Texnik ijodkorlikni rivojlantirish metodlari reja: I. Kirish II. Asosiy qism

2.Texnik ijodkorlik faoliyatning bosqichlari. Texnik ijodkorligida yangi yechimlarni ishlab chiqishdan, to rasmiylashtirishgacha bo‘lgan davrni amalga oshirishda, undagi jarayonlarning muhimligi, murakkabligi va ahamiyatga bog‘liq holda fikrlash jarayoni turli davrlarda amalga oshadi. Bu o‘rinda eng katta qiyinchiliklar aniq, haqiqatdan mavjud buyum va ko‘rsatgichlardan abstrakt, yaratilajak mavhum modellarga o‘tish va nazariy tajriba sinov ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘ladi. Talabalardagi umumpedagogik bilim va ko‘gnikmalarni reproduktiv, reproduktiv- ijodiy, ijodiy-reproduktiv va ijodiy darajalarga bo‘lib ko‘rsatadi. Shu asosda texnik ijodkorligi g‘oyalarini amalga oshirishning fikrlash faoliyati produktiv va reproduktiv xususiyatlari almashuviga bog‘liq bo‘lgan 4 ta davrini ajratib oldik (1-shakl). Birinchi davrda Fikrlash qobiliyati produktiv xususiyatiga ega bo‘ladi, bunda mavjud muammoni anglash, idrok qilish, yechimini topishga extiyoj sezish jarayoni boradi. Izlanuvchining bilim va tajribasi qanchalik ko‘p bo‘lsa, bu jarayon shu qadar kam vaqt davom etib, reproduktiv xarakterga ega bo‘lgan ikkinchi davr - muammo yechimini topishga o‘tiladi. Bu davrning davomiyligi ham izlanuvchi bazaviy bilimi, tajribasi, dunyoqarashi kengligi, qidiralayotgan yechimning izlanuvchi mutaxasisligiga bog‘liq bo‘lib unda qarayolayotgan muammoning yechimi bo‘lib, xizmat qila oladigan xolatlar taxlil qilinadi. Uchinchi produktiv davrda hal qilinishi lozim bo‘lgan muammo va tanlangan yechim o‘zaro bolanadi va texnik yechim konsepsiyasi taklif qilinadi. U ixtironi amalga oshirishning eng ma’suyatli davri bo‘lib, uning muvafaqiyatli amalga oshirilishi taklif yetilayotgan g‘oyaning ijtimoiy bahosini shakllantirishga hal qiluvchi tasir ko‘rsatadi. YA’ni, yechim ijobiy natija bersa uning amaliyotga tatbiq qilinishiga asos yaratiladi, yoki aksincha, yechim kutilgan natijani bermasa u inkor qilinadi. To‘rtinchi, reproduktiv davrda taklif etilayotgan yechimni asoslash uchun xisoblash va tajriba-sinov ishlari bajarilib, texnik yechimni ishlab chiqishning uchinchi davrida amalga oshirilayotgan ishlarning natijasi nazariy va amaliy isbotlab beriladi.
Hozirgi vaqtda muhandislik ta'limida talab qilinadigan texnik ijodkorlikning asosiy yo'nalishlarini tizimlashtirish dolzarbdir. MSTUda texnik ijodkorlik shakllarini qo'llash haqida qisqacha ma'lumot berilgan. N.E. Bauman, bu yo'nalishni faollashtirish zarurati ko'rsatilgan. Texnik ijodkorlikning strukturaviy sxemalari va uni tashkil etish shakllari ishlab chiqilgan. Texnik ijodkorlikning alohida turlari va uni texnik universitetda tashkil etish shakllarining yaxlit ko'rinishi taklif etiladi, bu ma'lum bir yangilikdir. Texnik ijodkorlikning asosiy tarkibiy elementlari birlikda va o'zaro bog'liqlikda ko'rib chiqiladi. Ilmiy va uslubiy adabiyotlarda texnik ijodning yaxlitligini ifodalovchi bunday yondashuv tasvirlanmagan. Uning ahamiyati muvofiqlashtiruvchi va yo'naltiruvchi funktsiyadadir. Talabalar bilan ishlashda texnik ijodkorlik tamoyillari va tashkil etish shakllarini qo'llash bo'yicha tavsiya etilgan tavsiyalar; mahalliy va xorijiy amaliyotda texnik ijodkorlikni faollashtirish shakllari nisbati berilgan, ularning afzalliklari va kamchiliklari ko‘rsatilgan. Bo'lajak muhandislarni tayyorlashning barcha bosqichlarida texnik ijodkorlikning amaliy ko'nikmalarini shakllantirish zarurati asoslab berildi va universitetda texnik ijodkorlikning har xil turlarini tashkil etish va boshqarish uchun yagona markazni yaratish tavsiya etiladi.
