Топган ва пешанасига куллик тамгаси босилган эди. У ута бадбашара: корни крзондай



Download 1,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/5
Sana19.04.2022
Hajmi1,06 Mb.
#564454
1   2   3   4   5
Bog'liq
Ezop masallari. @oliytalimdantuhfa

• О б о л - майда мис чакэ.
13


— Ана, курдингми, - деди Эзоп кулфурушга, - тугри 
гапирган эканманми? Мана энди, кулоксиз кулваччаларингни 
кур^итиш учун тайёр таскара бор.
Кулфуруш кулиб юбориб, деди:
— Анави ошхонада дустларинг - куллар утиришибди: бор, 
улар билан сураш, таниш.
Эзоп ошхонага кирди, караса, худци саралаб олингандай, 
бири биридан хушсурат азамат йигитлар утиришибди. Курган 
одам, булар Дионислар1 ё Аполлонлар2, дейиши мумкин. Эзоп 
улар билан саломлашди:
— Салом, \амшур биродарлар!
Таажжубда долган куллар орасида говур-гувур кутарилди. 
Эзоп деди:
— Камина \ам , биродарларим, сизларга ухшаган бир 
кулман... гарчи *еч к;андай ишга укувим булмаса \ам.
Куллар уни куриб узаро муло\аза юрита бошлади.
— Немезида5 \акки цасамки, — деди улардан бири, -
хожамиз нима жин уриб бу таск;арани харид «.илдийкин?
— Биласанми, нечун уни харид кдпган? — деди иккинчи 
кул.
— Нечун?
— Бизларни ёмон куздан асраш учун!
Шу пайт бу ерга кулфуруш кириб келди.
— Ху-уш, азаматлар, — деди у, - мана, цуллик бахтингиз 
очиладиган пайт келди; лекин сизларнинг азиз жонингиз 
\акци к;асамки, юкларни ортиш учун мен биронта \ам юк 
хайвонини на ёллай, на харид кила олдим. Шунинг учун 
\амма юкларни узларингиз булашиб олинглар, эртага эрталаб 
Осиёга4 жунаймиз.
' Д и о н и с (Румода - Вакх) - зироат, май ва шаробпазлик танфиси.

А п о л л о н - Юнонистоннинг энг кадимий худоларидан, у 
Музалар сардори.
3 Н с м е з и д а - Юнон ривоятларида эзгу фазилатлар ва 
неъматларнинг одамлар орасида адолат билан тацсимланишини кузатувчи 
маъбуда, у конунга хилоф иш килувчи бандаларни ^аттик газабига олади. 
Н е м е з и д а - интикрм маъбудаси.
4 О с и ё — Румо даврида Кичик Осиёнинг гарби ва у ердаги Лидия,
Фригия, Кария ва узга музофотлар Осиё деб юритилган (бу — анахронизм, 
яъни хронология нуктаи назаридан нотуфи).
14


I
Куллар иккита-иккита булиб юкларни булашиб ола бош- 
ладилар. Шунда Эзоп бирдан уларнинг каршисигатиз чукиб 
илтижо килди:
— Дустларим, худо хайрингизни берсин, мен даврангизда 
янги одамман, устига-устак, бир ношуд рамацижонман, 
шунинг учун менга биронта енгилрок буюмни беринглар.
— Хеч нима кутармасанг \ам майли, — дейишди куллар.
— Йук, яхши эмас, — деди Эзоп, — \аммангиз иш билан 
банд булганда, мен такасалтанглик кил сам, хужайин куриб 
нимадейди?
“Намунча жонини жабборга бермаса!” — деб муло\аза 
Килишди куллар.
— Майли, хо\лаганингни кутаракол!
Эзоп кулфурушнинг юкларини бир-бир куздан кечирди: 
сандик, буй рал ар, \а р хил ашёлар солинган коплар, урин- 
кУрпа, хумчалар, саватлар... Эзопнинг к^зи нон солинган 
каттакон саватга тушди — уни туртта кул кутармокчи булиб 
турган эди.
— Биродарлар, — деди Эзоп, — менга фацат шу битгагина 
саватни берацолинглар.
— Тавба, — дейишди куллар, — умримиз бино булиб 
бунак^анги а\мокни курмаган эдик.
— Йук, — деди улардан бири, — у а^мок эмас: шурликнинг 
Корни оч, шунчаки, нонга яцинрокбулишни, яъни бошка- 
лардан куп рок, нон ейишни хо\ламокда: майли, узи шуни 
талаб килган экан, кутараколсин!
Бир неча йигит саватни бараварига кучаниб кутариб 
Эзопнинг елкасига кУйди. Эзоп худди жафокаш Атлант1 
каби елкасида зилдай сават билан гандираклаб-гандираклаб 
кета бошлади. Кулфуруш буни куриб, огзи очилиб «.олди 
ва деди:
— Ё кудратингдан! Бу Эзоп тушмагур роса тиришкок 
экан-у, бошкаларгаям ибрат булади бу \аракатчанлиги! Зотан, 
уни харид килиб ютибман: ахир у кутарган нарса бир эшакка 
юк булади-я!
Куллар эса, иккита-иккита булиб юк кутариб бори- 
шаркан, Эзопни мазах килиб кулишарди. Эзоп катта йулга 
чикиб олгани \амоно уз саватини юришга ургата бошлади.
' А т л а н т - Юнон ривоятига кура, осмон гумбазини уз елкасида 
кутарган па\лавон.
15


Йул тепаликка кутарилган жойда у саватни дам итариб, 
дам судраб, \атто тишлаб тортарди; довонга чициб олгач 
эса, саватни пастликка \еч цийнапмасдан, оппа-осон олиб 
тушарди: саватнинг Узи пастга сирпаниб кетаверарди, \атто 
Эзоп \ам саватнинг устига утириб олиб, худди чан ада учган- 
дай мазза цилиб тушарди.
Мана, улар цийналиб-сийналиб, бир овцатхонага етиб 
олишди. Шунда кулфуруш:
— Хей, Эзоп, хар икки кишига биттадан нон улашиб чик,!— 
деб буюрди.
Куллар купчилик эди, уларга нон улашилгач, сават ярмига 
бушаб колди. Улар овцатланиб олишиб, юкларни ортмок,- 
лашди-да, яна йулга тушишди. Кейинрок, яна бир овцат- 
хонада тухташди. Эзоп яна кулларга нон улашиб чикди — 
энди сават деярли бушаб цолган эди. Шу боис у энди саватни 
елкасига кУйиб, хамманинг олдига тушиб, зинриллаб кета 
бошлади. Куллар унинг оркасидан кузатиб узаро шундай 
дейишарди:
— Анави оёрини калига олиб пилдираб кетаётган ким 
булди-а? Узимизникиларданми ё бетонами?
— Билмадим, — деди бир кул, — назаримда, у анави янги 
келган бор-ку - эшак хам зурга кутарадиган нон саватини 
ортмокдаган рамак;ижонга ухшайди.
— Ха, - деди яна бир кул, — узи муштдаккина-ю, ак,ли 
пишицкина кУринади!
— Мана шуна^а муштдаккина одамчалар, — деди учинчи 
кул, - зохиран куримсизгина булишса хам жуда а»уш paco 
булишади! У нон саватини бекорга сУрамади, мана, саватда 
нон тобора камайиб бормокда, бизлар булсак, сафар олдидан 
ортмоклаган юкларимизни: утин борми, хумчалар борми, 
Урин-кУрпапар борми, хаммасини хамон ихраб-сихраб кутариб 
кетяпмиз.
— Эх, — деди туртинчи кул, — цанийди шунацапарни 
дорга тортиб бир хузур цилсанг!
VI
Уларнинг сафари кариб, нихоят Эфес1 шахрига етиб 
келишди.
1 Э ф е с - Кичик Осиёнинг рарбий со\илидаги шаха р.
16


