|
Tadqiqotning manbai va uslublari. Tadqiqotning manbai sifatida Nurota adirlarining och bo’z to’proqlari, efemer- efemeroid tipli yaylaov maydonlari intpoduktsiyalangan yaylov ozuqabop o’simliklari tanlandi.
Rejalashtirilgan dala tajribalari, fenologik kuzatishlar, biometric o’lchovlar o’simlikshunoslikda va o’simliklar introduktsiyasi umum qabul qilingan uslublardan foydalanish asosida amalga oshirildi.
Tadqiqotning natijalari va ularni baholash. Tadqiqotlar Qorako’lchilk va cho’l ekologiyasi ilmiy tadqiqot instating “Nurota” tajriba dalasida olib borildi. Tadqiqot o’tkazilgan manzil Nurota tog’ tizmasining quyi etaklari hisoblanib, dengiz sathidan 660-680 metr balandlikda joylashgan.
Nurota vohasi ochiq suv havzalaridan anchagina olisligi va shuningdek, Qizilqum cho’li bilan bevosita tutashib ketganligi tufayli iqlim keskin kontinental va o’t qurg’oqchillligi bilan ifodalandadi.
Ko’p yillik o’rtacha harorat 13,8oC bo’lib, yillar bo’ylab o’zgaruvchan; absolyut maksimum +46,7 o C va absolyut minimum -24,0 o C atrofida qayd etilgan. O’rtacha ko’p yillik yog’ingarchilik miqdori 236 mm bo’lib, yillar bo’ylab 168 mm dan 308 mm gacha o’zgarib turadi. Yillik yog’ingarchilik miqdori asosan qish va bahor mavsumlarida kuzatiladi.
Tajriba dalasining to’proq tipi – och bo’z to’proq undagi mayda zarrali soz va pishiq tarkibli yotqiziqlar to’proq hosil qiluvchi jinslar hisoblanadi.
O’simliklar qoplami asosini rang qo’ng’irbosh, chitirlar, yaltirbosh, arpog’on, quziquloq, shuvoq, yantoq, va boshqalar tashkil etadi.
“Nurota” tajriba dalasida Markaziy Osiyoning turli to’proq –iqlim sharoitili geografik hududlaridan keltirilgan , shuningdek turli ilmiy tashkilotlardan o’zoro urug’ almashish vositasida olib kelingan 50 turga mansub 1200 namunadan iborat yaylov ozuqabop o’simliklarining noyob genofondi barpo etilgan.
Taqqiqotlar uchun tajriba dalasigenofondidan qirg’oqchilikka chidamli yuqori hosil to’plovchi yarim butalar (izen, teresken, cho’g’on) va ko’p yillik o’tlar (astrgal, erkak o’t) dan iborat istiqbolli fitomeliorantlar tanlangan hamda ularning xo’jalikbop xususiyatlari o’rganiladi, shuningdek sun’iy barpo etilgan yaylovlarning hosildorligi bilan tabiiy yaylovlar hosildorligi qiyosiy baholandi.
Yaylov ozuqabop o’simliklarining eng muhim xo’jalikbop xususiyatlaridan biri ularning hisob paykalchalaridagi to’p soni qalinligi va yashovchanligidir. Tajribalarda o’simliklar asosan vegitatsiyasining birinchi yilida va qisman ikkinchi yilida nobud bo’ldi. O’simliklar vegitatsiyasining kiyingi yillarida ekinzorlardagi o’simliklar to’p soni o’zgarmadi. Jadval ma’lumotlarida ko’rininb turibdiki, ko’karib chiqqan maysalarning saqlanib qolishida eng yuqori ko’rsatkich izenda(85,4%) va astragalda (81,2%) qayt etildi, boshqa turlarning yashovchanligi 70,6-77,3% ni tashkil etadi. Ushbu ko’rsatkichlar o’ta qirg’oqchil sharoitda o’suvchi yaylov ozuqabop o’simliklari uchun yuqori ko’rsatkich hisoblanadi va tanlab olingan turlarning qurg’oqchil sharoitga mos o’simliklar ekanligidan dalolat bermoqda.
Yaylov ozuqabop o’simliklarning xo’jalikbop xususiyatlari O’simliklar vegitatsiyasining 4(2021)-yillik “Nurota” tajriba dalasi.
№
|
O’simliklar turlari
|
Yashovchanlik suratda o’simlikltur soni ming dona/ga, maxrajda, %
|
O’simliklar bo’yi, sm.
|
Pichan hosildorlik
s/ga
|
1
|
Izen
|
18,6 0,2
|
94,2 3,7
|
17,5 0,8
|
85,4
|
2
|
Teresken
|
15,9 0,7
|
83,9 3,5
|
15,8 0,6
|
76,8
|
3
|
Cho’g’on
|
14,7 0,7
|
89,1 4,1
|
16,4 0,7
|
73,4
|
4
|
Quyrobuq
|
15,2 0,7
|
74,3 3,8
|
14,1 0,5
|
17,3
|
5
|
Astragal
|
17,5 0,5
|
86,5 3,9
|
16,8 1,6
|
81,2
|
6
|
Erkak o’t
|
22,8 1,1
|
64,2 2,8
|
11,5 0,4
|
70,6
|
Yaylov ozuqabop o’simliklari ning o’sishi va hosil to’plashining eng yuqori pog’onasi ular vegitatsiyasining uchunchi yili hisoblanadi va keying yillardagi o’sish hamda hosildorligi ob- havo sharoitlaridagi bog’liq ravishda mo’ljaldagidan kamroq yoki ko’proq bo’lishi mumkin. O’simliklar vegitatsiyasining to’rtinchi yilida bo’yiga o’sishdagi eng yuqori ko’rsatkich izenda (94,2 sm) qayt etilgan. O’sish ko’rsatkichlari boshqa o’simliklar turlari bo’ylab 64,2-89,1 sm ni tashkil etadi. Ushbu ko’rsatkichlar sun’iy barpo etilgan yaylovlardagi o’simliklarning bo’yi ularning tabiiy holda o’sib turgan joyidan ko’rsatkichdan ikki marta ortiqdir. Yaylov ozuqabop o’simliklarining hosildorligi ular vegitatsiyasining to’rtinchi yilida o’simlik turlari bo’ylab 11,5-17,5 tashkil etad. Eng yuqori hosildorlik izenda (17,5) kuzatildi. Tabiiy yaylovlarning hosildorligining o’rytacha gektariga 3 sentner deb hisoblasak, sun’iy barpo etilgan yaylovlarning hosildorligi tabiiy yaylovlarga nisbatan 4-6 marotaba ortiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
