Tayyorladi: Kuchmuratova D

Referat

Tayyorladi: Kuchmuratova D.

Tekshirdi:Saidmurodova M.
Guliston Davlat Universiteti
2022-2023
Mavzu: SOTSIOMETRIYA METODIKASI TAVSIFI

Reja:

1. 
   Sotsiometriya metodikasi nima?
   
2. 
   Metodikani o’tkazish tartibi.
   
3. 
   Sotsiometrik matritsa.
   
4. 
   Sotsiogramma.
   

Sotsiometriya metodikasining asoschisi amerikalik psixiatr va ijtimoiy psixolog Dj.Moreno hisoblanadi. Sotsiometrik tahlil ma’lumotlari shaxsning guruhda tutgan o‘rni, guruhdagi shaxslararo munosabatlar xususiyatlari, guruh lideri, (guruhning tan olingan sardori), guruh yulduzlari, guruh a’zolarining guruhdagi mavqei, guruhning yakkalanib qolgan a’zosini aniqlash imkonini beradi. Sotsiometriya metodikasi quyidagi maqsadlarda foydalaniladi:

Guruhdagi jipslik yoki tarqoqlikni aniqlash;
Guruh a’zolari orasidagi simpatiya va antipatiyani aniqlash;
Guruhdagi norasmiy lideri ar va yakkalanib qolganlarni aniqlash;
Guruh a’zolarining o‘zaro munosabatlaridagi mavqeini (statuslari)ni aniqlash.

Ushbu metodni o‘tkazishning va natijalarni tahlil qilishning turli shakllari mavjud. Masalan, metodika ikki xil shaklda o‘tkazilishi mumkin. Birinchi shakli noparametrik tarzda metodikani o‘tkazishda sinaluvchilarga o‘z guruhidan tanlaydigan kishilaming soni chegaralab qo‘yilmaydi. Sinaluvchining oldiga guruh a’zolarining ro‘yxati qo‘yilib, shu kishilami o‘ziga yoqish yoki yoqmaslik darajasiga qarab raqamlab chiqish taklif etiladi. Noparametrik metodikani noqulaylik tomoni shundaki, guruh a’zolari soni 15-16 tadan oshgandan so‘ng sotsiometrik tanlovlar sonini hisoblash qiyinlashib qoladi. Bunday vaziyatlarda elektron hisoblash mashinalardan foydalanish maqsadga muvofiq. Noparametrik metodikaning yana bir noqulayligi, shaxs guruhidagi 20-25 ta tengdoshlarini obyektiv ravishda baholashga, munosabatini bildirishga qisqa vaqt ichida qiynalib, tasodifiy tanlov bajarishi mumkin. Metodikaning ikkinchi shakli parametrik tarzdagi tanlovlar bo‘lib, shaxsga o‘zi faoliyat ko'rsatayotgan guruhdan 3-5 tagacha kishilami (o'ziga yoqqan) tanlash taklif etiladi. Ya’ni tanlov soni 3-5 ta kishi bilan chegaralanadi. Tadqiqotchilaming fikricha, parametrik tarzdagi tanlovlar sodda, ishonchli bolib muhim