Кулфуруш кулларни дурустгина пуллади, фацат уч нафар 
кули: икки йигит (бири — муаллим, яна бири — созанда) 
билан Эзоп сотилмай цолди. Буларнинг биронтасига хам 
харидорлар дурустроц бахо беришмади.
Шунда кулфурушнинг бир таниши унга маслахат берди:
— 
Агар бу кулларингни яхширок, бахога пулламоцчи 
булсанг, Самос1 оролига бор: бадавлат улка. У ерда Ксанф 
деган файласуф мактабдорлик кдпади, унинг хузурига бутун 
Юнонистондан, яна Осиёдан куп-куп одамлар бориб туради. 
Шояд шу одамлардан биронтаси, савод чицдришим осон 
булади, деб муаллим кулингни харид цилса, яна кимдир 
созанда кулингни хам сотиб олар — вакгихушлик килмоц 
максадида. Эхтимол, учинчи кулингга хам биронта худо 
царгаган харидор топилиб, уни узига ишбоши, ё дарбон, ё 
ошпаз кдлгани сотиб олар.
Кулфуруш бу хайрли маслахатга кулоц солди, кемага 
чициб, Самос га сузиб кетди. У ерда манзил куриб, кулларини 
сотишга хозирлай бошлади. Созанда хушруй йигит эди — 
эгаси унинг эгнига оц хитон2, оёгига наф ис ш иппак 
кийдирди, сочларини тараб, елкасигаёпинчицташлади-да, 
тахта супага олиб чикди. Иккинчи кулнинг оёцлари чиллакдек 
ингичка эди, шунингучун кулфуруш унинг кдгггирицболдири 
ва хунук так,имини ёпиш мацсадида унга жуда узун хитон ва 
баланд пошнали бошмоц кийдирди, кейин сочларини силлик, 
тараб, елкасига ёпинчиц ташлади-да, уни хам тахта супага 
олиб чикди. Лекин у минг уринса хам Эзопнинг нуцсонларини 
на яшира олди, на уни ясантира олди — зеро у бошдан-оёк, 
бир текисда бедаво ва бесунацай махлук эди: шу боис, кул­
фуруш унга дагал буз куйлак кийдириб, белини увада латга 
билан боглади-да, олиб чик^б, икки Укгам йигит уртасига 
тургазиб куйди. Жарчи савдо бошланганини овоза кдлди, 
одамлар келиб, кулларни томоша кдлишаркан, бир-бирларини 
туртишиб дейишарди: “ К,ара, зур йигитлар эканми? Лекин 
анави хуснбузар нима кдпиб уларнинг орасига сукулиб кириб
‘ С а м о с — Кичик Осиё сорили га яцин жойлашган орол.

X и т о н — Кддимги юнонларда жун с з и т р толасидан т^килган 
тиззагача тушадиган (баъзан ундан \ам узун) снгли ёхуд снгсиз куйлак.
2 - 48
17


олибди? Ха, фак;ат шу бадбуруш манзарани бузиб турибди! 
Хей, Уртадаги бедавони гумдон кдпинглар!” Купчилик одамлар 
шунака кочириклар билан Эзопни мазах кила бошладилар, 
лекин у пи наги ни бузмай тураверди.
Худди шу пайт файласуф Ксанфнинг хотини бозорда эди, 
тахтиравонда кетатуриб, жарчининг жар солаётганини эшитди, 
уйига кайтгач, эрининг хузурига кириб шундай деди:
— Тасаддук, узин г биласан; уйимизда эркак куллар жуда 
кам, сен булсанг нукул менинг жорияларимни тортиб олиб 
куймокдасан. Бугун бозорда куллар сотилаётган экан. Бориб 
биронта ку\ликрок йигитни харид кил - уйдаги хизматла- 
римизни килиб юради.
— Ха, яхши! - деди Ксанф.
У даставвал уз талабапари олдига борди, улардан 
\о л -
а\вол сураб, бир оз сухбатлашиб утирди. Кейин машгулотни 
тугатиб, талабаларини эргаштирганча бозорга йул олди. У 
иккита хушруй ва битта бадбашара кулни узокаан кУрди-ю, 
Кулфурушнинг фаросатига кой ил колиб, деди:
— Маъбуда Хера1 хакки касамки, бу 
foht
3ÿp 
кашфиёт! 
Кулфурушга тасанно, хам мугамбир, хам фаросатли экан; 
воажаб, уни хакикий файласуф деса булади!
— Нимани гапиряпсиз, устоз? — деб суращди талабалар. — 
Нимадан таажжуб киляпсиз? Билганларингизни яширмай 
бизга хам айтинг.
Ксанф деди:
— Эй мухгарам талабаларим, фалсафа илми ёлкиз мухокама 
ва мулохазалардангина иборат деб уйламанг: йУк, фалсафа 
Харакат билан хам ифодаланади, купинча ана шундай сузсиз 
фалсафа суз билан ифодаланган фалсафадан устунлик кил ад и. 
Бу фикрим ифодасини, чунончи, раккослар харакатида кУриш 
мумкин: уларнинг кУллари мутгасил харакат килиб, вокеа- 
Ходисаларнинг туб мохиятини ифодалайди ва бу билан сиз- 
нинг куз олдингизда сузсиз фалсафанинг чинакам киёфасини 
намоён килади. Ана^каранглар, кулфуруш бозорга уч нафар 
Кул — иккита хушкомат ва хушсурат йигит билан битта 
хунук, бедаво кулни сотгани олиб чикибди. Кейин у бедаво
' Х е р а (Румода — Юнода) — Олий тангри Зевснинг хотини ва 
опаси. Бу бош маъбуда н и ко\ а\ди, эр-хотин уртасидаги му^аббат ва 
\омилалар пушти-пано\и.
18


цулни уктам йигитлар уртасига куйиб куйибдики, бундан 
максад у бедавонинг бадбашаралиги билан икки йигитнинг 
хуснини янада бургтириб курсатмокчи булган: агар у шундай 
к,илмаганида, икки йигитнинг гузаллиги унчалик яхши сезил- 
масди.
— Офарин, устоз! — дейишди талабалар. — Сиз шундай 
доно, шундай зако зотсизки, бир карашдаёк анави цулфу- 
рушнинг ниятини пайкаб олдингиз!
— К,ани, юринглар, — деди Ксанф, — мен бу куллардан 
биттасини сотиб олмокчиман — менга хизматкор керак.
У биринчи кулга як,ин бориб суради:
— Кдердансан?
— Каппадокиядан, — деб жавоб килди кул.
— Исминг нима?
— Лигурин.
— Кулингдан нима иш келади?
— Хамма иш! — деб жавоб килди кул.
Эзоп буни эшитиб хахолаб кулиб юборди; лекин кулганида 
чехраси бадковоц ва ма^зунлигича колаверди, фацат тишла- 
ригина иршайди. Талабалар буни куфиб, ё тавба, бу канака 
бадбуруш махлук булди, деб уйлашди.
— У\-ху, бу иршайган чурра ким булди? — деди улардан 
бири.
— Хайронман, нимага хандон ташлаб кулди? — деди 
иккинчи талаба.
— Бе, у кулаётгани йук, жазаваси тутяпти, — деди учин- 
чи талаба. - К,ани, савол бериб курайлик-чи, нима деб жавоб 
киларкин?
У Эзопга якин келиб, оркасидан этагини тортди ва суради:
— Нега кулдинг, \о й хушруй йигит?
Эзоп оркасига угирилиб деди:
— Туёгингни шикиллат, хукиз!
Талаба бундай зарбага учрашини кутмаган эди, эсанкираб 
Колиб оркасига чекинди. Ксанф кулфурушга юзланди:
— Канча туради бу созанда?
— Минг денарий1, - деб жавоб килди у.
Ксанф бунака нархни эшитиб, иккинчи кулга якинлашди 
ва суради:
' Д е н а р и й — Румо давлати тан гаси.
19


