Tilshunoslik maktablari

Tilshunoslik maktablari
Structuralism maktablari. "Yosh grammatiklar" maktabi. “Yosh grammatiklar” maktabining lingvistik qarashlari. Qozon lingvistik maktabi. Moscow lingvistik maktabi.
Struktur tilshunoslik. Struktur tilshunoslik asoschilari va namoyandalari. Tilshunoslik maktablari ta'limotlarining asosiy mohiyati. Sossyur ta'limoti va strukturalism.
Praga lingvistik maktabi. Neolingvistikaning shakllanishi. Glossematika maktabi ta'limoti. Deskriptiv lingvistikaning shakllanishi. Umumiy (universal) grammatika maktabi. F.de Sossyurning “Umumiy tilshunoslik kursi” asari. Til va nutq. Sinxroniya va diaxroniya. Fonologiyaning shakllanishi. Copenhagen tilshunoslik maktabi. Me'yoriy holatlardan chekinish, uzus va nutq faoliyati (akti)ning absolyutlashtirilishi. Neolinguistics.
Arab tilshunosligining asoschilaridan biri Basra grammatika maktabining vakili Xalil al - Farohidi (taxminan 718-791y) birinchi arab tili lugatini yaratdi. U lugatini «Kitobul ayn» («Ayn harfi kitobi») deb nomlab, unda grammatikaga oid muhim fikrlarni bayon etdi. Shuningdek, olim «Kitobul avomil» («Boshqaruvchilar kitobi») nomli asarni ham yozdi. Ammo bu asarlar bizgacha etib kelmagan.
arab tilshunoslari leksikografiya sohasida juda katta yutuqlarga erishganlar.
Xullas, arab leksikografiyasida lugatlar mazmuniga kora olti guruhga bolinadi: 1. Toliq izohli lugatlar. 2. Predmet lugatlari (masalan, hayvonlar bilan bogliq lugatlar va b). 3. Sinonimlar lugati. 4. Noyob sozlar lugati. 5. Ozlashgan sozlar lugati. 6. Tarjima lug`atlari.
Turkiy tilga bagishlangan muallifi nomalum «At - tuhfatuz zakiyatu fillugatit turkiya» («Turkiy til haqida noyob tuhfa») asari ham bolib, u XIV asrga oid deb taxmin qilinadi. Arab tilida yozilgan bu manba prof. S.Mutallibov tarjimasida ozbek tilida 1968 yilda Toshkentda nashr qilingan. 1978 yilda esa asar akad. E.Fozilov va M.T.Ziyayevlar tomonidan rus tiliga ogirilib, «Iziuskanniuy dar tyurkskomu yaziuku» nomi ostida (akad. A.N.Kononov muharrirligida) Toshkentda chop etildi.
Turkiy tilga bagishlangan muallifi nomalum «At - tuhfatuz zakiyatu fillugatit turkiya» («Turkiy til haqida noyob tuhfa») asari ham bolib, u XIV asrga oid deb taxmin qilinadi. Arab tilida yozilgan bu manba prof. S.Mutallibov tarjimasida ozbek tilida 1968 yilda Toshkentda nashr qilingan. 1978 yilda esa asar akad. E.Fozilov va M.T.Ziyayevlar tomonidan rus tiliga ogirilib, «Iziuskanniuy dar tyurkskomu yaziuku» nomi ostida (akad. A.N.Kononov muharrirligida) Toshkentda chop etildi.
Turkiy tilda undovlarning uchta ekanligi aytiladi. Bular: ey, abav, abu. Masalan: A kichi! «ey odam!»
«At - tuhfa» asarida grammatikaga – sintaksisga oid ma’lumotlar ham berilgan bolib, uning asosini gap haqidagi fikrlar tashkil qiladi. Gaplar otli va felli gaplarga ajratiladi.
Gapning zaruriy, tarkibiy qismlari sifatida ega (mubtado) va kesim (xabar beriladi). Muallif: Biy uydadir, gapini sintaktik jihatdan mutlaqo togri ega (biy) va kesim (uydadir) kabi bolaklarga ajratadi.
Ishda, asosan, soroq gaplar haqida fikr yuritiladi. Soroq gaplarning oziga xos xususiyatlari, hosil bolishi, soroq vositalari haqida fikrlar beriladi. Masalan, Biylar keldilarmi? Nadan kularsan? Necha aqchadir? va boshqalar.
Xullas, arab tilshunosligi, umuman, jahon tilshunosligi tarixida yorqin iz qoldirgan bolib, Evropaga hind tilshunosligiga nisbatan ancha oldin malum bolgan.
XIII asrning ortalarida (1258) Arab xalifaligining poytaxti bolgan Bogdod mogullar tomonidan bosib olinadi. Natijada xalifalik oz ichida alohida davlatlarga bolinib ketadi. Shu bilan arab madaniyatining klassik davri o`zining nihoyasiga etadi.
E'tiboringiz uchun rahmat !