Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

“Natriy-kaliy nasosi”  kelib chiqishi

---

1-kurs talabalari uchun darslik

100

Kаliy,  nаtriy  singаri  mаkrоbiоgеn 

elеmеnt  boʻlib,  hujayra  ichi  kationidir. 

Uning  оrgаnizmdаgi  miqdоri  nаt riy­

nikidаn  оrtiqdir  (buyrаk  bundаn  mus­

tаsnоdir).  Kaliyga  boʻlgan  kundalik  ta­

lab katta yoshdagi odamlarda 2–3 mg/

kg, bolalarda esa 12–13 mg/ ni tashkil 

etadi.  Kaliyning  asosiy  qismi  (98%)  si­

toplazma tarkibidagi oqsillar, uglevodlar, 

kreatinin  va  fosfatlar  bilan  birikkan  holda  saqlanadi.  Ogʻir  kuyish 

natijasida kelib chiqadigan shok holati kaliy ionlarining hujayradan 

chiqib ketishi hisobiga yuzaga 

keladi. U natriy singari osmo­

tik bosimni saqlash va nerv im­

pulslarini  hosil  qilishda  katta 

ahamiyatga ega. U mushaklar 

qisqarishini yaxshilaydi. Kаliy 

iоnlаri  yurаk  mushаklаrining 

tаrаngligini kаmаytirаdi, nаtriy 

esаоshirаdi. Shuningdek, kaliy 

qator  fermentlarning  faolligi­

ni  kuchaytiradi.  Kаliy  yetish­

movchiligi gipokalimiya, mushaklar charchashi, nerv impulsi buzi­

lishi, holsizlikka olib keladi. Banan, anjir, gilos, limon, na’matak, 

sabzi, tarvuz, oʻrik, olxoʻri, apelsin sharbati 

va sut kaliyga boy boʻladi.

Xlor.  Odam  organizmining  0,08%  ni 

(ogʻrlik  foizini)  tashkil  etadigan  biogen 

p­element boʻlib, asosan ionlashgan holda 

hujayralararo  suyuqliklarda  boʻladi.  Xlor 

Na

+

 va K

+

 ionlari bilan birgalikda tirik or­

ganizm osmotik bosimini doimiy saqlashda 

hamda  nerv  impulslarining  oʻtkazuvchan­

---

Tibbiy kimyo / 1  

101

ligini ta’minlashda ishtirok etadi. Shu sababli uning kamayishi suv 

balansi va nerv oʻtkazuvchanligining buzilishiga olib keladi. Xlor 

oshqozon shirasining 0,4–0,5% ni tashkil qiladigan xlorid kislota 

sintezida ishtirok etadi va oqsillarning gidrolizini tezlashtiradi, fer­

mentlarning protolitik faolligini ta’minlaydi.

Yod. Bu elementning odam tanasi­

dagi  umumiy  miqdori  20–25  mg  ni 

tashkil etadi. Yod moddalar almashinu­

vini  boshqarishda  muhim  rol  oʻynaydi. 

Uning  asosiy  qismi  qalqonsimon  bezda 

toʻplanadi.  Shuningdek  yod  mushaklar, 

teri  va  suyaklarda  saqlanadi.  Qalqonsi­

mon bezdagi yod miqdori ~6 mgni tashkil etadi. Yodning qondagi 

oʻrtacha (normal) miqdori 12,6 mg % ni tashkil etadi. Yod qalqon­

simon bezda ishlab chiqariladigan gormonlar ­ tiroksin va triyod­

tironinlarning asosiy komponentidir. Yodli gormonlar organizm­

ning oʻsishi, fiziologik va psixik rivojlanishiga bevosita ta’sir etadi. 

Yodning yetishmovchiligi endemik buqoq kasalligining kelib chiqi­

shiga sabab boʻladi. 

 

 

 

Kimyo va salomatlik