— Сен каердансан?
— Лидиядан, — жавоб цилди цул.
— Исминг нима?
— Фил окал.
— Нима ишни биласан?
— Хамма ишни! — деб жавоб цилди цул.
Эзоп яна хахолаб кулди. Талабалар булса:
— Нимага куляпти узи бу? - деб \айрон була бошлашди.
— Мен ундан сурардим-у, - деди бир талаба, - яна “)фкш” 
деган хацоратни эшитгим йуц.
— Бу муаллим цанча туради? - деб сУради Ксанф кулфу- 
рушдан.
— Уч минг денарий, — деб жавоб цилди у.
Ксанф буна^э ба\они эшитиб, бошкд чурк этмай, орцасига 
угирилди ва нари кета бошлади. Талабалар ундан сурашди:
— Нима, цуллар сизга ё^мадими, устоз?
— Ёцишга-ку, ёкди, — деб жавоб килди Ксанф, — аммо 
менда шундай бир одат бор: \еч цачон циммат цулларни 
харид килмайман, фацат арзонларидан фойдаланаман.
Бу жавобни эшитиб, талабалардан бири шундай деди:
— Баски сиз циммат кулни харид цртлмоцчи эмас экансиз, 
унда анави таскарани сотиб олацолинг: у \ам бошца куллар 
сингари хизмат кдпаверади, унинг учун пулни узим из уртада 
йигаб берамиз.
— Кизик булади-ку, — деди Ксанф, - пулни сизлар йигиб 
берсанглар-да, кулни мен сотиб олсам; бунинг устига, хотиним 
Улгудай нозиктаъб, инжикаёл, уйимиз остонасига \ам яцин 
йулатмайди бунаца бедаво кулни.
— Устоз, — дейишди шунда талабалар, — ахир, хотин- 
ларнинг гапига кулоц солмаслик керак, деб ургатган сиз 
эмасмидингиз?
— Ха, яхши, — деди Ксанф, — олдин суриштириб 
курайлик-чи, кулидан нима иш келаркин, таган пулинг- 
ларни бекорга ^авога совурмайлик. — Ва у Эзопга якин бориб 
деди: — Саломатмисан?
— Нима, мен касалмидим? — деб жавоб килди Эзоп.
Талабалар бу жавобни эшитиб: “ Музалар \акки цасамки,
гапи рост! Ахир у касал эмас-ку!” — дейишди. Эзопнинг 
бундай уринли жавоби уларни лол цолдирган эди.
Ксанф Эзопни яна саволга тутди:
20


— Кимсан?
— Жисм ва жондан таркиб топган одамман, — деб жавоб 
К.ИЛДИ 
Эзоп.
— Мен уни сУраётганим йук,- Каердан чиедансан?
— Онамнинг корнидан, — деб жавоб цилди Эзоп.
— Оббо бадбахт-е! — деди ичида Ксанф. — Мен сендан 
буни сУраётганим йук. Сен узи к,аерда дунёга келгансан?
— Онам менга бу \ацда гапирмаган, — деб жавоб килди 
Эзоп. — Балки хобхонададир, балки ошхонададир.
— Айт-чи, к,айси кабиладансан? - деб яна савол берди 
Ксанф.
— Фригияликман, — деди Эзоп.
— Кандай ишларни биласан?
— Хеч кандай!
— Канацасига? — \айрон булиб суради Ксанф.
— Шунацасига, - деди Эзоп. — Ахир манави икки йигит 
менсиз \ам \амма ишни крйиллатар экан-ку!
“ Боплади-ю баччагар! — дейишди талабалар. — \ а , анави 
икки йигит хатога йул куйди: дар^ацикат, \ам м а нарсани 
биладиган одам йук бутун дунёда. Шунинг учун \ам бу, \еч 
нима билмайман, деди. Боя у шунинг учун кулган экан-да”.
— Сени сотиб олмок,чиман — нима дейсан? — деб скради 
Ксанф.
Эзоп унга бундай жавоб килди:
— Нима, мени ^алитдан узингга масла\атчи цилиб ол- 
дингми? Бошингга урасанми менинг масла\атимни? Хо\ла- 
санг — сотиб ол, хо\ламасанг — аравангни судра: мени сотиб 
оласанми, йукми — парвойим фалак. Мени сотаётган кул- 
фуруш харидорларни илгак ташлаб узига тортаётгани йук,, 
мени сотиб олишга \еч ким мажбур цилмайди сени: таъбинг 
узингда. Агар сенга керак булсам — пулни чинару нархимни 
тула, хо\памасанг — тишингнинг окини куришга зор эмасман.
— Сен \амиш а \ам шунаца булбулигуё булиб сайрай- 
санми? - деди Ксанф.
— Сайроки кушлар киммат туради, - деб жавоб килди 
Эзоп.
Талабалар эса, бундай жавобни эшитиб, узаро шар\лай 
бошладилар:
— Маъбуда Хера \акки цасамки, бу Эзоп тушмагур устозга 
ёмон танбе\ берди!
21


— Бупти, мен сени сотиб оламан, — деди Ксанф, — 
ишкдпиб, крчиб кетмайсанми?
— Истасам, к,очиб кетавераман; сендан сураб утирмай- 
ман, сен мендан сурагандай, — деди Эзоп. — Ундан кейин, 
крчиш-кочмаслигим кимга боишк;: сенгами ё менгами?
— Албатта, сенга-да! — деди Ксанф.
— Йуц, - деди Эзоп, — сенга.
— Нега энди менга?
Эзоп жавоб кдпди:
— Агар сен кулларга яхши карасанг, \еч ким к;очиб 
кетмайди: цайси а^моцяхши ^аётдан воз кечиб, оч-ялангоч, 
боз усгига, юрагини \овучлаб, бошпанасиз тентираб юришни 
афзал курарди? Борди-ю сен кулларингга шафцатсиз зулм 
утказсанг, унда мен сенинг к,Ул осгингда бир соат \ам , х.атто 
бир дацица \ам цолмайман.
“\ а , — деб уйлади Ксанф, — бу йигит узини койитадиган 
анойилардан эмас”. — Кейин у шундай деди:
— Бу \амма айтган гапларинг одам боласига ярашади, 
лекин сен бадбашара бир махлук;сан-ку!
Эзоп жавоб килиб деди:
— Сен менинг афт-ангоримга царама, яхшиси, менинг 
дохилий калбимга разм солиб кур!
— Афт-ангор деганда нимани назарда тутдинг? — деб 
суради Ксанф.
— Мана, масалан, — деди Эзоп, — сен майхонага бориб, 
май харид киласан: у ердаги хумларнинг кднчалик бадбашара, 
иркит эканлигини курган сан, \олбуки улардан о к, и б 
тушаётган май накадар хушлаззат ва беба\о!
Ксанф Эзопнинг \озиржавоблигини макгади ва кулфуруш 
олдига бориб суради:
— Анави кулинг к,анча туради?
— Ие, — деди кулфуруш, — нима, мени мазах киляп- 
санми?
— Нега мазах киларканман? — деди Ксанф.
— Шундай кулинг ургилсин йигитлар турганда, келиб- 
келиб, тасцарага харидор булганинг — мазах кдлмаганингми? 
Сен манави икки йигитдан бирини сотиб олгин, сийловига 
сенга уша бедавони \ам кушиб берай!
— \ а р \олда, айт, — деди Ксанф, — шу кул учун цанча 
сурайсан?
22