tanlovlar sonini va qiymatlarini hisoblashni osonlashtiradi.
Tanlovlar sonining chegaralanganligi (3-5 kishi) shaxsning tanlovlarga jiddiy e’tibor bilan yondashishiga sabab bo‘ladi. Sotsiometrik me’zon tadqiqot maqsadiga mos tushgan holda shaxslararo munosabatlaming ma’lum bir jihatiga qaratilgan bo‘lishi lozim. Sotsiometriya tanlovlar ini o'tkazishda eksperimentator tomonidan sinaluvchilarga beriladigan savollar mezonlarining ahamiyati katta. Ularni tanlashda, savollarni tuzishda konkret vaziyatlar va sinaluvchilar guruhi xususiyatlari va shu kabilar nazarda tutilishi lozim. Sotsiometrik mezonlar shartli ravishda quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1. Rolli: “Agar siz sinf boshlig‘i bo‘lsangiz, biron bir jiddiy topshiriqni bajarish uchun ajratilgan guruh tarkibiga o‘z sinfdoshlaringizdan kimni kiritgan bo‘lar edingiz?”
2. Funksiyali: “Sizning fikringizcha sinfdoshlaringizdan kim sinf yetakchisi bo‘lishga loyiq?”
3. Amaliy: “Siz navbatchilikni kim bilan birga o‘tkazgan bo‘lar edingiz?”, “Sizga berilgan topshiriqni kim bilan birga bajargan bo‘lar edingiz?”
4. Emotsional: “0 ‘zingiz uchun og'ir damlarda shu sinfdoshlaringizdan kimga yordam so‘rab murojaat qilgan bo‘lar edingiz?”, “0 ‘z sirlaringizni sinfdoshlaringizdan kimga aytishni lozim topgan bo‘lar edingiz?”
5. Kommunikativ: “0 ‘qishni tugatgandan so‘ng shu sinfdoshlaringdan kim bilan birga, bir joyda ishlashni, o‘qishni xohlaysiz?” va boshqa shu kabi savollar aniqlanishi lozim bo‘lgan norasmiy liderga xos bo’lgan sifatlarni ham belgilab beradi.
Sotsiometrik tadqiqot samaradorligini oshirish uchun uni guruhning barcha a’zolari ishtirok etayotgan vaqtda va guruh a’zolari bir-birlarini yaxshi bilgan holatda o‘tkazish lozim.
Tanlovlarni qayd etish uchun sinaluvchilarga sotsiometrik matritsa tarqatiladi. Tanlovlarni birov bilan maslahatlashmasdan mustaqil ravishda amalga oshirish talab qilinadi. Iloji boricha, har bir stolda bitta o‘quvchi test savollariga javob yozishni ta’minlanishi zarur. Har bir o‘quvchi to'ldirgan «sotsiometrik kartochkalar» asosida «sotsiomatritsa» (sotsiometrik matritsa) to‘ Idiriladi.
Sotsiometriyada kishining guruhdagi statusini (o‘rni) izohlovchi maxsus terminlar mavjud. Y.L.Kolominskiy o‘quvchilar jamoasidagi shaxslararo munosabatlar tizimini asosan sotsiometriya uslubi
bilan o‘rgangan. U o‘z tadqiqot ishida statuslarni quyidagicha guruhlagan. I guruhga, “yulduzlar” guruhiga 6 va undan ko‘p tanlov olganlar, ya’ni tadqiqot jarayonida o‘rtachadan ikki barobar ko‘p
tanlov olgan o'quvchilami kiritgan. II guruhga, “yoqimtoylar” guruhiga 3-5ta tanlov, ya’ni o‘rtacha va undan bir, bir yarim barobar ko‘p tanlov olganlar kiritilgan. 1 - 2 tanlov olgan o‘quvchilar “qabul
qilinmaganlar” -III guruhni tashkil qilishgan. IV guruhga esa umuman tanlov olmaganlami-“yakkalanib” qolganlami kiritgan. O'tkazish tartibi: kichikroq qog‘ozga o‘quvchining ismi va familiyasi yozilib, tagiga chiziladi. 0 ‘quvchiga: “Eng yaqin do‘st-
laringdan 3 tasining ismi va familiyasini ketma-ket shu qog‘ozga yoz, birinchi o‘ringa kimni qo'yasan, ikkinchi o‘ringa kimni va hokazo”, deb aytiladi. Bu qog‘ozlar to‘planib natijalar umumlashtiriladi va sotsiometrik matritsa tuziladi.

№	Kim tanlaydi	Kimni tanlaydi
		1	2		3	4		5	6	7
1.	Axmedov	X				2			1	3
2.	Botirov	2	X			3			1
3.	Valiyev	2			X				1	3
4.	Sobirov	2			3	X			1
5.	Doniyorov		2			1		X	2
6.	Sultonov		1		2				X	3
	Jami:	3	2	2		3	0		5	3

Har xil statuslarni quyidagicha aniqlaymiz.
O‘rtachadan ikki barobar ko‘p tanlov olsa - «yulduz»lar hisoblanadi.