Toshkent davlat yuridik universiteti davlat huquqi va boshqaruvi kafedrasi

1.3. Fuqarolarning vijdon erkinligi kafolatlarining konstitutsiyaviy-

huquqiy asoslari 

 

Inson  erki  daxlsizdir.  Bu  xalqaro  tamoyil  Konstitutsiyamizda  ham  o’z  aksini 

to’gan.  O’zbekiston  Resbublikasining  Konstitutsiyasida  “Din  va  vijdon  erkinligi” 

masalalariga  katta  e’tibor  qaratilgan.  Unda  xalqimiz  ruhiga  mos  keladigan  imon-

e’tiqod,  adlu  insof,  diyonat,  mehru  oqibat,  or-nomus,  iffat  va  hayo  kabi  eng  ezgu 

fazilatlar  o’z  aksini  to’gan.  Bundan  tashqari,  Bosh  qomusimizda  O’zbekiston 

hududida  yashovchi  har  bir  fuqaroning  manfaatlari,  huquq  va  burchlari  qonun 

asosida  belgilangan.  Uning  31-moddasida  “Hamma  uchun  vijdon  erkinligi 

kafolatlanadi.  Har  bir  inson  xohlagan  diniga  e’tiqod  qilish  yoki  hech  qaysi  dinga 

e’tiqod  qilmaslik  huquqiga  ega.  Diniy  qarashlarni  majburan  singdirishga  yo’l 

qo’yilmaydi”  deb  yozilgan.  Shuningdek,  61-moddasida  “Diniy  tashkilotlar  va 

birlashmalar davlatdan ajratilgan hamda qonun oldida tengdirlar”. 

Asosiy  qonunimizning  muhim  bandlaridan  biri  –  Yaratgan  tomonidan 

berilgan  ulug’  ne’mat  –  insonning  hayoti  va  huquqlari  haqidadir.  Unda 

fuqarolarning  manfaatlari  qonuniy  ravishda  mustahkamlangan  va  qat’iy 

kafolatlangandir. 

Mustaqillik  tufayli  o’zligimizni  anglash,  ma’naviy  qadriyatlarimizni  tiklash 

jarayoni  kechayotgan  hozirgi  paytda  umuman  dinga  va  ayniqsa,  ota-bobolarimiz 

dini  bo’lib  kelgan  islomga  munosabat  tubdan  o’zgardi.  Bu  sohadagi  yutuqlarni 

sanab o’tirishga hojat yo’q. Mustaqillik yillarida kutilmagan voqealarga ham duch 

kelindi.  Xalqaro  terrorizm  bilan  uyushib  ketgan  diniy  ekstremizm  endilikda 

umumbashariy  muammoga  aylandi.  Uning  yechimi  bir  mamlakatning  qo’lida 

emas, balki xalqaro miqyosdagi sa’y-harakatlarni talab qiladi.  

Ana  shunday  murakkab  vaziyatda  ham,  O’zbekiston  hukumati  diniy 

bag’rikenglik  siyosatini  olib  bormoqda.  Respublikada  islom  bilan  bir  qatorda 

boshqa  konfessiyalar  ham  emin-erkin  faoliyat  ko’rsatmoqda.  Fuqarolarga  millati, 

irqi,  dinidan  qat’iy  nazar,  teng  huquqlar  qonun  orqali  kafolatlangan.  Buni 

---

30 

 

diyorimizga  ochiq  qalb  bilan  kelayotgan  har  bir  mehmon  o’z  ko’zi  bilan 

ko’rmoqda va e’tirof etmoqda. 

Uzoq  vaqt  davom  etgan  mafkuraviy  tazyiqqa  qaramay,  O’zbekiston  xalqi 

avloddan avlodga o’tib kelgan tarixiy qadriyatlari va o’ziga xos an’analarini saqlab 

qolishga muvaffaq bo’ldi. Buyuk istiqlol esa ularning har tomonlama rivoji uchun 

keng imkoniyatlar ochib berdi. 

O’zbekiston Resbublikasi  Konstitutsiyasida aniq belgilab qo’yilgan davlat  va 

jamiyat  qurilishining  bosh  maqsadlardan  biri  -  inson  farovonligi  ta’minlangan, 

ijtimoiy  adolat  va  qonuniylik  ustuvorlik  qiladigan,  barcha  fuqarolar  bir  xil  huquq 

va  erkinliklarga  ega  bo’lgan,  jinsi,  irqi,  millati,  tili,  dini,  ijtimoiy  kelib  chiqishi, 

e’tiqodi,  shaxsi  va  ijtimoiy  mavqeidan  qat’i  nazar,  qonun  oldida  tengligiga 

asoslangan  jamiyatni  barpo  etishdir.  Bu,  eng  avvalo,  yuksak  ma’naviyat  va 

hurfikrlilikka asoslangan, vijdon erkinligi amalda barqaror bo’lgan jamiyatni barpo 

etish  demakdir.  Bunday  jamiyatni  qurish  esa,  birinchi  navbatda,  keng  ma’nodagi 

vijdon  erkinligi,  jumladan,  diniy  e’tiqod  erkinligini  ta’minlashni  taqozo  etadi. 

O’zbekiston  Resbublikasining  Konstitutsiyasida  ushbu  hayotiy  masalaga 

umume’tirof etilgan demokratik tamoyillardan kelib chiqib yondashilgan. 