— Узим уни олтмиш денарийга олган эдим, - деди кул- 
фуруш, — бокувига ун беш денарий кетди; шу сарфлаган 
пулимни берсанг, кифоя.
Савдо битими тузилганини эшитган солик йигувчилар 
бир зумда бу ерга тзи ллаб келишди ва харидор киму ссггувчи 
ким, деб суриштира бошлашди. Лекин Ксанф арзимаган пулга 
кул харид кдлганини айтишга и стирала килиб жим тураверди, 
цулфуруш \ам уялиб чурк этмади. Улар ийманиб туриша- 
вергач, ни\оят Эзоп кичкириб деди:
— Бу ерда сотилган — менман, харидор — мана бу одам, 
сотувчи — бу, баски булар индамаётган экан, мен — эркинман.
Шунда Ксанф гапиришга мажбур булди:
— Бу кулни мен етмиш беш денарийга сотиб оляпман.
Солик йигувчилар кулиб юборишди, Ксанфдан ва унинг
шогирдларидан Эзоп учун бож олишди-да, хайрлашиб нари 
кетишди.
VII
Мана, Эзоп Ксанфнинг оркдсидан эргашиб кетмокда. Х,аво 
жазирама иссик, куёш киём га келган, йулда 
30F 
\ам учра- 
майди. Шу м а\ал Ксанф бирдан этагини кутарди-да, 
туфидан-туфи юриб кетатуриб пешоб кила бошлади. Бун и 
курган Эзопнинг аччито чикиб, Ксанфнинг этагидан тортиб 
деди:
— Кел, куй. мени \озирок сотиб юбор, булмаса, кочиб 
кетаман, барибир, мени ушлабтуролмайсан.
— Ха, сенга нима булди, Эзоп? — деб суради Ксанф.
— Мени сотиб юбор, - деди яна Эзоп, - сенинг кулингда 
хизмат кила олмайман.
Ксанф деди:
— Назаримда, битга-яримта гайбатчи мени сенга бадном 
Килиб курсатган булса керак-а? Олдингга келиб, мени, 
кулларга шафкатсиз, майхур, уришкок, жанжалкаш, улгудек 
Кайсар деб ту?^мат килиб роса коралаган-ов... Сен ишонма 
бу бу\гонларга, ишонма! Бунака ёлгон-яшик гаплар эшитган 
кулокка ёкади, аммо, лакка ишониб, \али шунака экан-да, 
деб куйиб-пишиш яхши эмас. Мана сенга менинг угитим.
Эзоп эса унга жавобан бундай деди:
— Сени баллом килган нарса — пешобинг, Ксанф! Сен 
хужайинсан, ихтиёринг Узингда, \еч нимадан кУРКмайсан,
23


борадиган жойингга бир оз кечикиб борсанг, сени койиб калтак- 
лашмайди, кундага уришмайди ёки ундан-да оторрок, жазога 
тортишмайди, ва\оланки, шундай булса х^м сен ёзилиб олиш 
учун бир ладеагина тухгашни хстуюмай, кетатуриб пешоб крищинг. 
Бас, шундай экан, мен, яъни сенинг кулинг, югуриб-елиб 
хизматингни бажараётганимда, олам \одис, кистаб колса, нима 
кдпишим керак — чопиб кетаётганимда бушанишим лозимми?
- Э, )<а, сени чучитган нарса шуми \али? — деди Ксанф.
- Нега ахир чучимай? - деди Эзоп.
- Юриб кетатуриб пешоб цилишимнинг сабаби бор, — 
деди Ксанф, - мен учта нохуш нарсадан кутулиш учун 
шундай кдпдим.
- У канака учта нохуш нарса экан? — деб сУради Эзоп.
- Куриб турибсанки, — деди Ксанф, — куёш шундоккина 
найзага келган, унинг тафтидан ер чушек кизиган: агарда 
мен тухтаб туриб пешоб килганимда, кайнок тупрокдан оёгим 
куйган, пешобнинг сассик \иди димогимга урилган, куёш 
эса бошимни киздириб юборган буларди. Мен юриб кетатуриб 
пешоб килганимда мана шу учта кунгилсиз \олдан кутулишни 
кузлаган эдим.
- Мана энди ^аммасига тушундим, — деди Эзоп, — булди, 
сен билан мубо^аса килмайман: цани, юр, йулингдан колма!
- У\->ф! - деди Ксанф. — Мен узимга кул эмас, хужайин 
сотиб олибман шекилли.
VIII
Улар уйга етиб келишди.
- Эзоп, - деди шунда Ксанф, — менинг хотиним -
улгудек инжик. Шунинг учун сен шу ерда, дарвоза олдида 
туратур, мен кириб аввал уни гапга кундирай: булмаса, кузи 
нусхангга тушиши билан бутун сепларини олади-ю, онаси- 
никига жунаб колади.
- Начора, — деди Эзоп, — хотинингга бошвогингни бериб 
кУйган экансан, майли, билганингни кил.
Ксанф уйга кирди.
- Мана, жонгинам, — деди у, — \адеб жорияларимга эга 
чикаверасан, деб маломат килардинг менга. Энди ундай 
булмайди, бугун мен узимга эркак КУЛ сотиб олдим.
24


— Ё муаззама маъбуда Афродита1, узингта шукр! — деди 
Ксанфнинг хотини. — Сенинг кудратинг беназир, сен ато 
этган тушлар \амиш а турри ч и кади! Бугун тушимда, тасад- 
дук, сен менга бир келишган, хушрУй кулни тухфа килган- 
мишсан. Мана, тушим унгидан кедди!
— Сен, жонгинам, \овликма, — деди Ксанф, — *али шуна- 
канги хушче)фа йигитни курасанки, бунакдси дунёда бул маган: 
курасан-у, ё тавба, бу ким булди, Аполлонми, ё Ганимедми, 
ёхуд Эндимионми2, деб опинг ланг очилиб колади.
Жориялар \ам бу хабарни эшитиб суюниб кетишди.
— Вой, хожам менга эр сотиб олиб келибди! — деди ёшгина 
бир жория.
— Йук, У меники, - деди иккинчи жория, - чунки мен 
уни тушимда курдим!
— Кимки уни хожамиздан сураб ололса, - деди учинчи 
жория, - у ушаники.
— Уша сураб ола оладиган сен эмасмисан, мабодо?
— Нима, булмаса, сен сураб олмокчимисан?
Жориялар талашиб-тортиша бошлашди.
Ксанфнинг хотини эридан суради:
— Хай, кани, уша мактаган совганг?
— Дарвоза олдида турибди, жонгинам, - деб жавоб кнлди 
Ксанф. — Тарбиянинг биринчи моддаси: то таклиф килмагун- 
ларича бегона уйга кирма. У уйгача мен билан бирга келди, 
буёгига таклиф килишимизни кутмокда.
Шунда Ксанфнинг хотини:
— Биронтангиз чикиб, янги кулни чакиринглар буёкка! — 
деди.
Жориялардан бири - мугамбир киз дугоналарининг тор- 
тишаётганидан фойдаланиб узича: “Хаммадан олдин чикиб 
у билан узим танишиб оламан”, деб кунглидан утказди ва 
остонага чикиб суради:
— Кани янги келган кул?
Эзоп унга угирилиб деди:
— Шу ерда, яхши киз!
‘ А ф р о д и т а (Румода — Венера) - и т ц - му\аббат маъбудаси.
! Г а н и м е л 
ва Э н д и м и о н - Ганимед Зевс дарго^ида 
шарбатдорлик килган; Эндимион маъбуда Артемнданинг ма^буби 
б^лган. Ю нон ри воятлари да булар гоятда хуш еурат, хуш бичим 
йигитлар сифатида тасвирланганлар.
25


