Tema: Til xam joǵ

Tema:Til xam joǵarı psixologiyalıq funkciyalar baylanısı
REJE:

1. 
   Pedagogikalıq maqset hám wazıypalar.
   
2. 
   Psixologiya pa`nler dizimindegi orni.
   
3. 
   Psixologiyanin` ja`miyet ornindag`i roli.
   

Pedagogikalıq maqset hám wazıypalar
Pedagogikalıq iskerlikte maqset hám wazıypalar ierarxiyalıq
xarakterde boladı. Iskerlik wazıypası belgili bir sharayattaǵı
maqset – jámiyettiń onıń rawajlanıwınıń házirgi basqıshındagı
máqseti, orta arnawlı hám joqarı kásiplik tálim maqseti, joqarı
oqıw ornı maqsetinen: perspektivalıq maqsetler hám operativ
wazıypalardan ibarat boladı. Pedagogikalıq iskerlik maqset hám
wazıypaları oqıtıw paradigmasına baylanıslı boladı. Avtoritar
(dástúrli) pedagogika sheńberinde pedagogikalıq iskerlik maqseti
didaktikalıq wazıypanıń basım bolıwı menen, al talaba shaxsı
menen emes, al áyne bilim, uqıp hám kόnlikpelerdiń qáliplesiwi
menen anıqlanadı. Mámile stilinde jazalaw, biykarlaw, qadaǵan
etiw sisteması isenim sistemasınan ústin boladı. Talabalar
tárepinen oqıwdı qálemew tilegi, tártipti buzıw uqıbı aldın ala
jazıp qoyılǵan bolıp, aqıbetinde olarda oqıw sabaqlarına
maǵanasızlıq hám hátteki oqıw ornına degen jek kόriwshilik kelip
shıǵadı. Bunday jantasıwdıń baslı sebebi pedagog iskerligin qatań
reglamentlestiriwde, esap beriwdiń hár qıylı túrleriniń
zárúrliginde, udayı qadaǵalaw astında eziliw, pedagogqa isenbew,
jumısta όz betinsheliktiń bolmawında jatadı. Gumanistlik shaxsiyorientaciyalanǵan pedagogika (alternativ-avtoritar) pedagogikada
pedagogikalıq iskerlik maqset hám wazıypaları baslı figura talaba,
oniń shaxsı, onıń ishki dúnyası bolıwı menen anıqlanadı;
múnásibet sisteması oǵan degen isenim hám tόzimlilikte,
múláyimlilikte, onıń tágdirine haqıyqıy qızıǵıwda qurıladı.
Qáliplesiwshi shaxsqa shaxsiy-gumanistik jantasıwıw
metodologiya sheńberinde (tiykarın salıwshılar –
V.A.Suxomlinskiy, SH.A.Amonashvili, K.Rodjers) pedagogikalıq
6 iskerliktiń bárshe strukturalıq komponentleri talaba – tarbiya
obyekti emesligin, al όzin-όzi tárbiyalaw obyekti ekenligin esapqa
alıw menen isleydi. Oqıw ikerligin shόlkemlestiriw talabanıń όzin
kόrsete alıwın támiyinleydi hám oqıwdı awır ayıpqa
aylandırmaydı. Bul jantasıwdıń tabısı pedagogtiń dúniayǵa όz
tárbiyalanıwshıları kόz qarasınan qarawınıń qáliplesiw hám
umtılıw dárejesine baylanıslı boladı. Pedagogikalıq iskerliktiń
maqset hám wazıypaları, sonday-aq, olardı iske asırıw jolları
shaxsiy-rawajlanıw jantasıwında tόmendegi rejeler menen
anıqlanadı: talabanıń da, pedagόgtiń de rawajlanıw procesi sinxron
halda όtedi, tek oqıtıwshıda bul process ilgerirek baslanadı, hám
pedagog shaxstıń rawajlanıw nızamları hám shártglerin biliwi
kerek. Mine, áyne usında oqıtıwdaǵı shaxsiy- rawajlanıwshı
jantasıwdıń shaxsiy-orientaciyalanǵan yaki gumanistlik oqıtıwdan
tiykarǵı ayırmashılıǵı kόzge taslanaıp, pedagogqa talabaǵa da, onıń
όzine de belsendi dόretiwshilik poziciyasın iyelew imkaniyatın
bermeydi. Talabalarda όz betinsheligin qáliplestiriw ushın ol
dáslep pedagogta islep shıǵılıwı kerek. Olardıń όzbetinsheligi
pedagogta όzbetinshelik bolmaǵanda anarxiyaǵa, hámmesi múmkin
ekenligine, juwapkershiliksizlikke alıp keledi.
