Toshkent davlat sharqshunoslik instituti xorijiy mamlakatlar iqtisodi va mamlakatshunoslik

2.1.1.Diagramma.  

1960-2010yillar mobaynida Yaponiya YaIMsining dinamikasi

17

 

 

 

Tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  tashkil  qilish  va  unda  davlatning  faol  ishtroki 

Yaponiyaning o’ziga xos xususiyatidir. Davlat tashqi iqtisodiy faoliyatining deyarli 

barcha  yo’nalishlarini  o’ziga  qamrab  olgan  va  uni  tartibga  solib  turadi,  ichki  va 

tashqi axvolni taxlil qilishdan boshlab, tashqi iqtisodiy startegiyani ishlab chiqish, 

                                                           

17

 http://www.tradingeconomics.com/japan/gdp 

 

Yaponiya YaIMsi mlrd AQSH dollarida 

---

- 28 - 

 

geografik  va  tarkibiy  sohalarni  muhimligini  aniqlab,  nazorat  qilish  va    tartibga 

solishda moliyaviy rag’batlantirish uslublarini qo’llaydi.  

Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda puxta o’ylangan davlat siyosati, 

davlatni  rivojlantirishda,  tashqi  iqtisodiy  aloqalarni  asosiy  ta’sirchan  omillardan 

biriga  aylantirdi.  Bu  siyosat  Yaponiyaning  milliy  manfaatlarini  hisobga  olgan 

holda jahon xo’jaligiga uni yirik xalqaro iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va moliayviy 

savdo  markaziga,  jahon  iqtisodiyotiga  qo’shilishi  uning  salmoqli  qatnashchisiga 

aylantirdi.  Xalqaro  iqtisodiy  faoliyatni  davlat  tomonidan  tartibga  solinishida 

qonunchilik,  administrativ-huquqiy,  iqtisodiy  va  norasmiy  kabi  bir  birini 

to’ldiruvchi  uslublardan  keng  foydalaniladi.  Bu  esa,  oldinga  qo’yilgan 

maqsadlarga erishishni ta’minlaydi.  

Tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  tartibga  solishda  Yaponiya  amaliyoti  keng-

huquqiy  normativ  bazaga  tayanadi.  Qonuniy  va  huquqiy-administrativ  tartibga 

solish  sistemasj  ustivorlik  asosida  namoyon  bo’lib,  uni  cho’qqisida  valyuta 

almashish va tashqi savdo to’g’risidagi qonun, davlatning umumiy tartibga solish 

konsepsiyasi sifatida faoliyat chegaralarini belgilaydi.  

Bu qonunda xalqaro valyuta fondi, butunjahon savdo tashkiloti kabi xalqaro 

tashkilotlarning  kodeksidan  asosiy  prinsiplar  –  savdoni  erkinlashtirish  haqidagi 

xalqaro shartnomalar, erkin va har tomonlama savdo prinsiplari mavjudligi tufayli 

uni  erkin  deb  hisoblash  mumkin.    Erkin  tashqi  iqtisodiy  operatsiyalar  prinsipidan 

kelib chiqib, oddiy hollarda faqat minimal darajada davlat nazoratini nazarda tutadi.  

Transaksiyalarni  litsenziyalash  sistemasini  joriy  etishga  faqat  favqulotda  holat 

bo’lsagina  yo’l  qo’yiladi  (masalan,  mamlakatning  to’lov  balansi  keskin 

yomonlashganda). 

Chegaralarni  belgilash  xarakteriga  ega  bo’lgani  uchun  tashqi  iqtisodiy 

faoliyatni tartibga solishda u yoki bu soxalarga tegishli qonun osti aktlarni dastlab 

tartibga  solish  vazifasini  yuklaydi.  Majburiyatlarni  bunday  taqsimlash  yaponlar 

fikricha  xalqaro  iqtisodiy  sharoitni  o’zgarishiga  to’g’ri  baho  berish  va  milliy 

xo’jalikni  rivojlantirishda  to’liqroq  shu  holatlarni  hisobga  olishga  yordam  beradi 

va  yangilanishga  ham  yo’l  ochadi.  Qonunchilik  aktlarining  “2-qavati”  tashqi 

---

- 29 - 

 

iqtisodiy faoliyatni tartibga solishni asosiy bloki haqidagi qonundan tashkil topgan: 

eksport-import  operatsiyalari;    bojxona  –  tarif  sohasi;    tashqi  savdoga  xizmat 

ko’rsatish  (eksport  inspeksiya  haqidagi  qonun,  tashqi  savdoni  sug’urta  qilish, 

Yaponiyaga 

importni 

rivojlantirish 

va 

chet-elning 

to’g’ridan-to’g’ri 

invetitsiyalarini  jalb  qilish  to’g’risida  favqulotdagi  choralar,  banklarda,    sug’urta 

bazasida, qimmatli qog’ozlar va birjalarda va h.k. ). Texnik talablar va standartlar 

(sanoatda  standartlashtirish  haqidagi  qonun  va  boshqalar);    intellektual  mulk 

huquqi (patentlar, avtorlik huquqi va h.k.)  

Piramidaning  asosida  quyida  aytib  o’tilgan  qonunlarni  bajarish  va 

rivojlantirish  uchun  qabul  qilingan  ko’p  sonly  normative  aktlar  yotadi.  Ularga 

birinchi  navbatda  hukumat  qarorlari,  buyruqlari,  vazirliklar  topshiriqlari  va 

hokazolar  kiradi.  Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  haqidagi  kompleks  qonunning 

mavjudligi  hamda  qonunchilik  aktlari  amalda  faoliyatning  hamma  shakllarini 

tartibga soladi.