— Вой, \али сенмисан янги кул? — деди жория.
— \ а , менман, акаси, — деди Эзоп.
— Ундай булса, думинг к,ани? — деб суради Жория.
Эзоп цизнинг нима демокчи булганини: уни маймун деб
\акррат килаётганини тушунди ва деди:
— Думим сен уйлаган жойда эмас: бутунлай бошца жойда!
— Сен, тасаддук;, шу ерда тура тур! — деди унга жория.
Ичкари га кира курма! Кирсанг, уйдагилар башарангни 
кУришади-ю, алвасти келди, деб \ар томонга тирак,айлаб кочиб 
кетишади.
Жория газиллаганча уйга кирди. Кдраса, дугоналари \али 
\ам янги келган кулни талашиб ётишибди.
— Вой дугонажонлар-е, — деди у, - куйинглар, унутинг- 
лар ÿma ширин орзуларингизни! Олдин кУринглар, талашга- 
нингизга арзийдими - йукми уша йигит. Ха, чициб к,аранглар, 
бунаканги йигитларнинг гули булмаган!
Шунда жориялардан бири таищарига югуриб чик;иб, деди:
— К,ани менинг янги келган дилбаргина, ку^пиккина ма\- 
бубим?
— Мана, биз-да! — деб жавоб к,илди Эзоп.
— Вой, башарагинанг курсин, таскара! — деди жория. -
Хали бизлар сен, к,ора таппини деб талашиб-тортишиб ётиб- 
мизми? Вой яшшамагур, rÿpcÿXTa-e! К,ани, юр бу ёк,к,а, илло 
менга кулингни теккизма, яцин \ам йулай кУрма!
Эзоп ичкари кириб, шундоккина уй бекасининг рупарасида 
тухтади. Ксанфнинг хотини унинг ута бадбурушлигини кур- 
ди-ю, эрига угирилиб деди:
— Ха, энди билдим, Ксанф, сен кув шайтон экансан, 
файласуф булсанг ,\ам, жуда мугамбир файласуф экансан! 
Сен бошца хотинга уйланмокчи булгансан-у, аммо бу ния- 
тингни дангал юзимга айтиб, сени куйдим, дейишга и стирол а 
Килгансан. Ана шунда, сен менинг накдаар нозиктаъб экан- 
лигимни билиб, манави нотавон махлукни сотиб олиб 
келгансанки, бунаца кулни кУришдан хдзар кдпиб, уз ихтиёри 
билан уйни тарк этйб чикиб кетади, деб уйлагансан мени! 
Топдимми? Ха, яхши! Сепларимни кайтариб бер, мен 
отамникига кетаман.
Ксанф Эзопга юзланиб деди:
— Ха, нега мум тишлаб турибсан, баччагар. Боя мен юриб 
туриб пешоб к,илганимда тилингни бир к,арич кил и б роса
26


жавраган эдинг, энди манави хотин олдида лол булиб
К.ОЛДИНГМИ?
— Нима кдламан гапириб? — деди Эзоп. — Кетса кетавер- 
майдими истаган томонига! Садкаи cap!
— Учир овозингни, \айвон! — деди Ксанф. — Билиб туриб- 
сан-ку, мен уни жонимдан ортик, яхши кураман!
— Сен \али яхши курасанми уни? — деди Эзоп.
— \а -д а ! — деди Ксанф.
— Демак, сен, — деди Эзоп, — хотинингнинг кетиб 
крлишини хох/имайсан?
— \ а , деяпман-ку, а\мок,!
— Ундай булса, хотинингга сен талаб к^илгандек жавоб 
кайтараман.
У уртага чик,иб, ер депсинди ва бакдоиб тапира бошлади:
— Билсам, файласуф Ксанф бошвогини хотинининг 
кулига бериб куй тан экан, мен эртагаёк \амма мактабларга 
бориб, Ксанфнинг нотавон ва ношуд эр эканлигини овоза 
циламан!
— Бу нима деганинг, бадбахт? — деб суради Ксанф.
Эзоп эса уй бекасига угирилиб деди:
— Х,ей хотин, сенга масла^атим шу: эринг бирон ёккэ жунаб 
кетганида сен узингга кузлари чак,мокдек, олтин ранг зулфи 
жингалак, хушруйгина, ёк,имтойгина бир кул йигитни сагиб 
он.
— Нима циламан уни? — деб суради Ксанфнинг хотини.
— Нима цилардинг? - деди Эзоп. — Уша ку?ушк йигит 
сени \аммомга кузатиб боради, уша ку\лик йигит ечинга- 
нингда кийимларингни кулингдан олади, кейин, \аммомдан 
чик^анингда сени кийинтиради, тиз чукиб, оёгингга шип- 
пагингни кийдиради ва бошчларини боглаб куяди, бора- 
бора у гуё сени ёк,тириб колгандай сен билан уйнаша 
бошлайди, г^ё узини сен билан бирга сотиб олинган чуридек 
куриб, жамолингга ма\пиё булиб тикила бошлайди; о \, кани 
энди сен унга ишва килсанг, цани энди унга сукданиб 
карасанг, цани энди о ём ар и н гн и ук,алатиш учун уни 
хобхонангга чак,иртирсанг, кейин узингни ло\ас \и с этиб 
уни кучоьутсанг, кейин кучоьугаб туриб буса олсанг, ундан 
кейин к,аби\она бе\аёликларинг даъвати билан бошк,а мараз 
ишларга \ам муккангдан кетсанг; файласуф эса бу ёкда бадном
27


ва шармандаи шармисор булиб цолаверса! Эй, шавкатли 
Еврипид1, айтган калималаринг беба\о экан:
Да\шатлидир цутурганда денгиз туфони, 
Дах,шатлидир сув тошк,ини, ёнгин бал оси, 
Дахдхатлидир цашшок^ик... лек жо\ил аёлнинг 
Разабидек ^а\\ор да^шат йуцдир ва булмас!
На^сггки сен, файласуфнингзавжаси, ок,ила аёл булатуриб, 
хизматингда келишган кул йигитлар булишини хоэугаб крлган 
булсанг, намотки бу рафгорингбилан эринши к,андай иснодга 
Куйишингни тушунмасанг? Йук, менимча, сен гирт ф о\и - 
шасан, фацат шунинг учун \ам сен бу янги кулингнинг х,али 
нималарга крдирлигидан гофилсан.
— К,ай гурдан чикди бу фалокат? — деди Ксанфнинг 
хотини.
Ксанф булса унга:
— Хали бу унинг ширин гаплари-ку, — деди. — Э>сгиёт 
бул, жонгинам, ишкдпиб, у пешоб кдлаётганингни ё каттаси- 
дан бушанаётганингни зин\ор куриб крлмасин: ана ушанда 
курасан \ак,икртй Демосфенни2.
— Музалар номига кдсамки, — деди Ксанфнинг хотини, — 
назаримда, бу одам гарчи бадбашара булса \ам , акдпи 
куринади. Майли, у билан ярашганим булсин.
— Ана, Эзоп, — деди Ксанф, — беканг сен билан яраш- 
мокчи.
— Курдингми, хожам, — деди унга Эзоп, — аёл зотини 
мот килишни ва “га \” дэганда кулга цунадиган цилишни 
билиш керак!
— Оббо касофат-е! — деди Ксанф.
Унинг хотини эса бундай деди:
— Куриниб турибдики, Эзоп, сен гапга чечан экансан, 
лекин менинг тушим унг келмади: эрим менга бирон хуш- 
бичим кулни совга кдпар деб уйловдим, сен — тасцарани харид 
кдлибди.
' Е в р и п и д (мнлоддан олдинги 480—406 йиллар) — кадимги юной 
фожианавис драматурги. Эзоп .\ак,идаги циссада унинг номини эслаш 
анахронизмдир. Зеро циссада баён цилинган воцеалар мнлоддан олдинги 
VI асрда, яъни Тврнпид дунсга келмасдан анча олдин булнб утадн.
‘ Д е м о с ф е н (мнлоддан олдинги 384—322-йиллар) — афиналик 
нотнц. Ушбу к,иссада унинг номини тилга олиш анахронизмдир.
28


