Temir va uning birikmalari

Yer qobig‘ining quyi qatlamlarida, ichkarilab, chuqurlashib borgan sari ruda tarkibidagi temir miqdori ham ortib boraveradi. Yer sayyorasi yadrosining 8000 km diametrga ega markaziy qismi ham erigan cho‘g‘ holatidagi temirdan iborat deb taxmin qilinadi. Umuman olganda, sayyoramiz vazning 40% yaqin qismini aynan temir tashkil qiladi.Temir shuningdek Yerga ochiq koinotdan ham muntazam kelib tushadi. Chunki, Quyosh tizimi ichida daydib yurgan katta-kichik meteoritlar va asteroidlarning asosiy massasini ham aynan temir moddasi tashkil qiladi. Xabaringiz bor, bunday meteoritlar har kuni millionlab sonda Yer atmosferasiga kirib keladi va sayyoramizning turli mintaqalariga qulaydi. Ularning ba'zilari oddiy tosh kattaligida bo‘lsa, ba'zilari tarvuzdek bo‘ladi. Yer sirtiga yetib kelgan va olimlar tomonidan topib o‘rganilgan meteoritlarning tarkibida 90% qismi temir ekani statistikadan ma'lum (qolgan 10% qismi asosan silikatlardan iborat bo‘ladi).

• Yer qobig‘ining quyi qatlamlarida, ichkarilab, chuqurlashib borgan sari ruda tarkibidagi temir miqdori ham ortib boraveradi. Yer sayyorasi yadrosining 8000 km diametrga ega markaziy qismi ham erigan cho‘g‘ holatidagi temirdan iborat deb taxmin qilinadi. Umuman olganda, sayyoramiz vazning 40% yaqin qismini aynan temir tashkil qiladi.Temir shuningdek Yerga ochiq koinotdan ham muntazam kelib tushadi. Chunki, Quyosh tizimi ichida daydib yurgan katta-kichik meteoritlar va asteroidlarning asosiy massasini ham aynan temir moddasi tashkil qiladi. Xabaringiz bor, bunday meteoritlar har kuni millionlab sonda Yer atmosferasiga kirib keladi va sayyoramizning turli mintaqalariga qulaydi. Ularning ba'zilari oddiy tosh kattaligida bo‘lsa, ba'zilari tarvuzdek bo‘ladi. Yer sirtiga yetib kelgan va olimlar tomonidan topib o‘rganilgan meteoritlarning tarkibida 90% qismi temir ekani statistikadan ma'lum (qolgan 10% qismi asosan silikatlardan iborat bo‘ladi).

Sanoat uchun temir olishning eng muhim manbasi bu temir rudasi bo‘lib, konchilari tilida temir rudasini gematit deyiladi. Gematit - temirning kislorod bilan birikmasi,ya'ni, temir oksidi bo‘lib, uning molekulasida ikkita temir atomiga uchta kislorod atomi birikkan holda bo‘ladi. Gematitga boy tuproq va rudalar odatda qizil rangda bo‘ladi. Olimlarning fikricha, Mars sayyorasining qizil rangi ham, uning sirtidagi tuproqning gematitga to‘yinganligi sababidan bo‘lishi mumkin ekan. Gematit rudasining turlaridan bir bo‘lgan qizil oxra moddasini rassomlar qizil pigment sifatida ishlatishadi. Shuningdek, ushbu moddaning kukun ko‘rinishini shisha ishlab chiqarishda sayqallash xom ashyosi sifatida qo‘llaniladi. Ayniqsa, yuqori shaffoflikka ega optik linzalar va tiniq ko‘zgular ishlab chiqarishda qizil oxra kukuni sayqallash bosqichining asosiy o‘rinini egallaydi.

• Sanoat uchun temir olishning eng muhim manbasi bu temir rudasi bo‘lib, konchilari tilida temir rudasini gematit deyiladi. Gematit - temirning kislorod bilan birikmasi,ya'ni, temir oksidi bo‘lib, uning molekulasida ikkita temir atomiga uchta kislorod atomi birikkan holda bo‘ladi. Gematitga boy tuproq va rudalar odatda qizil rangda bo‘ladi. Olimlarning fikricha, Mars sayyorasining qizil rangi ham, uning sirtidagi tuproqning gematitga to‘yinganligi sababidan bo‘lishi mumkin ekan. Gematit rudasining turlaridan bir bo‘lgan qizil oxra moddasini rassomlar qizil pigment sifatida ishlatishadi. Shuningdek, ushbu moddaning kukun ko‘rinishini shisha ishlab chiqarishda sayqallash xom ashyosi sifatida qo‘llaniladi. Ayniqsa, yuqori shaffoflikka ega optik linzalar va tiniq ko‘zgular ishlab chiqarishda qizil oxra kukuni sayqallash bosqichining asosiy o‘rinini egallaydi.