Qoyılǵan máselelerdi sheshiwdiń pedagogikalıq quralları hám
usilları
Qoyılǵan máseleni sheshiwdiń pedagogikalıq qurallar hám
usıllardıń ráń-bareńligine qaramastan, “kimdi oqıtıw?”, “kimge
oqıtıw?”, “qalayınha oqıtıw?”, “neni oqıtıw?” sorawalrı turaqlı
bolıp qaladı. Pedagogikalıq tásirdiń qurallar hám usılların tańlaw
birinshi gezekte, ádep-ikramlıq, emocional-erk, intellektual
salalardı hár bir talabada stimullastırıwgá pedagogikalıq procestiń
baslı fugurası sıpatında, onıń psixikalıq rawajlanıwınıń jańa
dárejelerin, jaqın waqıtlarda L.S.Bigorskiy boyınsha rawajlanıw
joybarlawǵa baǵıtlanadı. Jámiyettin siyasiy, sociallıq,
ekonomikalıq táreplerin demokratizaciyalaw házirgi zaman insanı
shaxsınıń sıpatlarına degen jańa talaplardı júzege keltirdi:
demokratiya sharayatlarında jasaw hám onnan paydalanıw
qábiletine iye bolıw; hár túrli kόz qaraslardıń ámelde bolıwına
7
shaqırıw hám qollanıw, kelispewshiliklerdi civilizaciyalanǵan
usıllar menen diskussiya alıp barıw hám sheshiw qábiletine,
basqarıw sheshimin qabıllaw, hár qıylı social obyektlerdi
basshılıq hám basqarıw boyınsha jumıslardı shόlkemlestiriw
qábiletine iye bolıw, issheń, tejemli, esapshı bolıw, xojalıq
epshilliklerine iye bolıw.
Talabaǵa járdem kόrsetiwde pedagog hár tárepleme jetik shaxs
(όzbetinshe, sawatlı, baslamashıl, erkin) bolıwı ushın talabalar
menen jumısta uqırlarınıń jeke shaxsiy imkaniyatların iske asırıw
boyınsha adekvat tásiller, usıllardı turaqlı izlestiriwde boladı.
Bunıń ushın tόmendegiler zárúr boladı: emocional hám jeke
áshkaralıq, sezim hám múnásibetlerin bildiriwde isenimlilik hám
áshkaralıq; talabalar menen birgeliktegi dόretiwshilik iskerlik
procesinde όz isine kewili tolıwshılıqqa umtılıw; konkret
auditoriya menen maksimal isenimlilikke hám ańlawshılıqqa
erisiw ushın utımlı jumısta psixoligiyalıq tayarlıq. Kόrnekli
pedagog hám psixolog pedagogtiń turaqlı όzin όzi jetilistiriwdiń,
όzin rawajlandırıw ústinde islew zárúrliligine itibardı qaratıp,
tόmendegishe jazadı: “Sonday úmitsiz oyǵa berilgen muǵallimnen
jaman adam bolmaydı, onın όzi jetkilikli ilimli hám rawajlanǵan…
endigiden bılay onıń wazıypası tek όzin ǵana emes, al tek
basqalardı uǵındırıw. Usınday muǵallim hám oqıwshılar arasında
kόzge ilinbeytuǵın sonday bir mánawiy baylanıs sόzsiz úziledi,
onda haqıyqıy mektepte olardı bir pútin etip birlestiredi, olardı
jaqınlastıradı hám doslastıradı, - όz bilimin rawajlandırıw hám όz
ústinde islew talap etiledi”.
