Таълим вазирлиги Гулистон давлат университети

ОРАЛИқ БИРИКМА ВА КАРДАН УЗАТМА. Оралиқ бирикмалар геометрик ўқлари бир-бирига тўғри келмайдиган ёки нисбатан силжиши мумкин бўлган валларга буровчи момент узатиш учун хизмат қилади. Оралиқ бирикмалар тишлашиш муфтаси вали билан трактор узатмалар қутиси бирламчи вали орасига ўрнатилади. Шарнирлар сони бўйича оралиқ бирикмалар яска (битта шарнирли) ва қўш (икки шарнирлги ва улар орасидаги) шарнирлига бўлинади. Шарнирлар тузилиши бўйича оралиқ бирикмалар металл деталлардан иборат қаттиқ ва эластик (резина) иш элементларидан иборат юмшоқ оралиқ бирикмалар бир-биридан фарқ қилади. Кўпчилик гусеницали ва ғилдиракли тракторларда якка шарнирли ва шарнирли (Т-4А, ДТ-75М) эластик оралиқ бирикмалардан фойдаланилади. Бундай бирикмалар валлар орасидаги бурчак 3 градусгача ўзгарганда буровчи моментни узатишга имкон беради. қаттиқ оралиқ бирикмалар комбинациясидан фойдаланиш мумкин (К701). Карданли узатмалар. Автомобил ўқлари бир-бирига тўғри келмайдйган ва ўз вазиятини ўзгартира оладиган агрегатлар орасида буровчи момент узатишга мўлжалланган.
Кардан узатмалар икки хил бўлиши мумкин: Креставинали
бикр кардан; Бурчак тезликлари бир хил бўлган кардан. Бикр кардан
иккита вилка билан крестовинадан иборат, бурчак тезликлари тенг
бўлган кардан ариқчали иккита шаклдор муштча, битта марказлагич ва
тўртта етакловчи шарчалардан иборат. Бу бирикманинг яхши томони
шундаки. Бунда буровчи моментни узатиш бурчаги (35 градусгача) анча
катта. Бундай узатмалар асосан автомобилларда, қ-701, Т-150, Т-150К,
МТСЗ-82 маркали тракторларда ишлатилади.
узатмалар қутиси. Узатмаяар қутиси трактор ва автомобилларнинг етакловчи ғилдирак ҳамда юлдузчаларида тортиш кучини, тезлигини йўналишини (олдинга, орқага) ўзгартиришга, узоқ муддат тўхтаб турган ёки инерция бўйича юриб кетаёттан - машииа двигателини куч узатмасидан узиб қўйиш учун хизмат қилади. Узатмалар қутиси орқали узатиладиган буровчи моментни ўзгартириш бўйича: Механик; Гидравлик; Электрик турларига бўлинади. Шестерняли механик узатмалар қутисининг конструкцияси содда, массаси кичик ва юқори фойдаланиш коэффицентига эга бўлгандиги сабабли кенг қўлланилади.
Узатмалар сонини ўзгартириш бўйича узатмалар қуттси: Поғонали; Поғонасиз турларга бўлинади. Поғонали узатмалар қутиси узатмалар сони поғонали равишда, яъни узатмалар сонини ҳосил қилиш учун маълум шестерняли қўшиш йўли билан ўзгартирилади. Поғонасиз узатмалар қутиси трактор ва автомобилларнинг қаршилиги ҳамда двигателларнинг иш режимлари ўзгариши ҳисобига автоматик равишда амалга оширилади. Поғонасиз узатмалар поғонали узатмага нисбатан юқори иш унумли тежамкорлик билан ишлаши, бошқаришнинг қулайлиги билан фарқ қилади. Узатмалар қутиси валларининг сонига қараб икки, уч, тўрт вали ва таркибли бўлади. Поғонали узатма қутиси уч, тўрт ва юқори поғонали: Тўғри узатмали ҳамда тўғри узатмасиз. Шестерняларнинг қўшилишига кўра тишлашган ва силжитма шестерияли.
Узатмаларни алмаштириб қўйиш хоссасига қараб: трактор кетаётганда ёки тўхтаб турганда алмаштириб қўшиш; Механизм кўра шестерня ва планетар механизмли; Валларидаги жойлашишига қараб бўйлама ўқи бўйлаб ҳамда кўндаланг жойлашган агрегат (МТ 80, N-130): қўшиш ҳамда ажратиш шестерня ёки каретка сонига қараб; бир, икки, уч ва тўрт йўлли турларга бўлинади..