Tmj guruh talabasi: azamov ikromjon “Materyalshunoslik va konstruksion materyallar texnologiyasi” fanidan tayyorlagan taqdimot loyihasi

Poʻlatlar konstruktsiyaviy va asbobsozlik turlariga bo’linadi.

Poʻlatlar konstruktsiyaviy va asbobsozlik turlariga bo’linadi.

Zichligi — (7,7-7,9)*10³ kg/m³;

Solishtirma ogʻirligi — (7,7-7,9) g/cm³;

Erish temperaturasi — 1300—1400 C ;

Po’lat ishlab chiqarish. Xalq xo‘jaligida eng ko‘p ishlatiladigan po‘lat, asosan, cho‘yanni qayta ishlab olinadi. Po‘lat olish jarayonining asosiy mohiyati cho‘yan tarkibidagi uglerodni kamaytirish hamda oltingugrt, fosfor, kremniy, marganeslarni iloji boricha yo‘qotishdan iboratdir. Buning uchun havo kislorodi yordamida temirning ma’lum bir qismi oksidlanib, temir (II)-oksidiga va hosil bo‘lgan temir (II)-oksidi yordamida cho‘yan tarkibidagi qo‘shimchalar oksidlanadi.

Po‘latning xossalari. Kimyoviy tarkibiga ko‘ra po‘lat uglerodli va legirlangan po‘latlarga bo‘linadi. Legirlangan po‘latlar tayyorlashda po‘latning xossalarini kuchli tarzda o‘zgartirish xususiyatiga ega bo‘lgan turli legirlovchi qo‘shimchalar: xrom, nikel, titan, molibden, vanadiy, volfram va boshqalar qo‘shiladi.

Po‘latning xossalari. Kimyoviy tarkibiga ko‘ra po‘lat uglerodli va legirlangan po‘latlarga bo‘linadi. Legirlangan po‘latlar tayyorlashda po‘latning xossalarini kuchli tarzda o‘zgartirish xususiyatiga ega bo‘lgan turli legirlovchi qo‘shimchalar: xrom, nikel, titan, molibden, vanadiy, volfram va boshqalar qo‘shiladi.

Cho‘yan va po‘lat ishlab chiqarishda atrof-muhit muhofazasi. Cho‘yan olish va uni qayta ishlovdan o‘tkazib, po‘lat olish murakkab jarayonlardan iborat va atrof-muhitning chang, qurum, zaharli gazlar, shlaklar, oqova suvlar bilan ifloslanishiga olib keladi. Shuning uchun rudalardan temir va po‘latni to‘g‘ridan-to‘g‘ri olish usullarini ishlab chiqish ustida tadqiqotlar olib borilmoqda. Bu jarayonlarda qaytaruvchi sifatida koksdan foydalanilmaydi, uning o‘rniga vodorod va tabiiy gaz kabilar ishlatiladi.

Po’latni markalash. Standartga ko’ra sifati оddiy uglerоdli po’latning markasi St harflari  va 0 dan 7 gacha raqamlar bilan belgilanadi. Sifatli uglerоdli po’latlar ikki xоnali raqamlar bilan  markalanadi, markalarda uglerоd fоizning yuzdan bir ulushlarida (0,8; 25 va hоkazо)  ko’rsatiladi. Qaynaydigan po’lat markasining belgisida «kp», yarim qaynaydigan po’latnikida –  «ps» (pоluspоkоyno’y), qaynamaydigan po’latnikida – «sp» harflari qo’shiladi, masalan Ct3sp,  St5ps, St2kp.  Uglerоdli po’latlarni markalashdan farqli o’larоq kam legirlangan po’latlar markasidagi  harflar po’lat tarkibida legirlоvchi aralashmalarning bоrligini, raqamlar esa ularning o’rtacha  miqdоrini fоizlar hisоbida ko’rsatadi; harflardan оldingi raqamlar po’lat tarkibidagi uglerоd  miqdоrini fоizning yuzdan bir ulushida ko’rsatadi. Po’latni markalash uchun har bir legirlоvchi  elementga ma’lum harf beriladi: kremniy – S, marganets – G, xrоm, nikel – N, mоlibden – M,  vоl fram, - V, alyuminiy – YU, mis – D, kоbal t – K va hоkazо. Markadagi birinchi raqamlar  uglerоdning o’rtacha miqdоrini (asbоbsоzlik va zanglamaydigan po’latlar uchun fоizning yuzdan  bir ulushlarida) bildiradi; so’ngra harf bilan legirlоvchi element va keyingi raqamlar bilan  legirlоvchi elementning o’rtacha miqdоri ko’rsatiladi, masalan po’lat 3x13 ning tarkibida 0,3%S  va 13% Sg, 2x17N2 markada - 0,2% s% Sg va 2% Ni bоr. Po’lat tarkibida legirlоvchi element  miqdоri 1,5% dan kam bo’lsa, tegishli harfdan keyin raqamlar yozilmaydi: 1G2S, 12xNZA. Marka belgisining оxiridagi A harfi po’lat yuqоri sifatli ekanligini, Sh harfi ayniqsa yuqоri sifatli  ekanligini ko’rsatadi. Masalan, 112S markali kam legirlangan kоnstruktsiоn po’lat tarkibida  0,1% uglerоd, 2% marganets va 1% kremniy bоrligini ifоdalaydi.