- Тушинг Унг келмаганига \еч ажабланма, бегойим, — деди 
Эзоп. — Хамма туш \ам руёбга чикавермайди. Музалар сар- 
дори Аполлон кунларнинг бирида олий танфи Зевсга илтижо 
к,илиб, ундан Узига со\ибкароматлик ато этишни сурабди ва 
бул истеъдодга мушарраф булибди; шу ондан бошлаб башорат- 
гуйликда^еч ким унга тенг кела олмабди. Илло \амма одамлар 
Музалар сардорининг башоратларига койил колиб, \айрат 
бармогини тишлашибди, бундан Аполлон калондимог булиб 
кетибди, одамларга паст назар билан кдоайдиган булибди. 
Унинг бу фаолияти олий тангрини газаблантирибди, зеро у 
Аполлоннинг одамлар орасида бу кдоар беназир кувват со\иби 
булишини истамабди. Шу боис Зевс одамларга хобларида 
келажакдан хабар бергувчи башоратгуй тушларни яратибди. 
Башоратлари \еч кимга керак булмай цолганини сезган Апол­
лон Зевсга сигиниб, кечирим сурабди ва уз кароматларига 
булган одамлардаги ишончни йукотмасликни илтижо кртлибди. 
Зевс уни кечирибди ва фоний бандалар учун бошцача, унг 
келмайдиган сохта тушлар яратибди ки, бундай тушларни куриб 
алданган одамлар яна узларининг аввалги со^ибкароматлари — 
танфи Аполлонга сигинадиган булибдилар. Мана шунинг учун 
хобингда курганинг факат биринчи тушгина Унг келади, шу 
боис, *еч ким тушда курганлари Унгда курганларига мос 
келмаганидан ажабланмайди, демакки, сен хобингда курган 
туш биринчи туш эмас, балки иккинчи, яъни одамларни 
алдовчи сохта туш булган.
IX
Ксанф Эзопга офарин айтди ва унинг донолиги ва 
\озиржавоблигини куриб, деди:
- Кани, Эзоп, бир коп олиб оркамдан юр - полизчи- 
нинг олдига бориб тушликка сабзавот харид кдлиб келамиз.
Эзоп елкасига к,оп ташлаб файласуф оркдсидан эргашди. 
Ксанф полизга бориб, де\к.онни топди ва унга деди:
— Илтимос, бизга сабзавотларингдан бер.
Полизчи кулига пичок,олиб, карам кесди, лавлаги, сарса- 
бил ва бошка \ар хил сабзавотларни йигди-да, чиройли бир 
бомам цилиб Эзопнинг калига тутк,азди. Ксанф \амёнининг 
богичини ечиб, де\цонга пул туламок,чи булди.
— Нима килмо^чисиз, устоз? — деб сУради полизчи.
29


- Сабзавотларинг учун хактуламокчиман, — деди Ксанф.
- Менга \ак> керак эмас, — деди полизчи. - Менинг 
бутун полизим \ам, унда усаётган жамики сабзавотлар \ам
сизнинг бир ниго\ингизга арзимайди. Сиз менга, яхшиси, 
факат бир нарсани айтиб беринг.
- Музалар \ак,ки касамки, — деди Ксанф, — сабзавот­
ларинг узингга буюрсин, майли, пулимни \ам ол, эй полизчи, 
айт, сенга кандай фойдали нарсани айтишим мумкин? Ахир 
мен хунарманд \ам, темирчи \ам булмасам, сенга Урок; \ам, 
белкурак *ам ясаб беролмасам! Камина — файласуфман!
- Эй саховатли жаноб, - деди де^кон, - менга жудаям 
катга ёрдам беришингиз мумкин-да. Биржумбокбор, шу менга 
\еч тинчлик бермайди; кечаси хам, кундузи \ам шу \акда бош 
Котирганим-кдгирган: экин экаман, чопиккиламан, сугораман, 
хуллас, ба^оли кудрат парвариш кдпаман — аммо шунга 
«.арамай, бегона утлар мен эккан экинлардан олдин ердан 
ниш уриб чик,адн. Нега шунаца экан-а?
Ксанф бундай фалсафий жумбоцни эшитиб, дабдурустдан 
нима деб жавоб килишини билмай колди ва деди:
- Худолар узи шунака цилиб яратган.
Ксанфнинг орк,асида турган Эзоп бу жавобни эшитиб 
хахолаб кулиб юборди. Ксанф оркасига угирилиб ундан 
сУради:
- Эзоп, сен менга жур булиб куляпсанми ё мендан 
куляпсанми?
- Йук,, _ деди Эзоп, — сендан кулаётганим йук,.
- Булмаса нимадан куляпсан?
- Сенинг устозларингдан, — деб жавоб килди Эзоп.
- Хой такасалтанг, - деди Ксанф, - нима, сен \али 
бутун Элладани1 бадном килмок^чимисан бу гапинг билан? 
Ахир мен Афина шаздида энг зукко файласуфлар, тилшу- 
нослар, нутк,шунослар кУлида та\сил олганман! Ким куйибди 
сенга \еликонлик Музалар жамоасига бош сукишни, пан- 
даваки?
- Ахир гапингнинг тутуруги йУк-ку, - деди Эзоп, -
кулмай буладими?
- Лекин полизчининг саволига бошка кандай жавоб 
Килиш мумкин? — деди Ксанф. — Худолар томонидан яратил-
' Э л л а д а - кдаимда Юнонистон шундай деб аталган.
30


ган табиат муъжизаларини файласуфлар та\пил кил и ш га 
ожиздирлар. Балки сен бундан узга жавобни биларсан?
- Сен ижозат бер, — деди Эзоп, — мен жавоб килай.
- Вой ишёкмас-е, - деди довдираб колган Ксанф, — мен 
не-не билим учокпарида фалсафадан нутк сузлаганман, энди 
каёкааги бир полизда туриб олиб фалсафа суксам уят булса 
керак. Лекйн, майли, сенингча булсин, кани, юр оркамдан.
Улар яна полизчи \узурига кайтиб боришди ва Ксанф 
ун га деди:
- Мана бу мен билан келган кулим. У анча идрокли, 
бояги саволингни шундан сура, жавоб кайтаради.
- Тавба, - деди полизчи, - \али шу таскара саводхонми?
Эзоп кулиб юбориб деди:
- \а л и сен мен билан шунакд муомала киляпсанми, нодон?
- Ким, мен нодонманми? - деди полизчи.
- Ахир сен полизчисан-ку — шундайми? — деб суради 
Эзоп.
- Ха, полизчиман, — деб жавоб килди у.
- Баски полизчи экансан, сени нодон деганимга нега 
аччигинг чикади? — деди Эзоп. — Демак, сен экин экиб, 
уни чопасан, сугорасан, парвариш киласан-у, аммо, шунга 
карамай, негадир бегона утлар сенинг экинингдан олдин ердан 
униб чикадилар? Сен шуни билмокчимидинг? Булмаса, 
диккат бериб эшит: фараз килайлик, бир болали хотин 
иккинчи марта эрга тегди, аммо бу эрининг \ам олдинги 
хотинидан болалари бор. Уз-узидан маълумки, бу хотин 
уз
оркасида келган болалари учун - она, эрининг болаларига 
эса — угай онадир. Бунинг фарки жуда катта. Хотин Узи 
туккан болаларини оналик ме>фи билан ардоклайди, парвариш 
килади, аммо бегона аёл тулгок азоби билан туккан болаларга 
гайирлик килади, улардан нафратланади, иложини топса, бу 
угай болаларнинг огзидаги ошини *ам тортиб олиб уз 
болаларига берса... Сабабки, бу хотиннинг болалари унга 
Кондош, жондош, эрининг болалари эса, бегонадир. Худди 
шунга ухшаш, мен сенга айтсам, ер \ам узи туккан Ут- 
уланларга — она, вале сен эккан Усимликлар учун угай онадир; 
бинобарин, у сенинг экинларингга, яъни угай болаларга эмас, 
балки Узи яратган фарзандларига купрок гамхурлик килади.
Полизчи бу муло^азани эшитиб, деди:
31


