Тошкенt-2022 “Moliya-kredit” kafdrasi

2. Aksiyadorlik jamiyatlarini aksiyalar arqali moliyalashtirish.
Aksiyalarga obuna bo'lish qatnashchilari muassislarga o'z aktsiyalarining nominal qiymatining 10% miqdorida o'z hissalarini qo'shadilar, shundan so'ng, muassislar ularga tegishli miqdordagi aktsiyalarni sotish uchun yozma majburiyatni berishadi. Shu bilan birga, e'lon qilingan kundan boshlab 6 oy davomida muassislar obunani taqdim etadilar, aks holda AO hech biri deb hisoblanadi. Shuningdek, aktsiyalarga obuna bo'lgan shaxslar aktsiyalarning nominal qiymatining kamida 30 foizini tashkil qilishi kerakligini yodda tutish kerak. Aksiyadorlik jamiyatining aktsiyalari muassislar orasida taqsimlangan bo'lsa, ular aktsiyalarning nominal qiymatining kamida 50 foizini hissa qo'shmoqdalar. Davlat korxonalarida, uni aktsiyadorlik jamiyatiga aylantirganda, aktsiyalar mulkning butun qiymatiga beriladi va kommunal xo'jaligi jamoasi jamoasining qo'shma qaroriga binoan tanlangan tashkilotlar va fuqarolar o'rtasida ochiq obuna orqali tarqatiladi va yuqori hokimiyat. Shu bilan birga, aktsiyalarni sotishdan tushgan mablag'lar korxona qarzlarini qoplagandan so'ng mahalliy byudjetga kirishadi. Aksiyalarning ishlamay qolgan qismining egasi egasi - bu aktsiyadorlarning umumiy yig'ilishi ishida ishtirok etgan davlat hokimiyati. Qo'shimcha mablag'larni jalb qilish uchun aktsiyadorlik jamiyati korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, fuqarolar o'rtasida taqsimlangan obligatsiyalar (nominal va tashuvchi) tarqatish huquqiga ega. Yo'llab ketgan ishtirokchi kompaniya tomonidan olingan daromad miqdoriga bu yilga to'lanadi. Kompaniyaning ishtirokchisiga faqat foydalanish uchun faqat foydalanishga qaytariladi. Agar aktsiyadorlik jamiyatini yo'q qilsa, barcha qarzlarni to'lash uchun mulkning etarli emasligi, jamiyat uchun jamiyat uchun etishmayotgan qismida etishmayotgan qismdagi ishtirokchilar barcha mulkka bo'ysunadilar Ukraina qonunchiligi qayta ishlanishi mumkin. Kompaniyaning ishtirokchisi jamiyatning qarzlari uchun, ular jamiyatga qo'shilishidan oldin yoki undan oldin yoki undan oldin qatnashishdan qat'i nazar javobgardir. Jamiyatning to'liq qarzlarini to'lagan ishtirokchi boshqa ishtirokchilarga jamiyatning mulkidagi ulushini amalga oshirishdan oldin javobgarlikni o'z zimmasiga olgan boshqa ishtirokchilarga qo'llash huquqiga ega bo'lgan ishtirokchi.
Aktsiyalar to'plami - bitta qo'lda yoki bitta nazorat ostida joylashgan bitta aktsiyadorlik jamiyatining (AO) aktsiyalari soni. Agar ularning mulkiga kompaniyaning faoliyatiga ta'sir ko'rsatishga imkon bersa, asosiy paketlarning katta hajmini oshirish mumkin. Odatda aktsiyalarning 5% aktsiyadorlarning umumiy yig'ilishini yig'ish uchun etarli; 25% - Siz Bosh assambleyaning eng ko'p echimlarining aksariyatini to'sib qo'yishingiz mumkin; Amalda, katta AO uchun 20-30% aktsiyalar etarli, 50% kompaniyaning faoliyatini to'liq nazorat qilishni ta'minlaydi.