Kalit so'zlar: texnik ijodkorlik, amaliy ko'nikmalar, texnik ijodkorlik tamoyillari, texnik ijodkorlikning asosiy turlarini tashkil etish va boshqarishning yagona markazi.
Muhandislik ta'limida texnik ijodkorlikning asosiy yo'nalishlarini tizimlashtirish kerak. Bauman nomidagi Moskva davlat texnika universitetida texnik ijodkorlik shakllarining qisqacha sharhi keltirilgan va bu faoliyatning ahamiyati isbotlangan. Texnik ijodkorlikning tashkiliy shakllarining blok sxemalari ishlab chiqilgan. Texnik universitetda texnik ijodkorlikning o'ziga xos turlari va uning tashkiliy shakllarining yangi birlashtirilgan namoyishi taklif etiladi. Texnik ijodkorlikning asosiy tarkibiy qismlari birlashgan va bir-biriga bog'liq deb hisoblanadi. Texnik ijodkorlikning yaxlitligini ifodalovchi bunday yondashuv ilmiy va uslubiy adabiyotlarda mavjud emas. Biroq, u muvofiqlashtiruvchi va yo'naltiruvchi funktsiyalari tufayli juda muhimdir. Ushbu maqolada talabalar bilan ishlashda qo'llaniladigan texnik ijodkorlik tamoyillari va uni tashkil etish shakllari taklif etiladi. Texnik ijodkorlik shakllari
mahalliy va xorijiy amaliyotlar ularning afzalliklari va kamchiliklari bilan birga tavsiflanadi. Bo'lajak muhandislarni tayyorlashning barcha bosqichlarida amaliy texnik ijodkorlik ko'nikmalarini rivojlantirish muhimligi isbotlangan. Universitetda texnik ijodkorlikning asosiy turlarini tashkil etish va boshqarishning yagona markazini tashkil etish tavsiya etiladi.
Kalit so'zlar: texnik ijodkorlik, malakalar, texnik ijodkorlik tamoyillari, texnik ijodkorlikning asosiy turlarini tashkil etish va boshqarish bo'yicha yagona markaz.
Hozirgi vaqtda ijtimoiy buyurtma yangi texnologiyalarni yaratishga qodir ijodiy mutaxassislarga qaratilgan. Fan va texnikaning hozirgi rivojlanish sur'atlari, texnologiyalar va ishlab chiqarish jarayonlarining tez-tez o'zgarishi, mavjudligi bilan axborot texnologiyalari doimiy kasbiy o'sishni talab qiladi. eski bilim va ko'nikmalar tez o'zgarib turadi, yangi nostandart, muqobil echimlar talab qilinadi, muayyan texnik ob'ektning ishlashini yangi qo'llash. innovatsion iqtisodiyot sharoitida injener kadrlarni ijodiy qobiliyatlarga yo‘naltirilgan holda tayyorlash muammosi katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu o‘quv jarayoniga texnik ijodkorlik elementlari va uni tashkil etish shakllarini joriy etishga olib keladi.
Ijodkorlik jarayonida mantiq va intuitsiyaning har xil ahamiyatga ega bo‗lishini fr.olimi A. Puankare ko‗rsatib o‗tgan edi. Xususan u «fanning o‗zida intuitsiya agar bir qancha ustunliklarga ega bo‗lganligini xisobga olinmasa, analiz isbotning yakkayu yagona qonuniy quroli bo‗lishga intilib borayotgan bir davrda ham u ixtiro qilishda asosiy qurol bo‗lib qolaveradi» - deb yozadi.
Ijodkorlik siklining ma‘lum zvenolar xaqida boshqa olimlar ham bir necha bor o‗z fikrlarini aytdilar. Xususan bu xaqida mashhur fizik M.Born qo‗yidagilarni yozadi: «... men fandagi analitik holda oldindan aytilgan fikrlarni kundalik ishlarimizdan keskin farq qilishini ko‗rmayapman ayrim kriteriyalar bo‗yicha ko‗rsatilgan obraz to‗liq xisoblanib unga xarakterli bo‗lgan barcha xususiyatlarga egaligini biz kundalik xayotimizda xisobga olib boramiz.
Biroq sintetik jixatdan aytish qisman ma‘lum balgan xodisaning real obrazi o‗zining xaqiqiyligidan farq qiladi degan gipotetik taxminga asoslanadi. Agar u tajribada tasdiqlansa uning asosida qonuniy xisoblangan gipoteza yotgan bo‗lsada oldindan aytish yangi bilm beradi. Lekin uning muaffaqiyati intuitsiyaga juda bog‗liqdir...». M.Born o‗z fikrini ikki tipdagi ixtiroga oid tarixiy misollar bilan: Ulardan biri mavjud nazariyani mantiqiy analiz qilish bilan amalga oshirildi boshqasi esa shu kunga qadar aloqasiz bo‗lgan tajribalarning o‗zaro bog‗liqligi mavjud ekanligi xaqidagi muammolarni yangi nazariya yaratish bilan tushuntiradi.
