Birinchi xususiyat - ishlab chiqarish usuli bilan belgilanadigan ijtimoiy tuzum taraqqiyotining iqtisodiy
qonunlari bilan texnikaning o’zaro bog’li
qligi.
Tarixiy taraqqiyotning ma’lum davrlarida hayotga tatbik
etilmagan kashfiyotlar bunga misol bo’la oladi (
parashut, vertolyot va boshqa mashinalar).Hozirgi
kunda rivojlangan davlatlarning texnika rivojlanishida iqtisodiy qonunlarning roli,
uning taraqqiyoti ayniqsa yaqq
ol ko’rinmo
q
da. G’arbning ilg’or olimlaridan biri S.Lilli,
hozirgi va ertangi kunimiz ilg’or texnikasidan bahra olib foydalanadigan munosib iqtisodiy
tuzumiga emas, oqibat
natijasida butun jahon iqtisodiy tuzumni o’zgartirishdan yangi
jamiyat q
urilishidan boshqa yo’l yo’q, deb yozgan edi.
Ikkinchi xususiyat
—
ma’lum ijtimoiy shakllantirish paydo bo’lib,
uning iqtisodiy
qonunlari bilan o’zaro bog’langan
holda texnika ijtimoiy tuzum boshqasi bilan almashganida
saqlanib qoladi va yangi sinfga xizmat qiladi.
Olimlarimiz shu xususiyatlarni hisobga olib yozgan edilar: “yirik kapitalizm erishgan
texnika va madaniyat yutuqlaridan foydalanmasdan Yangi jamiyat q
urish mumkin emas”.
Uchinchi xususiyat
—
shundan iboratki, texnika doimo tabiat qonunlariga to’la
munofiq ravishda rivojlanadi. Agar yaqin vaqtlargacha texnikada takomillashtirish paypaslash bilan,
ongsiz o’tib,
so’ngra ilmiy bilimlarda tasdi
q
langan bo’lsa, hozirgi
vaqtda har qanday
mexanizmni loyihash
va muhandislik hisob-
kitoblar, eng ilg’or ilmiy
-texnik kashfiyotlardan kelib chiqdi.
To’rtinchi xususiyat
-
texnika taraqqiyoti sakrash yo’li bilan bo’layotganini ko’rsatadi.
Bu keskin o’zgaris
hlar bilan amalga oshirilayotgan texnika taraqqiyot qonuniyatlaridan
biridir. Olov, bu
g’
, elektr quvvati, kashfiyoti, avtomatika, kibernetika, atom energiyasi
sohalaridagi
kashfiyotlar buning yorqin
dalilidir. Texnikaning saqlash yo’li bilan taraqqiyotini
oddiy tarzda qa
yd etib o’tish
yetarli emas. Rassom loyihasi, muhandis, mexanik, texnolog
oldingi loyiha eskirganligi
aniq dalilga aylanganida emas, balki eskira boshlagan paytda
uning oldini olishlari lozim.
Asrlar davomida texnika takomillashib, inson Mehnatini yingillashtirib keldi. Har bir
tarixiy bosqichda
inson va texnika o’rtasida muayyan munosabatlar shakllangan. Shu
asosda, turli munosabatlarni ta’riflab beruvchi quyidagi tarixiy bosqich
dalar ajralib turdi:
1. Inson Mehnat vositasiga bevosita ta’sir etib, oddiy
qurollar yordamida ishlaydi.
2. Inson ancha murakkabrok Mehnat qurollari
yasaydi, ammo ularni avvalgiday o’zi
ishga soladi.
3. Inson mashina-dvigatellarni ixtiro etadi (suv parragi, bu
g’ dvigateli), ammo
qurollar,
asboblar yordamida ishni avvalgiday inson ko’llari bajaradi.
4.
Inson mashina xizmatini qila r, anchagina ko’l ishlarini bajarar, mahsulot etkazib berar,
tayyor buyumlar va yarim tayyor mahsulotlarni qabul qilib olar va turli xil vazifalarni
bajarar edi.
5. Inson mashinani boshqarishda. Boshqaruv bir pultda joylashtirilgan, u erda ishlab
chiqarish texnologik jarayonini to’la aks ettiruvchi asboblar mavjud. Inson mashinalar
boshqaruvchisiga aylandi,
mahsulotlarni olib berish, yarim tayyor mahsulotlarni bir
mashinadan ikkinchisiga olib berish uzluksiz mashina yordamida amalga oshiriladi.
6. Oxirgi tarixiy bosqichda-maxsus dastur va moslama yordamida mashinalarni
avtomatik boshqarishni joriy etishni o’z ichiga oladi.
Bu bosqichda endi ishlab chiqarishda uchraydigan barcha texnologik jarayonlarni
dastur bo’yicha bajaradigan texnik moslamalar (
qurilmalar) ishlab chiqildi. Avtomatikaning
bunday yuksak darajasida odam go’yo mashinani boshqarishdan
chetlashtiriladi. Ammo bunday
emas. Uskunalarni tekshiruvdan o’tkazish va ta’mirlashdan tashqari inson dasturlar
tuzadi va ularni maxsus qurilmalarga
o’tkazib
q
o’yadi.
Inson va mashina o’zaro munosabatlarining tarixiy bosqichdalarini tahlil
qilgan vaqtda
shuni hisobga
olish kerakki, birinchi to’rtta bosqichda
vaqt
o’tishi bilan barham topishi
kamdan-kam uchraydi, oxirgi ikkita bosqichda esa hozirgi vaqtda keng tarqalgan
Do'stlaringiz bilan baham: 