O’zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy negizini mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtrish tashkil etadi. Uning maqsadi - bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi uchun zarur bo’lgan asosiy sharoitlarni yaratish (xususiy mulk institutini shakillantirish, iqtisodiy va huquqiy bazani hamda ularsiz iqtisodiyotnig xususiy sektori faoliyat ko’rsata olmaydigan institutsional tuzilmalarni barpo etish)dan iborat. Aksiyadorlik jamiyatlari bugungi kunda mamlakat iqtisodiyotining ko’plab sohalarida etakchi mavqeni egallagani holda, keng tarqalgan, boshqaruv, kuzatuv va ijro organlari orqali korporativ munosabatlarga faol kirishadigan yuridik shaxslar hisoblanadi. Aksiyadorlik jamiyatlari dastlab XVII asrda Evropada dengiz orqali savdo-sotiq sohasida faoliyat yuritgan mulkdorlar o’rtasida tashkil etilgan. Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatiga doir huquqiy normalar ilk bor 1808 yilda Frantsiya savdo kodeksida belgilangan.


Mazkur faoliyatning qonuniy negiziga ko’ra mamlakatimizda bunday jamiyat yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta’sis etish yo’li bilan tashkil etish muassislarning qaroriga ko’ra amalga oshiriladi. Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta’sis etish to’g’risidagi qaror ta’sis yig’ilishi tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat bir muassis tomonidan ta’sis etilgan taqdirda jamiyatni ta’sis etish haqidagi qaror shu muassis tomonidan yakka tartibda qabul qilinadi.Jamiyatning muassislari uni tashkil etish to’g’risida o’zaro ta’sis shartnomasini tuzadilar, shartnomada ularning jamiyatni ta’sis etishga doir birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish tartibi, jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori, muassislar o’rtasida joylashtirilishi lozim bo’lgan aksiyalarning turlari, ular uchun to’lanadigan haqning miqdori va uni to’lash tartibi, muassislarning jamiyatni tashkil etishga doir huquq va majburiyatlari belgilanadi. Jamiyatni ta‟sis etish to’g’risidagi qaror muassislarning ovoz berish natijalarini hamda jamiyatni ta‟sis etish, uning ustavini tasdiqlash, jamiyatning boshqaruv organlarini shakllantirish masalalari yuzasidan muassislar qabul qilgan qarorlarni aks ettirishi kerak. Jamiyatni ta‟sis etish, uning ustavini tasdiqlash to’g’risidagi va muassis tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini to’lash uchun kiritilayotgan qimmatli qog’ozlarning, o’zga mulkiy huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega bo’lgan boshqa huquqlarning pulda ifodalangan bahosini tasdiqlash haqidagi qarorlar muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi. Chet ellik investorlar ishtirokidagi jamiyatni tashkil etish O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirilayotganda aksiyadorlik jamiyatini ta‟sis etish to’g’risidagi qaror davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli organ tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat muassislari va aksiyadorlarining soni cheklanmaydi. Jamiyatni tashkil etish to’g’risidagi ta‟sis shartnomasini imzolagan yuridik va jismoniy shaxslar jamiyatning muassislari (muassisi) deb e‟tirof etiladi. Agar qonunda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorida boshqacha qoida belgilanmagan bo’lsa, davlat organlari jamiyatning muassislari (aksiyadorlari) bo’lishi mumkin emas. 3 Jamiyat muassislari jamiyatning tashkil etilishi bilan bog’liq majburiyatlar yuzasidan jamiyat davlat ro’yxatidan o’tkazilguniga qadar javobgar bo’ladi. Jamiyat muassislarning jamiyatni tashkil etish bilan bog’liq majburiyatlari yuzasidan muassislarning harakatlari keyinchalik aksiyadorlarning umumiy yig’ilishida ma‟qullangan taqdirdagina javobgar bo’ladi. Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirilayotganda davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli organ jamiyatning muassisi bo’ladi. Jamiyat muassislari o’rtasida aksiyalarni taqsimlash ta‟sis hujjatiga muvofiq amalga oshiriladi. Ta‟sis yig’ilishi: jamiyatni ta‟sis etish to’g’risida qaror qabul qiladi va uning ustavini tasdiqlaydi; ta‟sis etish jarayonida muassislar tomonidan tuzilgan shartnomalarni tasdiqlaydi; muassislar tomonidan aksiyalar haqini to’lash tartibini belgilaydi ;chiqariladigan aksiyalarning turlarini va sonini belgilaydi; jamiyatning kuzatuv kengashini, taftish komissiyasini (taftishchisini) saylaydi; jamiyatning ijroiya organini tuzadi (saylaydi, tayinlaydi). Ta‟sis yig’ilishida ovoz berish muassislar kiritadigan ulushlarga muvofiq o’tkaziladi. Ta‟sis yig’ilishi qarorlarni oddiy ko’pchilik ovoz bilan qabul qiladi, bundan ta‟sis shartnomasini o’zgartirish to’g’risidagi qarorlar qabul qilinadigan hollar mustasno bo’lib, buning uchun barcha muassislarning roziligi talab etiladi. Ta‟sis yig’ilishining qarorlari jamiyatning barcha muassislari tomonidan imzolanadigan bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi. Davlat tashkilotini aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirish davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli organ tomonidan qabul qilinadigan qaror asosida ta‟sis yig’ilishini o’tkazmasdan amalga oshiriladi. Bir muassisdan iborat bo’lgan jamiyatda ta‟sis yig’ilishi o’tkazilmaydi. Ustav jamiyatning ta‟sis hujjati bo’lib, unda quyidagi ma‟lumotlar bo’lishi kerak: jamiyatning to’liq (agar bo’lsa qisqartirilgan) firma nomi, joylashgan eri (pochta manzili) va elektron pochta manzili; faoliyatining sohasi (asosiy yo’nalishlari) va maqsadi; ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori; jamiyat aksiyalarining soni, nominal qiymati, turlari (oddiy, imtiyozli); jamiyat boshqaruvining tuzilmasi, jamiyat kuzatuv kengashining, taftish komissiyasining va ijroiya organining a‟zolari soni, bu organlarni shakllantirish tartibi, ularning vakolatlari. 

Jamiyat ustavida jamiyatning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) bitta aksiyadorga tegishli bo’lgan ulushning eng ko’p miqdoriga cheklovlar belgilanishi mumkin. Davlat tomonidan jamiyatni boshqarishda ishtirok etishga bo’lgan maxsus huquq ("oltin aksiya") joriy etilayotgan jamiyat ustavida davlatning mazkur maxsus huquqdan foydalanishi to’g’risidagi qoidalar ko’rsatilishi kerak. Jamiyatni tashkil etishning qonunda belgilangan tartibini buzish yoki uning ustavi qonunga muvofiq emasligi davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etishga olib keladi. Jamiyatni tashkil etish maqsadga muvofiq emas degan vajlar bilan uni davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etishga yo’l qo’yilmaydi. Davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etish, shuningdek ro’yxatdan o’tkazish muddatlarining buzilishi ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. Jamiyat davlat ro’yxatidan o’tkazilgan sanadan e‟tiboran ko’pi bilan uch oy muddatda aksiyadorlarning umumiy yig’ilishi to’g’risidagi, jamiyatning kuzatuv kengashi, ijroiya organi haqidagi (tegishincha direktori, boshqaruvi, ishonchli boshqaruvchi to’g’risidagi) va taftish komissiyasi (taftishchisi) to’g’risidagi ularning faoliyat tartibini, huquq va majburiyatlarini, shuningdek jamiyatning mazkur organlari tomonidan qarorlar qabul qilish tartib-taomilini belgilovchi nizomlarni tayyorlashi hamda aksiyadorlarning umumiy yig’ilishida tasdiqlashi shart. Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish –bu uning ishtrokchilarining o’zaro hamkorlik qilish mexanizmi yoki tizim va ular yordamida ishtirokchilar o’z manfaatlarini namoyon qiladigan usullardir. Biroq ushbu tizim mulkchilikning boshqa shaklidagi korxonalarni boshqarishdan farq qiladi, chunki aksiyadorlik jamiyatining mol-mulki ko’pchilik aksiyadorlarning ulushlaridan hosil bo’ladi. Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish tizimi jamiyat faoliyatining asosiy vazifalarini hal etishda aksiyadorlarning xohish-istaklari bildirilishini nazarda tutadi. U mulkdorning fikrini bayon etadi va ularning manfaatlarini himoya qiladi. Aksiyadorlik jamiyati (korporatsiya) investorlar (aksiyadorlar) kapitalini birlashtirish yo’li bilan tashkil qilinadigan hamda o’z aksiyadorlari foydasi manfaati yo’lida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradigan tijorat tashkilotining tashkiliy- huquqiy shaklini bildiradi. Shuningdek, aksiyadorlik jamiyatida iqtisodiy faoliyatning shart-sharoitlari shaffof bo’lishi, boshqaruvchilar va boshqa ijro etuvchi xodimlarning aksiyadorlar oldida tegishli ravishda hisob berib turishlarini ta‟minlash maqsadga muvofiq. Mulkdorlar (aksiyadorlar) ularning aktivlaridan samarali foydalanilishi hamda foyda adolatli taqsimot bo’yicha kafolatga ega bo’lishi zarur. Ya‟ni aksiyadorlar bo’sh turgan mablag’larini ishlab chiqarishga yo’naltirish natijasida ma‟lum miqdorda daromad olishi maqsadga muvofiq. Aksiyadorlar qoldiq mulk egalari sifatida o’z zimmalariga olayotgan tavakkalchilik xatari evaziga muayyan kafolatlangan haq- huquqlarga ega bo’lishlari shart. Mulkka daxldorlik, aksiyalarni o’tkazib berish huquqi, foydadan o’z ulushini olish va muhim korporativ qarorlar qabul qilinishida ishtirok etish huquqlarini shu jumlaga kiritish mumkin. Aksiyadorlik jamiyatida boshqaruv organi rahbari va ijro tarkibi tanlovini shunday asosda olib borish kerakki, bunda shaxsning malakasi ham, fe‟l-atvori ham uning aksiyadorlik jamiyati strategik vazifalarini amalga oshirish bo’yicha bajaradigan ish harakteriga mos bo’lishi lozim. Aksiyadorlik jamiyatining turli toifadagi rahbarlari, etakchi mutaxassislari va xodimlari mehnatini eng yangi texnologiyalarni, shuningdek, hisoblash texnikasini qo’llash orqali maksimal darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Boshqaruvning oliy va ijro organlari, shuningdek, aksiyadorlik jamiyati menejeri va xodimlari o’z vazifalarini bajarishida bir-birini amalda takrorlashiga yo’l qo’ymaslik, ayni chog’da, ular o’zaro bir-birini almashtira olishi darajasining yuksakligini ta‟minlash muhimdir. Ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari o‘zlariga tegishli aksiyalarni boshqa aksiyadorlarning roziligisiz erkin tasarruf etishi mumkin bo‘lgan jamiyat ochiq turdagi aksiyadorlar jamiyati deb hisoblanadi.
Ochiq turdagi aksiyadorlik muassislari tarkibiga kiruvchilarning eng kam soni cheklanmaydi. Ochiq turdagi jamiyat o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o‘tkazishga va qonun hujjatlarining talablarini hisobga olgan holda ularni erkin sotishga haqli bo‘ladi. Ochiq o‘tkaziladigan obunadan maqsad - nizomli sarmoyani ko‘paytirish, moliyaviy imkoniyatlarni kengaytirish. Izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, cheklangan miqdorlarda tez-tez obuna o‘tkazish eng ko‘p foyda beradi: katta pul qilingan obuna uning muvaffaqiyat bilan yakunlanishini kafolatlamaydi, reklama kompaniyasi uchun katta mablag‘larni band qiladi, dividendlar darajasini pasaytirib yuboradi. Ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlarining tashkiliy tuzilmasi 2.6 - rasmda keltirilgan. Ochiq turdagi jamiyat : jamiyatning yillik hisobotini, buxgalteriya balansini, foyda va zararlar hisob varag‘ini; jamiyat aksiyalari emissiyasi ma’lumotnomasini; ushbu qonunda nazarda tutilgan tartibda aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi o‘tkazilishi to‘g‘risidagi xabarni; jamiyat kafillagan shaxslarning ularga qarashli aksiyalar soni va turlarini ko‘rsatgan holda tuzilgan ro‘yxatlarini; vakolatli davlat organi tomonidan belgilanadigan boshqa ma’lumotlarni ommaviy axborot vositalarida har yili e’lon qilishi shart. Aksiyalari faqat o‘z muassislari yoki oldindan belgilangan boshqa muayyan doiradagi shaxslar orasida taqsimlanadigan jamiyat yopiq turdagi aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi. Yopiq turdagi jamiyatning muassislari esa kamida uch shaxsdan iborat qilib belgilanadi.