— 
Сен мени катта бир ташвишдан кутк,ардинг. Бу 
сабзавотлар сенга 
coB F a. 
Бундан буён \ам бирон нима керак 
булса, худди уз полизингга келгандек, келиб олиб кетавер.
X
— Утинаман, сен \адеб уз мулох;азаларинг билан гапга 
аралашаверма, — деди Ксанф Эзопга, — факдт буюрилган 
ишни к;ил — бир ба\я ортик, \ам, кам \ам булмасин. Акс 
\олда, кдлмишингдан яхшилик кутма! Энди булса, мой 
шишачаси билан сочик,ни ол — \аммомга борамиз.
Хаммомга боришгач, Ксанф ечиниб, кийимларини Эзопга 
тутк,азди ва деди:
— Кдни, бер шишачани!
Эзоп унга шишачани узатди. Ксанф уни олиб кулига 
агдарди, лекин у бум-буш эди.
— Эзоп, — деди у, — мой к,ани?
— Уйда, — деб жавоб к;илди Эзоп.
— Нега энди?
— Негаки, сен менга: “Мой шишачаси билан сочицни 
ол”, деб айтдинг, илло мой ^а^ида \еч нима демадинг. Мен 
фацдт буюрилган ишни бир ба\я \ам оширмай бажаришим 
керак, акс \олда сенга итоатсизлик кщган буламан, крлаверса, 
елка \ам сенинг калтагингдан бенасиб крлмайди. — Эзоп 
шундай деб жим тураверди.
Ксанф ^аммомда дустларини учратиб к,олди. Шунда у 
Эзопга буюрди:
— Сен менинг кийим-бошимни дустларимнинг кулларига 
топширгин-да, узинг уйга бор: бас, бугун хотинимнинг феъли 
айниб, олиб келган сабзавотларимизни тепкилаб ташлаган 
экан, сен бориб бизга битта ясмик,нинг узидан овцат пишир. 
Уни крзонга ташлаб, устидан сув куй, крзонни учок,к;а куйиб, 
тагига олов ёц, -агар у крйнаб тоша бошласа, пуфлаб тур. 
Бор, нима деган булсам шуни бажар.
1 Шу бобдан кейин кулёзмада бир варак йуколган, чамаси, унда 
Э зопнинг уйга сабзавот кутариб келгани ва К санф нинг хотини, 
нимадандир аччицланиб, Эзоп олиб келган нарсаларни сочиб, тепкилаб 
ташлагани баён килинган булса керак.
32


— Хуп, — деди Эзоп.
У уйга бориб, ошхонага кирди, козон га биттагина ясмик 
донини ташлаб уни пиширди.
Бу орада Ксанф ва унинг дустлари чумилиб булишди.
— ДУстларим, — деди Ксанф, — каминанинг факирона 
тушлигини биргаликда ба\ам курсангиз. Бугун тушликка 
бизда факат ясмик пиширилган, зотан дустлар дабдабали 
зиёфатлари билан эмас, самимий ме;ф-окибатлари билан 
азиздурлар: зеро энг жайдари оби ёвгон хам, агар у самимият 
билан тортилса, шошона ноз-неъматлардан хушхуррокбулади!
— Кетдик булмаса! — дейишди дустлари.
Ксанф уларни уйга бошлаб келди ва Эзопга деди:
— Эзоп, ме\монлар тугри хаммомдан чиккан, сув бер.
Эзоп \аммомдан окиб тушган тогорадаги ифлос сувдан
бир ёпюги тулдириб Ксанфга узатди.
— Бу нима? — деб суради Ксанф.
— Т ^ р и хаммомдан чиккан сув, — деди Эзоп.
Ксанфнинг ковога осилиб кетди.
— Оёк ювадиган тогорани олиб кел буёкка! ~ деб буюрди у.
Эзоп тогорадаги сувни тукиб ташлаб, КУРУК Узини олиб
келди ва навбатдаги буйрукни кутиб тураверди.
— Энди буниси нима килик? ~ деб суради Ксанф.
— Сен менга “Тогорага сув куйиб, оёгимни ювиб куй” , 
демадинг, балки “Тогорани олиб кел”, дединг. Буйругингни 
бир ба\я х,ам камайтирмай бажардим.
— Оёгимдан шиппакларимни ечу, — деди Ксанф, — \амма 
лозим ишларни бажар. — Кейин у ме\монларга юзланди: — 
Куряпсизларми, дустларим, мен узимга кул эмас, мураббий 
сотиб олганман! Мана, энди, дастурхонга мар\амат, азизлар.
Ме\монлар овкат олдидан бир-икки кадаедан май ичиш- 
гач, Ксанф Эзопдан суради:
— Овкат тайёрми?
— Ха, - деб жавоб килди Эзоп.
— Кани, татиб курай-чи, - деди Ксанф.
Эзоп козонда сузиб юрган ясмик донини кош ик билан 
олиб, уни Ксанфга тутди. Ксанф донни еб, деди:
— Яхши пишибди, айни тобида. К,ани, сузавер.
Эзоп ме\монлар олдига таксимчалар куйиб чикди ва 
уларга КУРУК Дог сув куйиб:
3 - 4Х
33


— К,ани мархамат, жаноблар, овцатга каранглар! - деб 
таклиф килди.
— Бу канакаси, — деди Ксанф, — ахир бу дог сув-ку! 
Ясмиккани?
— Ясмикни, — деб жавоб килди Эзоп, - хозиргина узинг 
еб булдинг.
— Ие, \али сен атиги битгагина дон пиширдингми? — деб 
скради Ксанф.
— Булмасам-чи, - деди Эзоп, — узинг: “Битта ясмикдан 
овкат пишир”, деб айтдинг. Вахоланки, “Ясмикдан хУрда 
пишир”, деб айтишинг керак эди; униси бирлик сон, буниси 
куплик сон — фарцига бориш керак!
Ксанф деди:
— Булар иш бупти, энди мехмонлар ранжимасин, тез бориб 
якинда сотиб олиб келганим туртта чучка оёгини пишириб 
кел, козон га \ар хил зираворлар — сирка, кукатлар солиб, 
овкатни хушхур кил.
Эзоп чучка оёкпарини козонга солиб пишира бошлади. 
Ксанф эса, Эзопни бир калтаклаб хумордан чикиш учун 
хануз барона кидирарди; у ошхонага кириб келди ва деди:
— Ризилла, Эзоп, омборхонага кириб сирка олиб чик - У 
овкатни мазали килади.
Эзоп омборхонага югуриб кетди, Ксанф козон тепасига 
келиб, ундан битта оёкни олди-да, яшириб куйДи -
Эзоп кайтиб келиб караса, козонда атиги учта оёк 
пишяпти. У дарров фа^млади: “ Ксанф мени калтакпаш учун 
ба\она ахтариб, оёкни журттага яширган”, деб уйлади. Караса, 
ховлида бир ч^чка боласи шаталок отиб югуриб юрибди. 
Ксанф уни хотинининг тугилган кунига суйиш учун сукимга 
бокаётган эди. Эзоп югуриб бориб уни ушлади, тумшугини 
аркон билан бомаб, бир оёгини чопиб олди, кейин оловда 
оёкнинг тукларини куйдириб тозалади ва козонга ташлаб, 
йуколган оёкнинг урнини тулдирди.
Ксанф эса, бу аснода, таган Эзоп оёкнинг йУксшганини куриб 
Кочиб кегса-я, деб уйлаб, узи беркитган чучкд оёгини олиб бориб 
Козонга ташлади. Энди козондаги оёкутар беигга булди, лекин 
бундан Эзоп хам, Ксанф хам бехабар эди.
Орадан бир оз вакт утказиб Ксанф Эзопдан су рад и:
— Чучка оёкпари пишдимикин?
— Х,а, — деб жавоб килди Эзоп.
34


