Тошкент-2021 3 Май 2021 3-қисм Тошкент май 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Key words:
Yozyovon, Big Fergana Canal, Big Andijan Canal, Komsomol, Boz Pop, Mingbulak.
Rossiya mustamlakachi doiralari hamisha o‘zlari bosib olgan O‘rta Osiyo mintaqasi 
resusrlaridan maksimal ravishda foydalanishga uringanlar. Ular bu qilinayotgan ishlari oqibatini 
juda kam mulohaza qilganlar va salbiy oqibatga olib kelishini bilsalarda aslo ortga qadam bosmay 
noto‘g‘ri siyosatni davom ettirgan. Mana shu kabi uzoqni ko‘rmasdan amalga oshirilgan katta 
siyosiy va strategik ahamiyatga ega bo‘lan loyihalash bu 1956 yil 6-avgustda amalga oshirish 
boshlangan. Ya’ni Markaziy Farg‘ona cho‘llarining o‘zlashtirilishidir. Aslini olganda Markaziy 
Farg‘ona cho‘li hududlari ikkinchi jahon urushi yillaridayoq boshlanib ketgan. Ya‘ni 1943 yildan 
boshlab Yozyovon cho‘llari o‘zlashtirilishi boshlangan. Biroq, hali urush davom etayotgani va 
asosiy ishchi kuchi bo‘lan erkaklarni ishga qodir qismi katta guruhi frontda bo‘lgani sababli 
bu loyiha qisman amalga oshirildi. Urush g‘alaba bilan SSSR foydasiga hal bo‘lgach Qizil 
Imperiya tarkibida bo‘lgan O‘zSSR da ya’ni yerlarni o‘zlashtirish ishlari keng qamrovda amalga 
oshirildi. Eng avvalo, yangi yerlar o‘zlashtirilishi uchun ularni suv ta‘minotini yaxshilash lozim 
edi. Shu bois 1939 yilda katta xalq hashari bilan Usmon Yusupov nomli “Katta Farg‘ona kanali” 
qurib ishga tushirildi. Urush yillarida esa Shimoliy Farg‘ona, So‘x-shohimardon kanallari ham 
qazildi. Keyingi yillarda Norin, Qoradaryo kabi daryo suvlari resurslari natijasida ko‘plab suv 
omborlari, kanallar va ariqlar qazildi. Natijada katta maydonlarni o‘zlashtirish uchun zamin paydo 
bo‘ldi. bulak, Ulugnor 1956-1970 yillar oxirida Markaziy farg‘ona cho‘li yerlari faol ravishda 
o‘zlashtirilib yangi mehnat lagerlariga aylantirildi. Ho‘sh ana endi mana shu cho‘l hududlari 
o‘zlashtirilishishi sabablariga to‘xtalib o‘tamiz. Eng avvalo bosh sabab bu SSSRsanoati uchun suv 
va havodek zarur bo‘lan paxta homashyosini yanada ko‘p miqdorda yetishtirib ittifoqning boshqa 
aniqrog‘i markaziy qismiga olib ketish bo‘lgan. O‘sha davrda oltin va neftdan keyingi o‘rinda 
turuvchi paxta nihoyatda katta siyosiy strategik ahamiyatga ega edi. O‘z SSR markazga qancha 
ko‘p paxta bersa davlatning paxta mustaqilligi ta‘minlanar edi. O‘z SSR Itifoq paxtasini 75-80% 
ni yetishtirsa, Farg‘ona vodiysi O‘z SSR paxtasini katta qismini yetishtirishni chekiga olar edi. 
Yangi o‘zlashtirilgan yerlarda 14 ta paxtachilik savxo‘zlari shakllanadi. 
Be yangi ochilgan yerlar hosili sabab O‘zSSR ni ittifoqqa paxta topshirish rejasi yil sayin 
oshib borgan. Masalan respublika urush yillarida davlatga 4 mln tonna paxta bergan bo‘lsa, 1952 
yil o‘zida bu raqam 3.5 mln tonnaga yaqinlashadi, 1965 yilda 3.7mln tashkil qiladiBu raqamlardan 
shu naesa kelib chiqadiki, Sobiq sovet ittifoqi varcha yangi yerlarni o‘zlashtilishidan asosiy 
maqsad o‘lkafda pqxta monokultyrasini yana mustahkamlach bo‘lgan. Ikkinchidan bu yerlada 
qishloq xo‘jaligining bochqa tarmoqlari ham kam adadda bo‘lsa ham yo‘lga qo‘yilgan. Masalan 

---

8