Oqıw procesiniń ishki mexanizmi eki όza ara baylanıslı baslı
dúziwshiler- talabanın iskerligi hám oqıtıwshınıń iskerligi kόz
qarasınan qarastırıladı. L.S.Vigotskiy sonday dep jazadı, pedagog
talabanı udayı bilimler menen támiyinlep turatuǵın ápiwayı nasos
rolin atqaradı, ol sabaqlıq, sόzlik, karta, ekskursiyalar menen
almastırılıwı múmkin. Endi talabanı όz ayaǵı menen júretuǵın,
júriw hám jıǵıliwǵa májbúrlew, isikler azarına tόzim beriw hám
bagıttı tańlaw waqıtı jetti. Júrisine keletuǵın bolsaq, oǵan tek όz
ayaǵında júruwdi hám όzinın jıǵılıp-turıwlarına úyrene biliwi
kerek, bul tárbiyanın bárlıq táreplerine birdey dárejede
qollanıladı. Bunda eń maqulı, talaba shaxsına diktat, basım
όtkeriw bolmastan, al oǵan húrmet penen qaraw, onın
áhmiyetliligin túsinw, ashıq dialog, jıllı kewil, doslıq jaqınlıqtıń
bolıwı kerek. Qıyın konfliktli sharayatlarda usı sharayattı keltirip
shıǵaqırshı negizgi sebeplerdi anıqlastırıw hám saplastırıw
maqsetke nuwapıq boladı. Bunda talabanın jeke tájiriybesinen,
onıń kúshli táreplerinen paydalanıw, paqırsıq, abstraktsız emes, al
personallıq qaraw, konkret berilgen όsripimge – qollap-quwatlaw,
ashıq kewil menen mámilede bolıw.
Házirgi informaciyalar aǵımı kόbeyip ketkenligin esapqa alıp,
informaciyalardı qabıllaw, qayta islew hám paydalanıw
mashqalası keskin bolıp, pedagogikalıq maqset hám wazıypalardı
sheshiw quralları hám usılların tańlaw oqıw materialınıń
mazmunın tańlap alıw hám qayta islewge, qosımsha, kόrgizbeli
materiladı tańlap alıw hám qayta islewge baǵdarlanıp, olar oqıw
predmetiniń όmir menen baylanısın tereńnen sáwlelendiretuǵın
bilimler sistemasın όzlestiriwdi támiyinlewi kerek. Talabalarda
bilimge qushtarlıqtı rawajlandırıw, shaxstı όzbetinshe úyreniwge,
όzin-όzi tárbiyalawga, όzin -όzi rawajlandırıwǵá imtılıwın
qáliplestiriw ushın oqıw materialın talabalarda bar bolǵan bilimler,
individual tájiribesi menen úylestiriw, qızıǵıwın, fantaziya,
sezimlerin oyata biliw hám qollap-quwatlaw zárúr boladı.
Uqıpların rawajlanıwı tiykarında jatatuǵın biliw talabı hár
qıylı talabalarda kúshli túrde birdey kόrinedi: gumanitar hám
texnarlarda, matematik hám biologlarda, hár qıylı temperament
hám xarakterge iye bolǵanlarda sonısı menen xarakterlenedi: а)
bilim nátiyjeleri menen tolıǵı menen qanaatlanıwı hesh qasham
múmkin emes; b) biliw procesine baǵdarlanǵán, al onıń
nátiyjesine emes; c) insannın unamlı emociyası menen tıǵız
baylanıslı.
Oqıtıwshı pedagogijkalıq háreketleriniń analizi hám
bahalanıwı. Pedagogikalıq iskerliktiń όtiw nızamlıliqların, όz
jumısın korrektirovkalaw ushın hár bir oqıtıwshıǵa pedagogikalıq
iskerlikte jobalastırılǵán hám orınlanǵanlardıń salıqsırmalı analizi,
talabalar menen belsendi, dinamikalıq dialoglardı
shόlkemlestiriwdegi qátelikler, tabıssızliqları, pedagogikalıq
tapqırlıǵı, uqıplarınıń analizi kerek boladı.