- Ундай булса, олиб келавер, - деди Ксанф.
Эзоп козон ни тогорачага агцарган эди, ундан бешта чучка 
оёги тушди. Буни куриб, Ксанфнинг ранги кув учиб кетди.
- Эзоп, — деб суради у, - битта чучка боласида нечта 
оёкбулади?
- У рта \исобда турттадан, хожам, - деди Эзоп, — бунисида 
бешта, лекин анави \овлидагисида учта.
- Мана, куряпсизларми, дустларим, — деди Ксанф, — 
бунакада хадемай мени жинни килиб кУяди бу йигит!
Эзоп унга жавобан деди:
- Булмаса, нега узин г доим кингир иш киласан? Агар 
уйингда тугри тартиб Урнатганингдами, менинг хизматим 
сенга самара берган буларди. Лекин хафа булма, хожам, узинг 
жорий килган бу коидалар Узингга аскатади \али: энди сен 
мактабингда хатога йул кУймайдиган буласан. Сабабки, Ута 
даражада тор ёки жудаям кенг микёсда муло^аза юритиш -
бу анчагина катта хатодир.
Шундай килиб, Ксанф Эзопни калтаклаш учун \еч важ 
топа олмай, аламини ичига ютишга мажбур булибди.
Уша кундан бошлаб Эзоп Ксанфга эргашиб мактабма- 
мактаб юрадиган булибди ва орадан сал вакт утар-утмас уни 
\амма таниб колибди.
XI
Мана, бир куни талабалардан бири Ксанфни \амда бошка 
талаба дустларини уз уйигатушлик килгани чакирди. Ксанф 
Эзоп га деди:
- Сен тушлик учун керакли \амма нарсаларни олиб 
оркамдан юр. “Керакли \амма нарсалар”, деганим - бу: сават, 
таксимча, сочик, шиппак, машъала ва мен унутган яна 
бошка нарсалар.
Эзоп \амма айтилган нарсаларни олиб файласуфнинг 
оркасидан эргашди.
Зиёфат чогида Ксанф дастурхондан бир неча булак гУшт 
ва бошка неъматларни олиб, Эзопга узатди; Эзоп уларни 
олиб саватга солиб кУйДИ. Бир оздан сунг Ксанф Эзопдан 
сУради:
- Таомларнинг \аммасидан — суюгидан \ам , куюгидан 
хам, ширинликлардан \ам олдингми?
35


— Х,аммасидан олдим, - деди Эзоп.
— Энди буларнинг барини менинг вафодоримга олиб бор, — 
деди Ксанф.
— Хуп, — деб жавоб килди Эзоп.
У йул-йулакай шундай деб уйлай бошлади: “Мана энди 
бегойимдан касдимни олишим мумкин. Мени у жинидан 
ортик ёмон куради: хожам мени сотиб олиб келганида 
устимдан кулиб, \акорат килган эди, полизчи менга совга 
килган сабзавотларни ерга сочиб, оёги билан эзгилаб ташлади — 
натижада, хожамнинг кунглини ололмадим. Вафо бобида 
сод и к кул олдида ип эша олмаслигини мана энди унга 
курсатаман. Ахир хожам менга: “Вафодоримга олиб бор” , 
деб бекорга айтмади-ку: курамиз, ким экан унинг вафодори!”
Эзоп уйга келди, ичкарига кириб, саватни Уз олдига кУйди 
ва К санфнинг хотинини чак,ирди. Олиб келган гушт 
булакларини унга курсатиб, деди:
— Мана, куриб куй, бегойим, мен \еч нимани йукот- 
ганим йук, еганим \ам йУк.
— Курдим, - деди бека, — хаммаси бут, 
нима 
йуколмаган. Демак, хожанг буларни менга юборибди-да?
— Йук, - деди Эзоп.
— Булмаса, кимга? — деб суради бека.
— Узининг вафодорига, — деб жавоб килди Эзоп.
— Вой ярамас-е, — деди Ксанфнинг хотини, - хуш, мендан 
бошка яна ким экан унинг вафодори?
— Яна андак сабр кил, — деди Эзоп, — хрзир курамиз 
хожамнинг вафодори ким эканлигини.
У угирилиб ^овлида юрган, шу хонадонда усиб катта 
булган кучукни куриб колди.
— К,оплон, бу ёкка кел! — деб чакирди уни. - Ма, ол, е!
Кучук югуриб келди, Эзоп \амма олиб келганларини унга
берди. Кучук овкатларни еб мирикди. Эзоп эса яна зиёфат 
булаётган ерга кайтиб бориб, ёнбошлаб ётган' Ксанфнинг 
оёктомонида турди.

 Хуш, 
— деб суради Ксанф, — бердингми?
— Бердим, — деб жавоб килди Эзоп.
— Едими?
— Хаммасини туширди.
1 К,здимги Юнонистонда ёнбошлаб ётиб овк,ат ейиш раем булган.
36


- Ёрилиб улмадими?
- Й'УК. ~ Деди Эзоп, — жуда корни оч экан.
- Маза килиб едими?
- О, бунака ишта^а булмаган!
- Хуш, кейин у нима деди?
- \ е ч нима демади, — деди Эзоп, — лекин хурсанд 
булгани кузидан куриниб турди.
- Яхши, х,али узим \ам бориб уни бнр хурсанд килиб 
куяман.
Бу пайт Ксанфнинг уйида унинг хотини жорияларига 
шундай деди:
- Булди, кизлар, мен ортик бир зум \ам Ксанф билан 
яшай олмайман. Сепларимни оламану уиимга кетаман. Бу 
канакаси? Кучугини мендан азиз билган одам билан яшай- 
диган а\м ок йук! — Шундай деб у оромхонаси эшигини 
“каре” этиб ёпиб, ичидан беркитиб олди.
Бу ёкда эса зиёфат давом этарди, су.\бат кизигандан- 
кизиди, одатда алломалар даврасида булганидек, жуда 
кизикарли мавзуларда мубо^аса бош ланди. Шу пайт 
талабалардан бири сураб колди:
- Одамлар орасида энг катта тус-туполон качон булиши 
мумкин?
Эзоп хожаси оркасидан бу саволга шундай жавоб килди:
- Хамма уликлар тирилиб, уз мол-давлатларини талаб 
килишганда.
Хамма ка^-ка\ уриб кулиб юборди, кейин у ёкдан-бу 
ёкдан гурунглаша бошлашди.
- Бу устознинг янги кули, — дейишди талабалар. — Ксанф 
уни бизнинг гувоэушгимизда сотиб олган эди.
- Ушанда бу кул мени хукиз деб \акорат килган эди, — 
деди бир талаба.
- Лекин у \амма гапларниям факат узи уйлаб топмайди, — 
деди иккинчи бир талаба, — баъзиларини устоздан урганади.
- Худди сенларга ухшаб, — деб лукма ташлади Эзоп.
- Устоз, — деб илтимос килишди талабалар, — жамики 
Музалар \акки, ижозат беринг, Эзоп \ам биз билан киттай

Download 1,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish