Tibbiyot tarixi. Mavzu: N°7 Yevropa mamlakatlarida o'rta asrlarda tibbiyot buyuk namoyondalarining hayoti va ijodi

lagani uchun, u kapillyar tizimini ko‘ra olmagan. Garveyning

izlanishlarini Bolon’e va Pizadagi italiyalik shifokor Marsello

Mal’pigi (1628— 1694), 1660 yilda mikroskoplar yordamida

kashf etdi. U o‘pkaning tuzilishi va ulardagi kapillyarlami tuShuntirib berdi. 1665 yilda eritrositlami xam u kashf etdi,

1666 yilda u jigar, buyrak va qorataloqning fiziologik izlanish-

larini olib bordi, 1973 yilda teri qatlamini kashf etdi. 0 ‘zining

tadqiqotlariga binoan Mal’pigi xizmat ko‘rsatgan gistologiya

asoschisi hisoblanadi.

Djirolamo Frakastoro.

0 ‘zining qarashlarini Frakastoro 1546 yilda “

Kontagioz kasalligi va ulami davolash haqida”gi bir qator

asarlarida yoritib berdi. Frakastoro Abu Ali ibn Sino, Gip-

pokrat va boshqa olimlaming ko‘zga ko'rinmaydigan kasallik

chaqiruvchilar va sog‘lom insonga bemordan yuqish yo‘llari

to‘g‘risidagi fikrlarini tasdiqladi.U kontagiy (yuqtiruvchi

manba) mavjudligini, ular ko‘rinmas bo‘lib, “bizning sezgi

qismlarimiz bilan sezilmaydigan” yuqumli yot jismlar ekanlig-

ini tasdiqladi. Frakastoro bu kabi kasalliklaming uchog‘i kiy-

im-kechak, yog‘oq va boshqa predmetlar bo‘lib, ularda kon-

tagiyaning birlamchi urug‘i uzoq muddat saqlanishi mumkin-

ligini qayd etib o‘tadi. “Uchog‘lar” to‘g‘risidagi ta’limotiga

ko‘ra Frakastro Shunday xulosa chiqardi: zararlangan kiyim-

lami yo‘qotish va tegishli kukunlar yordamida dezenfeksiya

qilish. Frakastoraning asarlari ilmiy epidemiologiyaga yaqin

hisoblanadi. 0 ‘rta asrlar oxirida yuqumli kasalliklar haqidagi

ishlari yakunlandi.

Ambruaz Pare

Pare yaradorlarga yordam ko‘rsatayotganda issiq

yog‘li bog‘lam etmay qoladi va uning o‘miga italiya xalqining

tajribasiga tayangan holda Pare, jarohat ustini tuxum sarig‘i va

skipidar aralashmasi bilan bog‘ladi. “ Butun tun men uxlay ol-

madim, - deb yozadi Pare, kuydirib davolamagan bemorlarim

ahvoli yomonlashmadimikin, kuydirganlarim qanaqa ahvolda

ekan deb uylab chiqardim. Ne ko‘z bilan ko‘rayki issiq yog‘

va kuydirib davolanganlar tempuraturasi ko‘tarilib, jarohatlari

shishib ketar, lekin yog‘li bogiamlar bilan bog‘langanlar tetik

va jarohatlari yaxshi bo‘lardi. Shu ondan men hech qachon

bechora yaradorlami issiq temir bilan kuydirib davolamasli-

kni taklif qildim”.

Pare

mohir jarroh edi: churra opreasiyasi va amputasiya texnikasini

takomillashtirdi va amaliyotda esdan chiqayotgan operasion

usullami kiritdi (traxeotomiya, quyon lab jarrohligi, torakosen-

tez), yirik qon tomirlar jarohatlanganda bog‘lov (perevyazka)

ni qo‘lladi (qon tomirlami kuydirish o‘miga). Pare murak-

kab ortopedik vositalami — su’niy tana a’zolami (oyoq, qo‘l

bug‘inlami) va su’niy ortopedik bug‘inlami yaratdi.U to-

monidan taqdim etilgan ortopedik moslamalami oxirigacha

takomillashtirishni Pare amalga oshira olmadi, lekin kashf

etgan ko‘pgina moslamalar ilmiy fikrlami olg‘a surdi. 0 ‘rta

asrlarda Qadimgi Hindiston tabiblari tomonidan qoMlanilgan

akusher aylantirishlami Pare ham oyog‘i bilan kelgan hom-

ilada aylantirish (povorot)ni qo‘lladi.