Yopiq jamiyat o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o‘tkazishga yohud ularni cheklanmagan doiradagi shaxslarga sotib olish uchun boshqacha tarzda taklif etishga haqli emas. Yopiq turdagi jamiyat aksiyadorlarining soni ellik nafargacha bo‘lishi kerak. Belgilangan chegaradan ortib ketgan taqdirda u yopiq aksiyadorlik jamiyatlari uchun miqdori aksiyadorlarning chegaralagan limitidan ortib ketgan shaxslar aksiyadorlar reyestrida ro‘yxatga olingan kundan e’tiboran olti oy ichida ochiq aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilishi, ushbu muddat tugagach, sud tartibida tugatilishi lozim. Yopiq turdagi jamiyat aksiyadorlari ushbu jamiyatning boshqa aksiyadorlari sotayotgan aksiyalarini o‘zga shaxsga taklif etilayotgan narxda sotib olishda imtiyozli huquqqa ega bo‘ladilar. Agar aksiyadorlar aksiyalarni sotib olishda o‘z imtiyozli huquqlaridan foydalanmasalar, jamiyat aksiyadorlar tomonidan sotiladigan aksiyalarni sotib olish uchun imtiyozli huquqqa ega bo‘lishi uning nizomida ko‘zda tutilishi mumkin.
Aksiyadorlar sotayotgan aksiyalarni sotib olishda imtiyozli huquqdan foydalanish tartibi, muddati jamiyat nizomida belgilab qo‘yiladi. Imtiyozli huquqdan foydalanish muddati aksiyalar savdoga qo‘yilgan paytdan boshlab 30 kundan kam va 60 kundan ko‘p bo‘lishi mumkin emas. Odatda, yopiq aksiyadorlik jamiyatlari yillik hisobotlarni e’lon qilishdan ozod etiladilar, lekin ko‘pincha ular o‘z tashabbuslariga ko‘ra yillik hisobotlarni e’lon qiladilar. Bu e’lonlar keng doiradagi huquqiy va jismoniy shaxslarni jamiyat faoliyati bilan tanishtirish va yangi sheriklarni jalb qilish maqsadida chop etiladi. Jamiyat o‘zining filiallari va vakolatxonalarini tashkil etishi hamda vakolatxonalar ochishi mumkin. Ular o‘zlarini tashkil etgan jamiyat tomonidan mol-mulk bilan ta’minlanadi va shu jamiyat tasdiqlagan nizomlar asosida ish ko‘radi. Filial yoki vakolatxonaning rahbari jamiyat tomonidan tayinlanadi va jamiyat bergan ishonchnoma asosida ish ko‘radi. Filial hamda vakolatxona faoliyati uchun javobgarlik ularni tuzgan jamiyat zimmasida bo‘ladi. Jamiyat nizomida uning filiallari hamda vakolatxonalari to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan bo‘lishi kerak. Jamiyatning filiallari hamda vakolatxonalariga doir ma’lumotlar o‘zgarishi munosabati bilan uning nizomiga kiritilgan o‘zgartirishlar to‘g‘risidagi axborot huquqiy shaxslarni davlat ro‘yxatiga oluvchi organga ma’lumot tarzida taqdim etiladi.
