Tafakkurni diagnostika qilish metodlari «Ob'ektlarning o‘xshashligi va farqini aniqlash, sababini tushuntirish, tushunchalarni ta'riflash» metodikasi

Muhim belgini ajratish
Bu metodika tafakkur xususiyatlarini, predmetlarning muhim belgilarini ajratish qobiliyatini tekshirishda foydalaniladi. Ajratiladigan belgilarni xarakteriga ko‘ra, tafakkur uslubi, ya’ni aniq va mavhum tafakkurning ustunligi haqida bilish mumkin. Bu metodikani 3–4-sinf o‘quvchilarini tekshirishda qo‘llash mumkin.
Tajriba o‘tkazish uchun maxsus toza varaqqa yozilgan so‘zlar kerak bo‘ladi. Ko‘rsatma: «Har bir qatorda bir asosiy so‘z va 5 ta unga tegishli so‘z qavs ichida beriladi. Bu so‘zlardan qavs oldida turgan so‘zga ko‘proq aloqador bo‘lgan ikki so‘zning tagiga chizish kerak».

1. 
   Bog‘ /daraxt, bog‘bon, qo‘rg‘on, er/
   
2. 
   Daryo /sohil, baliq, baliqchi, suv, suv o‘tlari/
   
3. 
   Shahar /avtomobil’, bino, velosiped, ko‘cha, olomon/
   
4. 
   Omborxona /pichanxona, ot, tom, mol, devorlar/
   
5. 
   Kitob /rasmlar, urush, qog‘oz, sevgi, matn/
   
6. 
   O‘yin /shaxmat, o‘yinchilar, jarimalar, jazo, qoida/
   
7. 
   Musiqa /ovoz, san’at, jarang, olqishlar, kuy/
   
8. 
   O‘qish /ko‘z, asar, kitob, rasm, so‘z/
   
9. 
   Kubik /burchaklar, chizma, tomonlar, tosh, daraxt/
   
10. 
    Kasalxona /xona, bog‘, vrach, radio, bemorlar/
    
11. 
    Bo‘lish /sinf, bo‘linuvchi, qalam, bo‘luvchi, qog‘oz/
    
12. 
    Sport /medal’, orkestr, musobaqa, g‘alaba, stadion/
    

Topshiriqni bajarishda sinaluvchining ko‘rsatmani tushunganligi, yo‘l qo‘ygan xatolariga e’tibor qilinadi. Agar sinaluvchi topshiriqni bajarish shartlarini tushunmagan bo‘lsa, tadqiqotchi dastlabki ikki misolda topshiriqni qanday bajarish zarurligini ko‘rsatib beradi. Barcha hollarda sinaluvchining topshiriqni qanday bajarganligini muhokama qilish zarur. Ba’zi muhokama jarayonida sinaluvchi qo‘shimcha fikrlar bildiradi, xatolarni to‘ldiradi. Sinaluvchining xatolari aniq-vaziyatli tafakkur xususiyatlarini aks ettirishi bilan, shoshmashosharlik natijasi bo‘lishi mumkin.