv  elementga  o'tish  qatori  radioaktiv 

yemirilish  qatori  deyiladi.  Hozirgi  vaqtda  3ta  tabiiy  radioaktiv  yemirilish  qatori  ma'lum  va 

uchala qator ham radioaktiv bo'lmagan qo'rg'oshin elementi bilan tugaydi. 

I. Qator - atom massasi 235 ga teng bo’lgan aktiniy uran qatori. Bu qator 7 ta 



 va 4ta 



 - 

nur tarqatib, massasi 207 ga teng bo’lgan barqaror qo'rg'oshin elementini hosil qiladi. 

II. Qator - atom massasi 238 ga teng bo’lgan uran qatori. Bu qator o’zidan 8 ta 



- va 6 ta 



 

- nur tarqatib, atom masasi 206 ga teng bo’lgan qo’rg’oshin elementini hosil qiladi. 

III. Qator - atom massasi 232 ga teng bo’lgan toriy qatori. Bu qator o’zidan 6 ta 



- va 4 ta 



 - nur tarqatib atom massasi 208 ga teng bo’lgan barqaror qo’rg’oshin elementini hosil qiladi. 

Agar radioaktiv element 



 - nur tarqatsa, uning yadro zaryadi ikkita va massasi 4 uglerod 

birlikka kamayib, element davriy sistemada ikki xona chapga siljiydi. Masalan: 

 

             uran                  toriy                   radiy 

Agar  radioaktiv  element  o’zidan 



  -  nur  tarqatsa,  yadro  zaryadi  bittaga  oshadi,  element 

massasi esa o’zgarishsiz qoladi va element davriy sistemada bir xona o'ngga siljiydi. Masalan: 

 

                toriy           protaktiniy             uran 

Radioaktiv  yemirilish  shuni  ko’rsatdiki,  har  bir  sekundda  atomlarning  bir  xil  miqdori 

yemiriladi.Bu miqdor yemirilish konstantasi deyiladi. 

Radioaktiv  element  dastlabki  miqdorining  yarim  yemirilishiga  ketadigan  vaqt  yarim 

yemirilish davri deyiladi va T harfi bilan belgilanadi. 

Yarim yemirilish davri T quyidagi formula bilan topiladi; 

T=(1/k)ln

2

 yoki T=0.693/k 

bu yerda; k-yemirilish konstantasi.