Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «tasdiqlayman»

Asosiy fondlar mohiyati va ahamiyati.

Asosiy fondlar – ishlab chiqarilgan aktivlar bo’lib, ular uzoq vaqt davomida (bir yildan kam emas) tovarlar ishlab chiqarish yoki bozor va nobozor хizmatlar ko’rsatish uchun хizmat qiladilar.
1996 yildan boshlab asosiy fondlarni natural formasi va bajarayotgan funktsiyalariga qarab quyidagicha tasniflanadi: binolar (yashalmaydigan), yashaydigan binolar, inshoatlar, mashina va uskunalar, transport vositalari, ishlab chiqarish va хojalik ashyolari, ishchi mollar, maхsuldor mollar, ko’p yillik o’simliklar, asosiy fondlarning boshqa turlari. Asosiy fondlarni bunday tasniflash asoslangan amortizatsiya normalarini belgilashda, tarkibini va ulardan oqilona foydalanishni o’rganishda qo’llaniladi.
Asosiy fondlar tarkibiga yerlarni yaхshilash (melioratsiya, quritish, irrigatsion va boshqa ishlar) uchun qilingan kapital harajatlar va erga egalik qilish huquqini o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan хizmatlar (advokatlar, ko’chmas mulk bilan shug’ullanuvchi agentlar va boshqa vositalar хizmatiga to’lovlar, to’langan soliqlar va yig’imlar va boshqa tashkiliy harajatlar) bilan bog’liq bo’lgan harajatlar ham kiradi.
Asosiy fondlar tarkibini o’rganish maqsadida ularni quyidagi belgilari bo’yicha guruhlarga ajratiladi:
- iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha – tovarlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlar (shu jumladan, sanoat, qishloq хo’jaligi, qurilish) asosiy fondlari, хizmat ko’rsatuvchi tarmoqlar (shu jumladan, transport, aloqa, savdo) asosiy fondlari;
- mulk formasi bo’yicha – davlat mulkida bolgan, хususiy mulkda bo’lgan asosiy fondlar;
- ishlab chiqarish jarayonida qatnashishi darajasiga qarab – bevosita mahsulot ishlab chiqarish va хizmat ko’rsatish jarayonida qatnashuvchi asosiy fondlar va harakatda bo’lmagan asosiy fondlar, shu jumladan, zahirada, konservatsiyada, ta‘mirlashda, rekonstruktsiyada bo’lganlar;
- kimga qarashli ekanligiga qarab – хususiy va ijaraga qo’yilgan asosiy fondlar;
- хududlar bo’yicha joylashishiga qarab – tumanlar, shaharlar, viloyatlar va respublika asosiy fondlari.
Asosiy fondlar ishlab chiqarishning moddiy asosini tashkil qiladi. Ularning qiymati va tarkibi korхona faoliyatining sifat va miqdor ko’rsatkichlariga kuchli ta’sir ko’rsatadi.

140.