Birinchisiga, Adams va unga aloqasiz holda Leveryelarning boshqa planetalar xarakatida yuz bergan bir oz o‗zgarishlar asosida aytilgan nazariyasiga muofiq, Galeley tomonidan Neptun planetasining ochilishi kiradi. M.Bornning aytishicha bu yerda nazariya rivojlanmadi: «Bu matematika san‘ati va toqatning ulkan siljish shuningdek natijalarga bo‗lgan ishonch edi. Biroq ularni e‘tirof etmaganda ham bu hol nazariyaning dunyo qarashinikengaytirgani yo‗q; bu ma‘lum bo‗lgan Nyuton mexanikasining qo‗llanilishini analitik jixatdan oldindan aytish edi»
Ikki tip ixtiyoriga A. Eynshteyn tomonidan aytilgan quyosh yaqinida yorug‗likning chetlanishi kiradi. Bu inert va gravitatsion massaning proporsionalligi xaqidagi muxim faktni sezish va M.Bornning ta‘bricha «Tajriba natijalarining uzun zanjirdagi gigant sintez» deb atalgan yangi nazariyaning yaratilishini talab qiladi.
Dalil va raqamlardan kelib chiqib ilmiy farazlar qurushga yoki topishga o‗tishda shuningdek nazariy xulosalardan amaliy sinov ishlariga o‗tishga ilmiy intuitsiya xal qiluvchi ahamiyatga ega bo‗ladi. Intuitsiya uning mantiq bilan bog‗liqligi ixtirochilik g‗oyalarining kelib chiqishida tugan o‗rnini belgilashdagi muammolar murakkab bo‗lib uning xozirgacha to‗la xal qilinmagan deyish mumkin. «+isqacha psixologik lug‗at» da intuitsiya-«Paydo bo‗lishi yo‗llari va shartlari anglanmagan holda xosil bo‗luvchi bilimlar sifatida yuzaga keladi shunga ko‗ra subyekt unga bevosita yuzaga» kelgan natija sifatida ega bo‗ladi» deb ta‘riflanadi. Ushbu va boshka adabiyetlarda keltirilgan tariflar intuitsiya tabiatini uning xosil buluvchi asosini uzida aks ettirmaydi va shu sababli uni to‗liq deb bo‗lmaydi. B izning fikrimizchga ko‗ra intuitsiya-bu subyekt tomonidan o‗ziga fikran qo‗yiladigan savol va muammolarga anglanmagan holatda yuzaga keluvchi javoblar bo‗lib, u to‗plangan tajriba va bilimlar asosida amalga oshadi.
2.Texnik ijodkorlik faoliyatning bosqichlari. Texnik ijodkorligida yangi yechimlarni ishlab chiqishdan, to rasmiylashtirishgacha bo‗lgan davrni amalga oshirishda, undagi jarayonlarning muhimligi, murakkabligi va ahamiyatga bog‗liq holda fikrlash jarayoni turli davrlarda amalga oshadi. Bu o‗rinda eng katta qiyinchiliklar aniq, haqiqatdan mavjud buyum va ko‗rsatgichlardan abstrakt, yaratilajak mavhum modellarga o‗tish va nazariy tajriba sinov ishlarini bajarish bilan bog‗liq bo‗ladi. Talabalardagi umumpedagogik bilim va ko‗gnikmalarni reproduktiv, reproduktiv- ijodiy, ijodiy-reproduktiv va ijodiy darajalarga bo‗lib ko‗rsatadi. Shu asosda texnik ijodkorligi g‗oyalarini amalga oshirishning fikrlash faoliyati produktiv va reproduktiv xususiyatlari almashuviga bog‗liq bo‗lgan 4 ta davrini ajratib oldik (1-shakl). Birinchi davrda Fikrlash qobiliyati produktiv xususiyatiga ega bo‗ladi, bunda mavjud muammoni anglash, idrok qilish, yechimini topishga extiyoj sezish jarayoni boradi. Izlanuvchining bilim va tajribasi qanchalik ko‗p bo‗lsa, bu jarayon shu qadar kam vaqt davom etib, reproduktiv xarakterga ega bo‗lgan ikkinchi davr - muammo yechimini topishga o‗tiladi. Bu davrning davomiyligi ham izlanuvchi bazaviy bilimi, tajribasi, dunyoqarashi kengligi, qidiralayotgan yechimning izlanuvchi mutaxasisligiga bog‗liq bo‗lib unda qarayolayotgan muammoning yechimi bo‗lib, xizmat qila oladigan xolatlar taxlil qilinadi.

