Ta’limda raqamli texnologiyalar. Darslik. T. E. Delov, G. T

I BOB. RAQAMLI PEDAGOGIKA QOIDALARI 
1.1.
 
Zamonaviy ta’lim muhitida an’anaviy va “raqamli” pedagogika. 
An’anaviy va “raqamli” pedagogika tushunchasi. Ularning tahlili. 
Ilmiy-texnik inqilob yangi voqelik sifatida yangi tushunchalarning paydo 
bo‘lishiga olib keldi, shu jumladan raqamli iqtisodiyot, raqamli san’at, raqamli 
pedagogika, raqamli tibbiyot va boshqalarni o‘z ichiga oladi. 
Hayot sohalaridagi “raqamli” sifatlari raqamli kompyuter texnologiyalari bilan 
chambarchas bog‘liqligini ko‘rsatadi, bu sohaning o‘zi ham aniq bir mutaxassisning 
rivojlanishi uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, 
dastlab “raqamli pedagogika” axborot-kompyuter ta’limi texnologiyalari, ya’ni 
zamonaviy texnik o‘qitish vositalaridan foydalangan holda pedagogik faoliyatni 
anglatardi. 
Masalan, agar ilgari ma'ruza materialini vizualizatsiya qilish uchun, proektorlar 
keng qo‘llanilgan bo‘lsa, bu sizga o‘quv filmlari yoki shaffof filmlarni ijobiy filmga 
bosilgan ramkalarni ko‘rsatish orqali mavzuni og‘zaki tushuntirishga yordam 
beradi, keyin 1990-yillarning o‘rtalarida bosh projektor ishlatilgan. O‘rniga 
PowerPoint yoki boshqa elektron taqdimot muharririda tayyorlangan vizual 
materialni namoyish qilish imkonini beradigan elektron proyektor o‘rnatildi. Agar 
diaproektorning imkoniyatlari faqat statik tasvirlar (chizmalar, fotosuratlar, 
chizmalar va boshqalar) va ularga tushuntirish sarlavhalarini ko‘rsatish bilan 
chegaralangan bo‘lsa, biz bilganimizdek prezentatsiyalar nafaqat statik, balki 
harakatlanuvchi tasvirlarni ham ishlatishga imkon beradi. Multimediya fondlarining 
keng doirasini birlashtirgan animatsiyalar. Bugungi kunda kompyuterlar, elektron 
platalar, uzoqdan ishlash yoki o‘qish uchun platformalar g‘ayrioddiy narsa bo‘lmay 
qoldi. Bu bosqich o‘tgan asrning 60-90-yillaridan keyin texnik o‘quv vositalarini 
joriy qilishning mantiqiy davomi va yangi bosqichi bo‘lib, shunda kodoskop- shaffof 
asl nusxadagi tasvirlarni katta hajmda aks ettirish uchun mo‘ljallangan optik qurilma 
ishlatilganday tuyuldi. O‘sha davrdagi ekran, avtomatlashtirilgan nazorat va o‘quv 
mashg‘ulotlari va boshqa texnik yangiliklar o‘quv jarayonining samaradorligini 
oshiradi yoki hatto o‘qituvchilarni texnik qurilmalar bilan almashtirishga imkon 

---

6 
beradi. Biroq, faqat texnologiya, uslubiy yordamsiz va sifatli kontentsiz, 
shuningdek, undan qanday foydalanishni biladigan o‘qituvchilarsiz, ta’lim va ta’lim 
sifatini ta’minlay olmaydi. 
Raqamli pedagogikaning zamonaviy kontseptsiyasi ta’lim va ta’lim sifatini 
yaxshilash uchun raqamli vositalardan foydalanishga asoslangan. Bu ta'rifda asosiy 
narsa "o‘qitish va o‘qitish sifatini yaxshilash", ya’ni raqamli pedagogika- bu 
zamonaviy raqamli texnologiyalarni pedagogik faoliyatda qo‘llash emas, balki 
o‘qitish qachon, qaysi bosqichda va qanday amalga oshirilishini bilishdir. 
Foydalanish sifat o‘zgarishiga olib keladi.
Yangi texnologiyalarning paydo bo‘lishi va ulardan foydalanish siklini 
o‘rganib, tadqiqotchilar texnologik innovatsiyalarni izchil ishlab chiqish va amalga 
oshirishning bir necha bosqichlarini ajratib ko‘rsatishadi. 
Har bir bosqich mutaxassislar va jamiyat tomonidan ma'lum bir yangilikka har 
xil qiziqish bilan tavsiflanadi.
Birinchi bosqichda- texnologik tetiklanish bosqichi (inglizcha "trigger" dan- 
tetik, hodisa, qurilma, tizimni ishga tushiruvchi mexanizm), bu yangilikning birinchi 
nashrlari paydo bo‘ladi.
Keyingi bosqichda- haddan tashqari umidlarning cho‘qqisi- “mo‘'jiza”, yangi 
texnologiyadan inqilobiy o‘zgarishlar kutilmoqda va ular uni ommaviy ravishda 
joriy etishga harakat qilmoqdalar.
Uchinchi bosqich- illuziyalardan qutulish- bu texnologiyani ommaviy joriy 
etish bilan bog‘liq professional muammolarni aniqlash bilan tavsiflanadi; aynan shu 
bosqichda tanqidiy nashrlar paydo bo‘ladi, bunda professionallar yangi texnologiya 
bilan bog‘liq kamchilik va muammolarni qayd etishadi.
Keyingi bosqich kamchiliklarni bartaraf etish bilan tavsiflanadi- kamchiliklarni 
baholash va ehtimol bartaraf etish bo‘yicha tadqiqotlar olib borilmoqda; yangi 
texnologiyadan 
foydalanish 
usullari 
takomillashtirilmoqda 
va 
sinovdan 
o‘tkazilmoqda; turli sohalarda innovatsiyalarni joriy etish va ulardan samarali 
foydalanish uchun kadrlar tayyorlanmoqda.