Biz joqarıda shaxstıń social tábiyaatı keń qamtılǵan hám kóp basqıshlı óz-ara munasábetlerden ibarat ekenligi haqqında gápirdik. Bul munasábetler arasında óziniń bólek mánisi hám dúzilisine kóre tán alınıwı múmkin bolǵan hádiyse til munasábetleri bolıp tabıladı. Sáwbet processinde adamlar óz-ara baylanısqa kirisiwediler, ózleriniń jumıs usılları hám nátiyjeleri, boljawları hám ideyaları, niyetleri, qızıǵıwshılıqları hám sezim-sezimleri hám basqalar menen bolıwadı. almaslaw hám almaslaw. Kommunikativ baylanıs málim dárejede ǵárezsiz hádiyse retinde qabıl etiledi, lekin ol sub'ekt iskerliginiń arnawlı forması retinde qaraladı. Baylanıs iskerligi nátiyjesi ózgertirilgen yamasa qayta jaratılǵan dúnyalıq yamasa ideal ónim emes, bálki ol insan hám shaxs ortasında, shaxs hám jámiyet ortasında ornatılǵan munasábetler bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, gáp bir shaxstıń basqasına qaratılǵan ápiwayı háreketi yamasa onıń tásiri haqqında emes, bálki bir-birine óz-ara tásir qılıw haqqında ketmekte. Ushırasıw ushın keminde eki kisi bolıwı kerek, olardıń hár biri sub'ektiv mániske iye.
Házirgi waqıtta ulıwma psixologiya máseleleriniń kóplegen sheshimleri áne sol kommunikativ munasábetlerdi úyreniwge baylanıslı. Sebebi, psixologiyalıq obrazdıń bir formadan ekinshi formaǵa ótiwi (mısalı : sezim hisga, sezim pikirge, pikir sózge hám taǵı basqa ), insan psixikasining sanalı hám ongsiz tarawları ortasındaǵı baylanıslılıq, insan dıqqatınıń ayriqsha qásiyetleri. naǵıslar, individual nızamlar hám basqalar. baylanıs sol munasábet tiykarında ámelge asıriladı.
Baylanıs ne? Baylanıs birligi - bul háreket zárúrshiliginen kelip shıqqan adamlar ortasındaǵı munasábetlerdiń rawajlanıw dáregi. Til baylanısı, tiykarınan, sáwbetlesler ortasında óz-ara maǵlıwmat almaslaw arqalı qáliplesedi. Bunday informaciya almasinuvi tildiń kommunikativ xarakterin qáliplestiredi. Sáwbettiń ekinshi tárepi - sózlovchilarning óz-ara tásiri, yaǵnıy sáwbet dawamında tek sóz almaslaw emes, bálki bir-biriniń minez-qulqı hám minez-qulqların tán alıw, onı ózgertiw hám juwap beriw bolıp tabıladı. ¶uchinchi, aqırǵı, til munasábetleriniń bir bólegi sonda, adamlar bir-birin qabıl etediler hám sáwbet arqalı ózleriniń psixologiyalıq túsin jaratadılar.
Sonday etip, integraciyalasqan baylanıs processinde ush jónelisti baqlawımız múmkin: kommunikativ (informaciya almaslaw ), ınteraktiv (óz-ara tásirli háreketlerde qatnasıw ) hám perseptiv (adamlar bir-birin qabıl etedi hám túsinedi). Baylanıstiń bul ush óz-ara baylanıslı tárepi qospa xızmetti orınlawda qatnasıw etiwshi adamlardıń óz-ara munasábetlerin shólkemlestiriw usılların quraydı.
Hesh shubha joqki, baylanıs hám háreket bir-biri menen bekkem baylanıslı. Biraq, gúrrińge tiykarlanǵan baylanıs funktsiyası iskerliginiń bir bólegime yamasa bul eki ǵárezsiz hám teń hádiyseme? degen soraw tuwıladı. Birgeliktegi iskerlik processinde insan májburiy túrde basqa adamlar menen jámiyeti quraydı, baylanıs etedi, pikir almasadı, yaǵnıy óz-ara túsiniw menen baylanıs etedi hám maǵlıwmat almasadı. Bunda baylanıs iskerligi iskerliginiń bir bólegi retinde qaraladı, lekin shaxs bunıń menen sheklenmeydi. Sóylegende adam ayriqsha ayrıqshalıqlardı, individual pazıyletlerin basqalarǵa kórsetedi (qazaqsha “awızın ashsa, járdem beredi” sóz dizbegi sonnan kelip shıqqan ). Islep shıǵarılǵan ob'ekt (qurılǵan úy, egilgen terek, jazba kitap, atqarıw etilgen qosıq ) bir tárepden, iskerlik forması bolsa, ekinshi tárepden, shaxs retinde ózin kórinetuǵın qılıwdıń zárúr quralı bolıp tabıladı.jámiyetlik ǵayratkeri, sebebi ónim basqalardıń máplerine arnalǵan. Bul ob'ekt arqalı adamlar ortasındaǵı munasábetler tuwrıdan-tuwrı emes, bálki tikkeley bolmaǵan bolıp, óndiriwshi hám paydalanıwshı ortasında ulıwma til baylanısın jaratadı.