Xulosa
Maktablar va kasb -hunar maktablari o'quvchilarining samarali mehnatga tayyorligini oshirishning turli vositalarini qidirib, biz hech qanday holatda ijodkorliksiz qilolmaymiz. Bugungi kunda kamdan -kam odamlar ijodkorlik - bu mehnat faoliyati, tafakkurni rivojlantirish va haqiqatan ham har tomonlama rivojlangan, barkamol shaxsni shakllantirishning kuchli vositalaridan biri ekanligiga shubha qilmaydilar, ularsiz ertangi yutuqlarimizni tasavvur qilib bo'lmaydi. Ammo bu muammo bir qarashda ko'rinadigan darajada oddiy emas. Darhaqiqat, nima oddiyroq tuyuladi; qabul qilish va talabalarga ijodkorlik - texnik, ilmiy, badiiy. Ammo ijodkorlikni o'rgatish - bu tizimli va o'ylangan yondashuvni talab qiladigan juda murakkab jarayon.
Shaxsning fazilatlari va mehnatning shakllanishida texnik ijodkorlikning ahamiyati nihoyatda katta va ko'p qirrali. Texnik ijodkorlik birinchi navbatda ta'lim vositasidir. Mehnatga hurmat va muhabbat, izlanuvchanlik, maqsadga muvofiqlik, g'alaba irodasi kabi muhim fazilatlarni tarbiyalash.
Hozirgi kunda kattalarning texnik ijodkorligi ilmdan ishlab chiqarishga "ko'prik" sifatida qaraladi.
Ushbu kurs ishining maqsadi ko'rib chiqilayotgan muammo bo'yicha ilmiy -uslubiy adabiyotlarni o'rganish va texnik ijodkorlik bo'yicha ishlab chiqarish o'qituvchisi uchun tavsiyalar berishdir.
Agar Dalning lug'atiga nazar tashlasak, ixtiro so'zi - iqtisodiy farq beradigan, muhim farqga ega bo'lgan muammoning yangi, texnik echimini bildiradi. Ixtiro faoliyati eskisini tez modernizatsiya qilish va yangi texnika va texnologiya yaratish, xarajatlarni kamaytirish va mahsulot sifatini oshirish imkonini beradi. 1989 yilda mamlakatda mualliflik huquqi guvohnomasini (AU) olgan ixtirochilar soni 97 mingni tashkil etdi va ixtirolarni joriy etishdan olingan iqtisodiy samarasi 3,9 mlrd. silamoq (1989 yildagi banknot kursi bo'yicha). Mamlakat mustaqilligi davrida bu ko'rsatkichlar ancha kamaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Sharipov Shavkat, Muslimov Narzulla “Texnik ijodkorlik va Dizayn” Toshkent 2011-yil
   
2. 
   “Texnik ijodkorlik va Dizayn” Majmua.
   
3. 
   Andranov D.N.Mahtab o’quvchilari texnik ijodkorligini rivojlantirish o’quvchilarning texnik ijodkorligi “O’qituvchi” 1989-yil
   

Elektron ta’lim resurslari:

1. 
   w.w.w.ziyonet.uz
   
2. 
   w.w.w.edu.uz
   
3. 
   w.w.w.tdPU.uz