---

7 
Oxirgi bosqich- mahsuldorlik platosi yoki texnologiyaning etukligi; Bu erda 
professional hamjamiyat texnologiyani haqiqiy zarurat deb biladi, eyforiyasiz, uning 
qadr-qimmati, imkoniyatlari va cheklanishlarini baholaydi va undan foydalanish 
uchun emas, balki ongli ravishda foydalanadi, qachon va qanday sifat o‘zgarishiga 
olib kelishini. Bu sikl “aldamchi sikl” deb nomlanadi. 
Tadqiqotchilarning fikricha, hozirgi vaqtda raqamli pedagogika uchinchi 
bosqichga, raqamli texnologiyalarning imkoniyatlari, afzalliklari va samaradorligini 
ob'ektiv baholash bosqichiga o‘tmoqda- bir tomondan, jiddiy ilmiy ma’lumotlarning 
yo‘qligi bilan bog‘liq muammolar va xavflar, boshqa tomondan ta’limning barcha 
bosqichlarida ularni global tatbiq etishga yondashuvlar mavjud. 
Raqamli pedagogika an'anaviy pedagogikaning tamoyillarini o‘zgartiradi va 
to‘ldiradi, ularni zamonaviy voqelikka moslashtiradi. Raqamli ta’lim jarayonining 
asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: 
1.
hukmronlik printsipi- o‘quvchining raqamli ta’lim muhitida mustaqilligi va 
o‘quvchining o‘z o‘quv yo‘lini aniqlash va tashkil qilishda o‘qituvchining rolini 
kamaytirish; 
2.
shaxsiylashtirish tamoyili- o‘quv jarayonining individualizatsiyasi, o‘z 
maqsadlarini, strategiyasini, vositalarini, o‘rganish tezligini belgilash; 
3.
maqsadga muvofiqlik printsipi- maqsadlarga samarali erishishga hissa 
qo‘shadigan texnologiyalardan foydalanish; 
4.
moslashuvchanlik 
va 
moslashuvchanlik 
printsipi- 
o‘quvchining 
ehtiyojlarini inobatga olgan holda, mashg‘ulotlar davomida strategiyalar, vositalar, 
o‘rganish tezligining avtomatik o‘zgarishi; 
5.
muvaffaqiyat printsipi- materialning assimilyatsiyasini nazorat qilishning 
samarali usullaridan foydalanish; 
6.
hamkorlik va o‘zaro muloqotda o‘rganish tamoyili- o‘qituvchi va talabalar 
o‘rtasidagi muloqotni, muloqotni real vaqtda ham, kechiktirilgan rejimda ham 
qo‘llash; 
7.
amaliyotga yo‘naltirilgan tamoyil- olingan bilimlarni hayotda qo‘llash 
imkoniyatlarini hisobga olish; 

---

8 
8.
murakkablikni oshirish printsipi- bilimlarning tizimli xarakteri; 
9.
ta’lim muhitining to‘yinganlik tamoyili- ta’limni shaxsiylashtirish uchun 
ma’lumotlarning haddan tashqari ko‘pligi; 
10.
polimodallik printsipi (multimediya)- axborotni taqdim etishning turli 
usullaridan foydalanish; 
11.
inklyuziv baholash tamoyili-o‘quv jarayonida o‘quvchini baholash va 
o‘zini o‘zi baholash mexanizmlarining mavjudligi. 
Shunday qilib, raqamli pedagogika jarayonning samaradorligi va ta’lim 
natijalarini yaxshilash uchun raqamli texnologiyalar imkoniyatlaridan foydalanishni 
nazarda tutadi.