Sonday eken, jumıs-háreket tilge tiyisli munasábettiń bir bólegi, sezim bolsa hárekettiń strukturalıq bólegi bolıp, olardıń hár ikkisi birgelikte barlıq jaǵdayda bir pútkil birlikti quraydı.
Baylanıs iskerliginiń tábiyaatı, tarawı hám usılları ol jaǵdayda qatnasıw etiwshi adamlardıń social funktsiyaları, olardıń social munasábetlerdegi ornı, hár qanday jámáátke a'zoligi menen belgilenedi hám islep shıǵarıw, ónim almasinuvi jáne social munasábetler menen baylanıslı shártlerge muwapıq social institutlar tárepinen tártiplestiriledi. odan paydalanıw, sonıń menen birge, jámiyette belgilengen nızamlar, qaǵıydalar hám talaplar.
Haqıyqattan da, baylanıs processinde qandayda bir tárepden qatnasıw etpeytuǵın adamǵa tán bolǵan psixik hádiyselerdi ataw júdá qıyın. Háreket menen tıǵız baylanıslı bolǵan bul óz-ara tásir arqalı insan pútkil jámiyet tárepinen jaratılǵan tájiriybeni úyrenedi. Individual rawajlanıw kózqarasınan baylanıs processinde bir-birine keri bolǵan eki jónelis baylanısadı : bir tárepden, shaxs jámiyet turmısına aralasadı, insaniyattıń jámáátlik tájiriybesin úyrenedi, ekinshi tárepden. shaxstıń individuallıǵı anıqlanadı.
Shaxs dárejesindegi baylanıstiń tábiyaatı ayriqsha bolıp tabıladı. Bunda onıń wazıypası úsh túrge bólinedi: informaciya baylanısı, tártipke soluvchi baylanıs hám sezimiy baylanıs. Bunnan baylanıs mazmunınıń úsh túri anıqlanadı : informaciya almaslaw, adamlar ortasındaǵı óz-ara tásir hám adamlardıń óz-ara túsiniwi.
Kommunikativ processda, birinshiden, informaciya bir jóneliste basqasına uzatılmaydı, bálki ekewi ortasında xabar almaslaw, yaǵnıy bir shaxstıń ekinshisidan mazmunına kóre juwap alıwǵa qaratılǵan háreketi bolıp tabıladı. onıń maǵlıwmatları dawam etpekte. Eger bul maǵlıwmat sáwbet dawamında tushunilsa, sáwbetlesler ushın óz mánisine iye boladı. atı
Ekinshiden, adamlar ortasındaǵı informaciya almasınıwınıń tábiyaatı jámiyette qabıl etilgen belgiler sisteması tiykarında adamlardıń bir-birine tásir qılıw qábiletine baylanıslı. Bunday halda, kommunikativ tásir bir shaxstıń basqasına psixologiyalıq tásiri menen teń salmaqlılıqlanadı.
Úshinshiden, informaciya almaslaw nátiyjesinde júzege keletuǵın kommunikativ effekt, eger sáwbet qatnasıwshıları til sistemasındaǵı belgiler menen birdey dárejede tanıs bolsa, payda boladı. Biraq sonı atap ótiw kerek, adamlar bir sózdiń mánisin biliwine qaramay, bir-birin túsinbew jaǵdayları da bar, óytkeni sol adamlardıń social, siyasiy, jas qásiyetleriniń túrlishe bolıwı bolıp tabıladı.
Tórtinshiden, adamlardıń baylanısi dawamında arnawlı til munasábetleri tosqınlıq jasawı múmkin. Bul, bir tárepden, sáwbetleslerdiń sáwbettiń mánisin tushuna almasligi, yaǵnıy túrli qarawlar, ıqtıqatlar hám qarawlarǵa ıyelewi menen baylanıslı bolsa, ekinshi tárepden, tosıqlar sáwbetlestiń individual psixologiyalıq sharayatlarınan kelip shıǵadı. sáwbetlesler yamasa ekewi ortasındaǵı baylanıske múmkinshilik bermeytuǵın shaxslararo munasábetlerdiń qáliplesiwi.
