Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

Tarmoqning  funktsional  modeli.  Funktsional  model`  tarmoqning  fizikaviy 
amalga  oshirilishi  tamoyillariga  bog`liq  bo`lmagan  xolda  tarmoqni  mantiqiy 
darajada  mavxum  ravishda  tasvirlaydi.  Model`  elementlar  sifatida  ko`rib 
chiqilayotgan tarmoq funktsiyalarining o`zaro ta`sirini aks ettiradi. 
Funktsiya-mantiqiy  element  bo`lib,  belgilangan  vazifani  bajaradi.  Fizikaviy 
ravishda  funktsiya  apparat  bilan  yoki  dasturiy  maxsulot  (funktsional  ob`ekt) 
ko`rinishida amalga oshirilishi mumkin. 

---

 
17 
 Oxirgi xolatda funktsiyalarni ob`ekt deb nomlash qabul qilingan. Funktsiyani 
fizikaviy  amalga  oshirishda  ularni  mantiqiy  modul  deb  ataluvchi  aloxida 
funktsional tizim osti birliklar guruxiga birlashtirish mumkin. 
Tarmoqda bajariladigan funktsiyalarning quyidagi turlari farqlanadi: 
- amaliy(qo`llanish) funktsiyalar-foydalanuvchilar va tarmoq ma`muriyati 
ilova ob`ektlari; 
-    xizmatlarni  boshqarish  funktsiyalari-xizmat  komponentlaridan  va  ular 
bilan  bog`liq  bo`lgan  resurslardan  xizmatlarni  amalga  oshirishga  imkoniyat 
beruvchi  va  foydalanuvchini  mazkur  xizmatlar  o`zaro  ta`siri  bilan  boshqarish 
imkoniyatini beradigan ob`ektlar; 
- tarmoqni ma`muriy boshqaruv funktsiyalari-xamma boshqa funktsiyalar 
boshqaruvini amalga oshiradigan ob`ektlar; 
-  ma`lumotlarga  ishlov  berish  va  saqlash  funktsiyalari-ilova  ob`ektlarini 
chaqirish  va  boshqarish,  ularning  o`zaro  ta`sirini  xamda  ma`lumotlarni 
ma`lumotlar  bazasidan  olish  yoki  unga  joylashtirishni  ta`minlab  beradigan 
ob`ektlar; 
-  kommutatsion  funktsiyalar-axborot  oqimlarini  boshqarish  va  transport 
funktsiyalari (ular kommunikatsion tugunlarda qayta taqsimlanganda). 
 Tarmoq  funktsiyalari  o`zaro  ta`sir  tartibi  funktsional  model`  elementlar 
aloqasini  belgilab  beradi.  Bunday    o`zaro  ta`sirni  aloxida  funktsiyalar  (ob`ektlar) 
yoki mantiqiy modullar o`rtasida to`liq maxsulligi mantiqiy interfeys deb ataladi. U 
elementlar o`zaro ta`sir qoidalari majmuasini va almashilayotgan axborotni taqdim 
etish  formatini  belgilab  beradi.  Bir  turdagi  funktsiyalar  (ob`ektlar)  o`rtasidagi 
mantiqiy  interfeys  protokol  deb  ataladi.  Kommunikatsion  funktsiyalar  o`rtasidagi 
mantiqiy interfeys  telekommunikatsion tarmoqning funktsional etalon nuqtasi deb 
ataladi. 

---

 
18 
 Kommutatsiya jarayonining vazifalaridan bo`lgan – oqimlar va kerakli marshrutlar 
aniqlash,  maxsus  jadvallarda  marshrutlarni  belgilash,  oqimlarni  multiplekslash, 
uzatish  muxitini  taqsimlash  –  texnikaviy  masalalar  barcha  tarmoq  texnologiyalari 
asosi sifatda uning funktsional xususiyatlarini belgilaydi. 
Tarmoqlarda  ikkita  foydalanuvchi  biri  biri  bilan  bog`lanish  jarayonida 
quyidagi asosiy kommutatsya usullari mavjud: 

  Kanallar kommutatsyasi (circuit switching); 

  Paketlar kommutatsiyasi (packet switching); 

  Xabarlar kommutatsiyasi (message switching). 
Umumiy  xolda  foydalanuvchilar  bog`lanishi  1.2-rasmda  keltirilgan  kabi 
bo`ladi,  kommutatsiya usuliga ko`ra bajariladigan vazifalar farqlanadi.  
Kanallar  kommutatsiyasi  tarixi  dastlabki  telefon  tarmoqlaridan  boshlanadi. 
Paketlar  kommutatsiyasi  60chi  yillar  oxirida  barpo  etilib,  birinchi  kompyuter 
tarmoqlarida  qo`llanilgan.  Kommutatsiya  usullarning  xar  biri  afzallik  va 
kamchiliklarga  ega;  mutaxassislar  fikriga  ko`ra,  paketlar  kommutatsiyasiga 
asoslangan tarmoq texnologiyalari istiqbolda asosiy o`rin egallaydi.      
 
 
 1.2. rasm  Tarmoqda foydalanuvchilar kommutatsiyasi 

---

 
19