Jamiyat tomonidan O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida filiallar tashkil etish va vakolatxonalar ochish, agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, filiallar va vakolatxonalar joylashgan joydagi mamlakat qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Bundan tashqari aksiyadorlik jamiyati huquqiy shaxs huquqini olgan sho‘’ba va tobe jamiyatlarga ega bo‘lishi mumkin. Sho‘’ba jamiyat o‘zining asosiy jamiyati qarzlari yuzasidan javobgar bo‘lmaydi. Sho‘’ba jamiyatiga bajarilishi shart bo‘lgan ko‘rsatmalarni berishga huquqiy asosiy jamiyat ana shunday ko‘rsatmalarni bajarish uchun sho‘’ba jamiyati tomonidan tuzilgan bitimlar yuzasidan sho‘’ba jamiyati bilan solidar javobgar bo‘ladi. Asosiy jamiyatning sho‘’ba jamiyatga bajarilishi shart bo‘lgan ko‘rsatmalarni berish huquqi sho‘’ba jamiyat bilan tuzilgan shartnomada belgilangan bo‘lsa yoki sho‘’ba jamiyatning nizomida ko‘zda tutilgan taqdirdagina asosiy jamiyat bunday huquqqa ega, deb hisoblanadi. Sho‘’ba jamiyat asosiy jamiyatning aybi bilan nochor bo‘lib qolgan hollarda asosiy jamiyat sho‘’ba jamiyatning qarzlari yuzasidan subsidiar javobgar bo‘ladi. Asosiy jamiyat sho‘’ba jamiyatning muayyan harakatlarini amalga oshirish oqibatlarida nochor bo‘lib qolishini oldindan bilib, yuqorida aytilgan o‘z huquqlari va imkoniyatidan sho‘’ba jamiyatining shunday harakatlarini amalga oshirishini ko‘zlab foydalangan hollardagina sho‘’ba jamiyatning nochorligi asosiy jamiyatning aybi bilan yuz bergan deb hisoblanadi. Sho‘’ba jamiyat aksiyadorlari asosiy jamiyatdan uning aybi bilan sho‘’ba jamiyatga keltirilgan zararni to‘lashni talab qilishga haqlidir. Asosiy jamiyat sho‘’ba jamiyatning muayyan harakatlarini amalga oshirish oqibatlarida ziyon ko‘rishini oldindan bilib o‘z huquqlari va imkoniyatidan sho‘’ba jamiyatidan shunday harakatlarini amalga oshirishini ko‘zlab foydalangan holdagina ziyon asosiy jamiyatning aybi bilan keltirilgan deb hisoblanadi. Agar jamiyatga qarashli ovoz beruvchi aksiyalarning 20%idan ziyodrog‘i boshqa ishtirokchi jamiyatga qarashli bo‘lsa, u jamiyat tobe jamiyat deb tan olinadi. Ishtirok etuvchi va tobe jamiyatlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar qonun hujjatlarida tartibga solinadi.
Bugungi kunda mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini rivojlantirish va ularning iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitidagi rolini tobora kuchaytirish yuzasidan zarur chora-tadbirlar amalga oshirilishi izchillik bilan olib borilmokda. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 20 iyulda qabul qilingan “Iqtisodiyotning strategik tarmoqlari korxonalarini xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g‘risida”gi farmoni mazkur sohadagi islohotlarni yanada jadallashtirish imkonini berdi. Farmonga muvofiq, ochiq savdolarda xususiy mulk etib sotiladigan korxonalar va ob’ektlar ro’yxatini kengaytirish, bunda xalqaro amaliyotda qabul qilingan normalarga rioya etish maqsadida, respublikamizda 2007 yil 1 avgustdan boshlab mamlakat iqtisodiyoti uchun ustuvor ahamiyatga ega bo’lgan strategik tarmoqlarning ustav kapitalida davlat ulushi bo’lmagan yoki bu ulush yigirma besh foizdan oshmaydigan aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarishda davlat ishtirokining maxsus cheklangan huquqi – “oltin aksiya” tamoyili joriy etildi. Bundan tashqari, mazkur Farmon asosida ishlab chiqilgan hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 24 iyuldagi qarori bilan tasdiqlangan Davlat tomonidan aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarishda ishtirok etish maxsus huquqi (“oltin aksiya”)dan foydalanish tartibi to’g‘risidagi nizom o’z navbatida davlat vakilini tayinlash tartibi, uning vakolatlari va majburiyatlarini huquqiy jihatdan mustahkamladi.