Tebranishlar

---

Tebranishlar
Tebranishlar
— muayyan vaqt oraliklarida takrorlanib turadigan xarakatlar. Mas., soat
mayatnigining tebranishi, cholgʻu asboblari torlarining yoki kamerton oyoqchalarining tebranishi,
radiopriyomnik konturidagi kondensator qoplamalari orasidagi kuchlanishning tebranishi va
boshqa shunday takrorlanuvchanlik xossasiga egadir. Takrorlanayotgan jarayonning fizik
tabiatiga qarab mexanik, elektromagnit, elektromexanik va boshqa T.ga ajraladi.
T. tabiatda va texnikada keng tarqalgan. Koʻpchilik hollarda ular salbiy taʼsir qiladi. Relslarning
qoʻshilish joyidan utayotganda poyezdning gʻildiraklari beradigan turtkilar koʻprikning
tebranishiga, suzish vintining aylanishi kema tanasining tebranishiga, samolyot qanotlarining
tebranishi halokatga olib kelishi mumkin. Bunday hollarda T.ni xavfli chegaragacha kutarilishiga
yoʻl qoʻymaslik uchun tegishli choratadbir koʻriladi. Shunga qaramasdan T. texnikaning turli
sohalarida muhim ahamiyatga ega. Mac, radiotexnika tebranma jarayonlarga asoslangan.
Tebranayotgan tizimga koʻrsatilayotgan taʼsir xarakteriga koʻra, T. erkin T., majburiy T., avto T.
va parametrik T.ga boʻlinadi. Muvozanat holatidan chiqarilgandan keyin oʻzicha tebranadigan
tizimda yuz beradigan T.ga erkin T.; davriy ravishda oʻzgaruvchi tashqi kuch taʼsiri ostida
boʻladigan T.ga majburiy T. deb yuritiladi.
Avtotebranishlar vaqtida majburiy T.dagi kabi tebranuvchi tizimga tashki kuchlar taʼsir qiladi,
biroq bunday taʼsir koʻrsatilishi zarur boʻlgan vaqt momentlarini tebranuvchi tizimning oʻzi
belgilaydi, tashqi taʼsirni tizimning oʻzi boshqaradi. Mac, mayatnikli soatda mayatnik, koʻtarib
qoʻyilgan toshning yoki buralgan prujinaning energiyasi hisobiga turtki olib turadi, bunda bu
turtkilar mayatnik oʻrta holatdan oʻtayotgan momentlardagina beriladi. Parametrik T. vaqtida
tashqi taʼsir hisobiga tizimning biror parametri, mas., tebranayotgan sharcha osilib turgan ipning
uzunligi davriy ravishda oʻzgarib turadi.

---

Eng sodda tebranish garmonik T.dir. Garmonik T.da tebranuvchi kattalik vaqt boʻyicha sinus yoki
kosinus qonuni boʻyicha oʻzgaradi. Bu turdagi tebranish quyidagi sabablarga koʻra juda muhimdir:
tabiatda va texnikada uchraydigan T. oʻz xarakteri boʻyicha garmonik T.ga juda yaqin; boshqacha
koʻrinishdagi davriy T.ni ustmaust tushgan bir necha garmonik T. sifatida tasavvur qilish mumkin.
Tebranish jarayonlarining fizik mohiyati turlicha boʻlishiga qarmay, ulardagi T.ning oʻziga xos
xususiyatlari bir xil qonuniyatga boʻysunadi. Garmonik T.ning oʻzaro qoʻshilishidan turli T., mas.,
bir xil chastota va turlicha fazalarga ega bulgan oʻzaro perpendikulyar ikkita garmonik T.
yigʻindisi fazalar ayirmasiga qarab tebranuvchi nuqtaning trayektoriyasi toʻgʻri chiziq, aylana yoki
ellipedan iborat bulishi mumkin. Chastotalari turlicha va uzaro perpendikulyar bulgan ikkita
garmonik T. yigindisini ifodalovchi nuqta harakatining trayektoriyalari gʻoyat murakkab
chiziklardan iborat. Bu chiziklar Lissaju figuralari deb yuritiladi. Garmonik T.dan iborat turlicha
murakkab T. mexanika, elektrotexnika, radiotexnika, optika va boshqafan hamda texnika
sohalarida koʻp uchraydi.
Malov N. N., Osnovoʻ teorii kolebaniy, M., 1971; Detlaf A. A., Yavorskiy B. M., Kurs fiziki, M.,
1989.
Abror Noʻʼmonxoʻjayev.
Bu maqolada 
boshqa til boʻlimlariga ishorat
 yoʻq. 
Siz ularni topib va ushbu maqolaga qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz mumkin.
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Ushbu maqola 
chaladir
. Siz uni 
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tebrani
shlar&action=edit)
 
Vikipediyaga
 yordam berishingiz mumkin.
 
Bu andozani 
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
Adabiyot

---

 
Soʻnggi tahrir 16 kun avval
 
PlanespotterA320
 tomonidan amalga oshirildi
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Tebranishlar&oldid=2545311
" 
dan olindi