|
6.3-jadval
T /r Modda X,W /m -К
1. Quruq havo 0,024
2. Jun mato 0,025
3. Yog1 to'qim asi 0 ,1 7 -0 ,2 1
4. O dam epidermisi 0,25
5. Muskul to'qim asi 0,50
6. Suv 0,585
7. Metall 40 dan 400 gacha
Jadvaldan ko'rinadiki, eng yaxshi issiqlik o ‘tkazuvchi m odda
bu m etalldir. U n d a issiqlikni katta harakatchanlikka ega b o ‘lgan
elektronlar tashiydi. G azlar esa eng kichik issiqlik o ‘tkazuvchanlikka
ega. Tirik organizm da to ‘qim alar turli issiqlik o'tkazuvchanlikka
ega b o ia d i.
Eng yaxshi issiqlik o ‘tkazuvchanlikka muskul to ‘qim alari ega
va u n d a q o n o ‘tu v c h i to m irla r k o ‘p b o ‘lib, ichki a ’z o la rd a n
tashqariga issiqlikni tezda chiqaradi va organizm ni ortiqcha isib
ketishdan saqlaydi. Aksincha, tashqi m uhit harorati past b o ig a n d a
yog‘ to 'q im alari issiqlikning tashqariga chiqib ketishiga t o ‘sqinlik
qiladi. Shu sababli shim olda yashovchi hayvonlar yog‘ qatlam i
qalin b o ia d i.
Issiqlik konveksiya y o li bilan h am uzatilishi m um kin. Ayniqsa,
gaz va suyuqliklarda b u yaxshi nam oyon b o ia d i. Sovuq qatlam lar
pastga qarab, issiq qatlam lar esa yuqoriga qarab harakat qiladi.
K onveksiya vaqtida beriladigan issiqlik oqim i intensivligi yuza
harorati farqiga proporsionaldir.
Q = L(Tyu - T y) . (6.13)
B unda L — konveksiya vaqtidagi issiqlik uzatish koeffitsiyenti;
T — yuza harorati; T — m oddaning o ‘rtacha harorati.
104
Konveksiya koeffitsiyenti tashqi m uhit bosimi oshishi hamda
havo tezligiga proporsional oshib boradi. Konveksiyada h a m issiqlik
o ‘tkazuvchanlik kabi harorat past tom onga qarab yuz beradi.
Agarda atrof-m uhit harorati hayvon haroratiga teng yoki yuqori
b o ‘lsa, u holda konveksiya va issiqlik o ‘tkazuvchanlik issiqlik
oqim ini yuzaga keltiradi. U esa organizm ichiga yo'nalgan bo‘lib,
m a’lum sharoitda organizmning o ‘ta isishiga va hayvonning halok
bo'lishiga olib keladi (oftob urishi).
H a r q a n d a y a to m va m o le k u la e le k tro m a g n it en erg iy a
nurlaydi va o ‘zi bilan ichki energiyaning bir qismini olib ketadi.
Ichki energiya oshishi bilan nurlanish intensivligi ham oshib
boradi.
Xuddi shunday moddaga tushgan nurlanish uning haroratini
oshiradi. M uhim tom oni nurlanish havosiz joyda ham tarqalish
xususiyatiga ega. Issiqlik nurlanishi h ar qanday haroratda har
qanday jism da yuz beradi.
Agarda hayvon terisi harorati 7’, va havo harorati Tb — desak u
holda natijaviy issiqlik oqimi intensivligi:
j M j g j f e j J f t ( 6 Л 4 )
Bunda g — Stefan — Bolsman doimiysi; e — dielektrik kirituvchanlik. Issiqqonli hayvonlar uchun issiqlik uzatish 50—60% gacha
boradi.
Organizm dan k o ‘p miqdordagi issiqlik bug‘lanish orqali chiqib
ketadi. M asalan, odam nafas chiqarish bilan sutkasiga 0,35 kg va
norm al terlashda 0,5 kg suvni chiqarib yuboradi. Agar suvning
solishtirma bug‘ hosil b o ‘lish issiqligini 2,52-106J/k g desak, u
holda bugManish orqali yo‘qotiladigan issiqlik 0,85-252-106 = 2-10bJ.
Bu esa organizmdagi issiqlik zaxirasining 30% ini tashkil qiladi.
Bug‘lanish tashqi haroratga va namlikka bog‘liq bo'ladi. Yerdagi
hayvonlar uchun m uhitning norm al namligi 40—50% ga teng.
Katta namlikda bug‘lanish sekinlashadi va dem ak, issiqlik ajratishni
ham kamaytiradi va organizmning ortiqcha isishiga olib keladi.
Shu sababli odamlarning namlik katta b o ig an subtropik hududlarda
yashashi qiyin. Nam lik 40% dan kam bo‘lsa, organizm ko‘p suyuqlik
yo‘qotadi. Shu sababli normal namlikni m olxonalarda saqlashga
harakat qilish kerak.
105
Issiqlik yo‘qotish fiziologik jarayon aktivligiga ham bogliqdir.
Masalan, bir kunda 12 litr sut beradigan sigir lm 2 tanasidan soatiga
190 g suv buglaydi (4,6T 05J), agarda bir kunda 25 litr sut bersa
— 290 g (7T 05J)suv yo‘qotadi.
M a ’lum ki, agarda suvda ch o 'm ilganda qaltirasak, u holda
issiqlik mahsuldorligimiz oshadi, chunki himoyalovchi mexanizm
yetishm aydi. K atta jo n iv o rlar an ch a qulay sharoitda b o ‘ladi.
Birinchidan, ularning tana sirti hajmiga nisbatan kichik b o lsa ,
ikkinchidan, ularning juni ancha qalin b o iad i. Shu sababli tana
0 ‘lchami kamayishi bilan issiqlik olkazuvchanlik issiqlik m ahsuldorligiga qaraganda tez kamayadi. Natijada katta hayvonlar past
haroratlarga chidam liroq b o ‘ladi. Kichik hayvonlar pulsi katta
boiadi.
Molxonalarda tashqi harorat — 25°C boiganda ichkarida harorat
10°C, namlik maksimal 85%, minimal 40% boiishi kerak.
Agar harorat pasaysa va namlik oshsa,
u holda sigirlar suli 30—40%, sem irish
darajasi 40—50% gacha kamayadi.
Qish vaqtida havo almashtirilib turilishi
kerak. 100 kg massaga 17 m 3/ soat bo iish i
k e ra k . S h a m o l te z lig i u n c h a k a tta
bolm asligi kerak, ya’ni 0,5 m /s dan 1 m /
s gacha, tovuqxonalarda esa 1 kg oglrlik
u c h u n 0,7 m 3/s o a t havo a lm ash tirish
zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
