|
MUHAMMADAL-XORAZMIYNOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARIUNIVERSITETI
QARSHIFILIALI
TT va KT fakulteti RI 11-22 Guruh talabasining Dinshunoslik fanidan seminari
Bajardi: Mannonov Rustambek
Qabul qildi: Mamatqulova Dilrabo
QARSHI2022
Mavzu:
MARKAZIYOSIYODINLARI
Reja:
MarkaziyOsiyodatarqalgandinlarninghozirgiholati.
Zardushtiylikjamoalariningzamonaviyhayottarsi
.3.Tangrichilikdagi«Uyg‘onish»harakativabuningzararlioqibatlari.
Markaziy Osiyo mintaqasining qadimda Buyuk Ipak yo‘lidajoylashganligi bu yerda ko‘p millatli va konfessiyali davlatningshakllanishiga sabab bo‘ldi. Buyuk Ipak yo‘li Shosh, Samarqand,Buxoro, Xiva kabi qadimiy shaharlar orqali o‘tgan. Bushaharlarda yirik karvonsaroylar, savdo rastalari va bozorlarningrivojlanishi bilan birga turli madaniyat, til va din vakillari hamjamlandi.Tabiiyki, ular o‘z urfodat va an’analarini ham olibkirishdi.
TARIXGA NAZAR Buyuk Ipak yo‘li O‘rta asrlarda Sharq va G‘arbmamlakatlarini o‘zaro bog‘lagan qit’alararo karvon yo‘li. «BuyukIpak yo‘li» atamasi ushbu yo‘ldan tashilgan qimmatbaho tovar –Xitoy ipagi bilan bog‘liq. Markaziy Osiyoda qadimdan jahondinlari–buddaviylik,xristianlik,islomdinlaritarqalgan.
Shuningdek,moniylikvayahudiylikdinlarihammavjudbo‘lgan.
JahonmiqyosidazardushtiylikningdiniymanbasiAvestoni
o‘rganishavestoshunosliknominiolgan.HozirAQSh,Rossiya,Eron,Hindistondavlatlaridayirikavestoshunoslikmarkazlari
mavjud .Bugungi kunda eng yirik zardushtiy jamoalari — ErongebrlarivaHindistonparslario‘rtasidafaqatginatil,ibodatlarnio‘tkazishshaklivayilhisobiborasidaba’ziixtiloflarmavjud.
Ayni damda Hindistonda ruhiy jihatga e’tibor beruvchi qatorguruhlaryuzagakelgan.
Globallashuvta’siridaso‘nggivaqtlardazardushtiylikniislohqilish,ko‘pginamarosimlarnibekorqilib,faqat«Gat»larni
muqaddas kitob deb tan olish fikri olg‘a surilmoqda. HozirdajahonmiqyosidazardushtiylarHindistonda100ming,Eronda50ming, Yevropa, Osiyo mamlakatlari hamda Amerikada bir nechaming kishin
Bugungi kunda Markaziy Osiyo xalqlari orasida tangrichilikniqadimiy diniy an’ana sifatida tiklashga urinishlar bor. Bundayharakatlarortidaayrimg‘arazlimaqsadlarhamyotganinisezishmumkin.1990-yillardanboshlabtangrichilikkae’tiqodqiluvchi
guruhlar paydo bo‘la boshladi. Ataylab ko‘tarib chiqilayotgan buholat aholi orasida bo‘linishlarga olib kelishi mumkin. Chunkibugungikundaushbumintaqadao‘zlariningko‘pasrlikdiniy
e’tiqodlariga ega bo‘lgan turli millat va elatlar istiqomatqiladilar. Shunday sharoitda tangrichilik dinini qayta tiklashgaurinishmilliyvadiniyziddiyatlarkelibchiqishigasababbo‘ladi.
Xoqonlik o‘z davlat mafkurasiga ko‘ra, «el» deb atalib, qadimgitarixdaubilanbog‘liq«manguel»,«Tangri(ilohiy)el»,«turk
eli» kabi iboralar shakllangan. El va xoqon hokimiyatning Tangritomonidan Ashina xonadoniga «Turk budun (xalqi)»ga in’omqilinganiga ishonilgan. Qadimgi turk jamiyati dunyoning birorboshqa siyosiy uyushmasi hukmdoriga «xudo-qirol» sifatidaqaramagan,chunkibundaysiyosiyiqtidor(ne’mat)Tangri
tomonidanfaqatAshinaxonadonigain’ometilgan,degan
tasavvur Ashina turklari tasavvurida hukmron edi. Shu bois,Ashina xonadoni hokimiyati ilohiylashtirilgan. Agar Tangribergan siyosiy hokimiyat ishonchni oqlamasa, ya’ni o‘ziqtidorini ko‘rsata olmasa, unday hukmdor hokimiyatdanuzoqlashtirilib, «Tangri bergan siyosiy hokimiyat yana Tangritomonidan qaytarib olinadi», deb tushunilgan. Abu RayhonBeruniyTangrichilikta’limotiTangrichilikdadaraxtlargaturli
matolarnibog‘lashorqaliyervaosmonbog‘lanadi,debe’tiqodqilingan.Qadimiyturkiylarmutlaqo‘limgaishonishmagan.
Hayot ma’lum doira ichida butun fazo bo‘ylab aylanib yuradi,deb e’tiqod qilishgan. Shundan kelib chiqib, ular insonningjismoniy o‘limidan qo‘rqishmagan va uni hayotning tabiiydavom etishi, deb qarashgan. Ular o‘limni bir hayotdan ikkinchihayotga o‘tish deb ishonganliklari uchun, jasad kiyim-kechagi vakundalikzarurbo‘ladiganashyolarbilanbirgalikdadafnetilgan.
XXI asrning boshlarida Markaziy Osiyo mintaqasida joylashganmamlakatlar– Qozog‘iston,Qirg‘iziston,Tojikiston,
TurkmanistonvaO‘zbekistondao‘zigaxosdiniymanzaraga
guvoh bo‘lishimiz mumkin. Qozog‘iston Respublikasida rasman18 konfessiya tarkibida 3600 dan ortiq diniy tashkilot mavjud.Shuningdek, mamlakatda 246 ta noan’anaviy diniy guruhlar vayangijamoatlar(missionerlar)hamfaoliyat
ko‘rsatadi.Turkmaniston Respublikasida 13 ta diniy konfessiyaro‘yxatga olingan. Mamlakatda 128 ta diniy tashkilot mavjud.Qirg‘iziston Respublikasida 30 dan ortiq diniy konfessiyalarmavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