Sóz bir, quramalılaw wazıypaǵa iye. Ol arqalı biz zatlardı analiz etiwimiz, olardıń zárúrli qásiyetlerin parıqlawımız hám zatlardı arnawlı bir taypalarǵa gruppalashimiz múmkin. Sonnan sóz abstraktlastırıw hám ayqınlaw quralına aylanadı hám aylana daǵı álem ob'ektleri menen baylanıslı tereń baylanıs hám munasábetlerdi súwretlew ushın isletiledi. Sózdiń bul ekinshi wazıypası " sóz mánisi" termini menen belgilenedi. Sózdi ózlestiriw arqalı biz insaniyattıń kóp ásirlik tariyxında qáliplesken, real zatlar aralasıp ketken baylanıs hám munasábetlerdi tán alamız, úyrenemiz hám úyrenemiz. Baylanıs hám bir iskerlik kommunikativ ańlatpa quralları hám tásir qılıw qurallarınıń birliginen ámelge asıriladı. Sóylew ańlatpadan, yaǵnıy dawıslardıń sóz hám gáplerge qosılıwınan kelip shıqpaydı. Sóylew materiallıq tıykarǵa iye bolǵan mánis ámeldegi bolǵandaǵana tásirli boladı. Hár qanday sóz (sóylew) málim bir zat haqqındaǵı bayanat bolsa hám basqa shaxsqa qaratılǵan bolsa, óziniń kommunikativ wazıypasın orınlawı múmkin. y. Sóylewdiń semantik mazmunınıń ózegi kórsetilgen zat bolıp tabıladı. Biraq, haqıyqıy aktiv sáwbet dawamında sózler óz mánisinden tısqarı kóp xabarlardı etkazishi múmkin, sebebi sózler aǵımı sezimiy háreketler menen toldırıladı : ım-ishara -belgiler, ım-ishara -belgiler hám basqalar.
Insan tilinde keyipti ańlatıw úlken áhmiyetke iye. Sózdi tek psixik hádiyse dep biliw onıń sheńberin toraytiradi. Sóz, ásirese, awızsha formada keyipti ańlatiwshı kóplegen sóylewiy birliklerdi óz ishine aladı : ritm, ritm, sesler uyǵınlıǵı ; jazba formada tinish belgileri, sóz maydanı hám basqalar. Sóylew dawamında biz tek ózimiz málim bolǵan maǵlıwmatlardı bayanlaw menen sheklenmaymiz, bálki tıńlawshına óz sezim-sezimlerimiz hám munasábetlarimizni da bildiremiz. Sóz qanshellilik tásirli hám tásirli bolsa, sózlovchining sırtqı kórinisi hám ózligi sonshalıq anıq kórinedi.
Sóz geypara zat haqqındaǵı ráwiyat menen baylanısıw wazıypasın da atqaradı. Insan tiliniń tásirli wazıypası eń zárúrli hádiyselerden biri bolıp tabıladı. Iskerlikti tuwrıdan-tuwrı ózgertirmasa da, tıńlawshınıń pikir hám sezim-sezimlerine qanday da ózgerisler kiritedi. Sóylew social minnetti atqaradı, til baylanısı quralı bolıp, sanalı tásir qılıw funktsiyasın atqaradı.
Sóylew procesiniń tiykarǵı hasası túsiniw bolıp tabıladı. Sóylew jámiyetten sırtda bolıwı múmkin emes, sóylew baylanısıw ushın mólsherlengen hám baylanısde payda bolatuǵın social ónim bolıp tabıladı.
Sóylewdiń sanalı háreketke aylanıwı ushın gúrriń arqalı sheshiletuǵın mashqala jáne onıń maqseti anıq bolıwı kerek. Usınıń menen birge, sáwbet dawamında tapsırmanı sheshiw sáwbet dawam jetip atırǵan jaǵdayǵa baylanıslı. Bul jaǵday gúrrińdiń ózegi bolǵan ob'ekttiń tábiyaatı hám gúrrińge arnalǵan tamashagóylar menen belgilenedi. Sáwbettiń maqseti hám sharayatların birgelikte esapqa alǵan halda, adam ne hám qanday aytıwdı o'ylaydi hám usınıń menen óz sóylewin óz aldına qoyǵan wazıypanı sheshiw ushın uyqas sanalı háreketke aylantıradı.