Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali oziq-ovqat va qishloq xo

Import tariflari kiritilishi oqibatlari
Iste‗molchilarning 
yo`qotishlari 
Ishlab chiqaruvchilar
foydasi 
Davlat daromadi 
Jamiyatning sof 
yo`qotishi 
a + b+ c + d -- 
a -- 
s = 
b + a 
Demak, iste‗molchilarning
a
sohadagi yo`qotishlari ishlab chiqaruvchilar foydasining 
o`sishi hisobiga qoplanadi. Ayni damda iste‗molchilar shu tarmoq korxonalari aksiyadorlari 
bo`lishsa, ular yo`qotishlarining bir qismi o`sgan dividentlar sifatida qaytadi.
«s»
sohada davlat olgan daromadini transfert to`lovlarini oshirish, soliqlarni pasaytirish, 
budjet tashkilotlarida ishlovchilar ish haqini oshirishi ko`rinishida iste‗molchilarga 
qaytarishi mumkin.
Ammo «b» Q «d» sohalarda jamiyat sof yo`qotishga duch keladi. Valuta kursi 
o`zgarishi bu yo`qotishlarni bir oz qoplashi mumkin. Masalan, 20% li tarif kiritilishi 
natijasida milliy valuta 4% ga qimmatlashsa import qilinayotgan tovarlarning milliy 
valutada ifodalangan ichki bahosi 20 % ga emas, 16 % ga oshadi. Bu esa tarif kiritilishi 
oqibatida jamiyatning sof yo`qotish «b» va «d» sohalarning 80 foizini((16 / 20) x 100 q 80) 
tashkil etishini anglatadi.
Umuman olganda tariflarni kiritilishiga nisbatan bir-biriga zid fikrlar mavjud bo`lib, bu 
tadbir mamlakat iqtisodiyoti holati, xususiyati va qo`yilgan maqsadlar bilan asoslanadi.

---

152 
Bojxona tariflarini kirtishni yoqlovchi mutaxassislar fikriga ko`ra import tariflari:
• 
mamlakat mudofaa sanoatini himoya qilish imkonini beradi;
• 
mamlakatda bandlilik darajasi o`sishini ta‗minlaydi va yalpi talabni rag`batlantiradi, 
importning nisbatan cheklanishi natijasida sof eksport o`sadi va joriy operatsiyalar 
bo`yicha to`lov balansi xolati yaxshilanadi;
• 
milliy iqtisodiyotdagi yangi tarmoqlarni himoya qilish uchun zarur;
• 
davlat budjeti daromadlarini to`ldirish manbai bo`lib xizmat qiladi;
• 
milliy ishlab chiqaruvchilarni demping ko`rinishidagi chet el raqobatidan himoya 
qiladi;
• 
iqtisodiyot tuzilishini qayta qurishni boshqarish vositasi hisoblanadi va ular 
yordamida mamlakat iqtisodiyotidagi ilg`or siljishlar rag`batlantiriladi va h.k.
Milliy 
iqtisodiyotning 
tiklanishi 
sharoitida 
ko`pgina 
davlatlar 
o`z 
ishlab 
chiqaruvchilarini chet el raqobatidan himoya qilish maqsadida proteksionizm siyosatini 
qo`llaydilar. Aks holda, mahalliy korxonalar «sinishi» jamiyatda ishsizlik xavfini tug`diradi.
Mamlakatlarda ta‗rif mexanizmi orqali tashqi savdo siyosatini yuritish, birinchi 
navbatda ushbu mamlakatning asosiy tarmoqlari va yangi ishlab chiqarish sohalarining 
himoyalanganligiga ta‗sir qiladi. O`zbekistonda avtomobilsozlik yangi va istiqbolli soha 
(tarmoq) 
hisoblanadi 
va 
tabiiyki, 
tarifli 
himoyaga 
muhtoj. 
Tarmoqni 
tarifli 
himoyalanishining haqiqiy darajasini quyidagi misolda ko`rib chiqamiz. Masalan, 
O`zbekistonda yangi mashinalar uchun import boji 40 foizni tashkil qilsin. Ushbu mashinani 
ishlab chiqarish uchun zarur bo`ladigan ehtiyot qismlar asosan chetdan keltirilsin va unga 
import boji 25 foiz miqdorida o`rnatilsin. Bir dona mashinaning narxi 10000 AQSh 
dollariga teng bo`lsa, ya‗ni bitta avtomobil uchun zarur bo`lgan ehtiyot qismlarining narxi 
7000 dollar, qo`shilgan qiymat esa 3000 dollarni tashkil etsin.
Avtomobil importiga 40 foiz tarif belgilanganligi uchun har bir avtomobil narxi 4000 
dollarga o`sib, tarif bilan birga 14000 dollarni tashkil etadi. Ehtiyot qismlar importiga 25 
foizli tarif kiritilishi ularga qilinadigan xarajatlarni 1750 dollarga oshirib 8750 dollarga 
etkazadi. Oqibatda mahsulot birligiga ehtiyot qismlar xarajati 1750 dollarga oshdi. 
Qo`shilgan qiymat esa 2250 dollarga (4000 - 1750 q 2250) o`sdi. Shunday qilib, tarif 
kiritilgandan so`ng mahsulot birligiga to`g`ri keladigan qo`shilgan qiymat 5250 dollarni 
(3000 Q 2250 q 5250) tashkil etdi.
Endi esa soha (tarmoq)ning samarali himoyasi formulasidan foydalanamiz.