Bugun  O’zbekiston  diniy  bag’rikenglik  va  murosa  borasida  nafaqat  MDH 

davlatlari,  balki  butun  dunyoga  namuna  bo’lmoqda.  Bu  haqda  dunyo  miqyosida 

katta  obro’  va  nufuzga  ega  insonlar  ham  yurtimizga  ziyoratlari  vaqtida  ta’kidlab 

o’tmoqdalar.  Albatta,  xalqimizga  xos  bu  xislat  bir  zumda  paydo  bo’lgan  emas, 

balki  uzoq  tarixiy  asoslariga  ega.  Barcha  rivojlangan  davlatlar  demokratiya, 

inson’arvarlik  va  dunyoviylik  tamoyillariga  amal  qiladi.  Ularda  vijdon  erkinligi 

huquqiy  kafolatlangan  bo’lib,  tolerantlik  (bag’rikenglik)  hal  qiluvchi  tamoyil 

sifatida e’tirof etiladi. 

Bag’rikenglik munosabati barcha ijtimoiy guruhlar va shaxslar orasida amalga 

oshirilgan  taqdirdagina  dunyoviy  davlat  va  jamiyat  barpo  etilishi  mumkin.  Shu 

sababli  inson  huquq  va  erkinliklari,  o’zligini  anglashi  va  namoyon  qilishini 

ta’minlash  dunyoviy  demokratik  davlat  qurishning  asosiy  shartlaridan  biri 

---

31 

 

hisoblanadi. Shunday ekan, dunyoviy davlatni o’z ideali tarkibiga asos qilib qabul 

qilmaydigan  ijtimoiy  guruhlar,  siyosiy  partiyalar  davlat  hokimiyatiga  erishish 

uchun  bo’ladigan  demokratik,  ko’ppartiyaviy  raqobatda  qatnashish  huquqiga  ega 

bo’lmasligi  kerak.  Aks  holda,  insonparvarlik  tamoyili  buzilishi  uchun  “qonuniy” 

yo’l saqlanib qolgan bo’ladi.  

Xususan, o’z davrining ramzi bo’lgan Amir Temur e’tiqod va ma’naviyatning 

katta  ahamiyatini  to’g’ri  idrok  etgan.  Sharafiddin  Ali  Yazdiy  Sohibqironni  haqli 

ravishda e’tiqodi komil  inson sifatida ta’riflaydi. Eng  muhimi,  Amir  Temur “Ahli 

sunna  val-jamoa”  e’tiqodiga  sodiq,  diniy  aqidaparastlikka  qat’iy  qarshi  bo’lgan, 

islom  dinini  mutaassiblikdan  xoli,  erkin  tushungan.  Uning  komil  e’tiqodi  boshqa 

dinlarni rad etish hisobiga bo’lmagan va shu jihatdan ham, u nafaqat o’z asri, balki 

hozirgi zamon kishisi uchun ham namunadir

1

. 

Diniy bag’rikenglik turli din vakillari e’tiqodidagi mavjud aqidaviy farqlardan 

qat’iy nazar, ularning yonma-yon, o’zaro tinch-totuv yashashini anglatadi. Har kim 

o’z  e’tiqodiga  amal  qilishda  erkin  bo’lgani  holda  bu  huquqqa  boshqalar  ham  ega 

ekanini e’tirof etmog’i lozim.  

Xalqaro tashkilotlar orasida eng  nufuzlisi  va  yirigi  BMTning 1945  yili qabul 

qilingan  Ustavida  o’zaro  bag’rikenglik  ruhida  yaxshi  qo’shnichilik  kayfiyatida 

yashash, xalqaro tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlashda hamjihat bo’lib harakat 

qilish  asosiy  maqsadlardan  biri,  deb  e’lon  qilindi.  Ushbu  tashkilot  tomonidan 

hozirga qadar ishlab chiqilgan 70 dan ortiq xalqaro hujjat, konvensiya, kelishuv va 

protokollar  qatorida  1995  yil  16  noyabrda  qabul  qilingan  “Bag’rikenglik 

tamoyillari Deklaratsiyasi” alohida o’ringa ega ekanini ta’kidlash zarur

2

. 

Deklaratsiyada  irqi,  jinsi,  kelib  chiqishi,  tili,  dinidan  qat’iy  nazar, 

bag’rikenglikni targ’ib etish, inson huquqlari va erkinliklariga hurmat bilan qarash 

kabi  majburiyatlar  aks  etgan.  Ayni  paytda,  eski  masjid,  maqbara  va  ziyoratgohlar 

                                            

1

 Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asoslari / A.Ochildiev mas’ul muharrirligi 

ostida. – T:. O’zbekiston, 2008. – B. 407. 

2

 Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asoslari / A.Ochildiev mas’ul muharrirligi 

ostida. – T:. O’zbekiston, 2008. – B. 411. 

 

---

32 

 

ta’mirlanib,  yangilari  bunyod  etildi,  diniy  bilim  yurtlari  tarmog’i  kengaytirilib, 

sifat  va  saviyasi  takomillashtirilganini  ham  alohida  qayd  etish  zarur.  Shu  nuqtai 

nazardan  qaraganda,  xalqimiz  diniy  va  ma’naviy  qadriyatlarining  hozirgi 

demokratik  jamiyat  qadriyatlari  bilan  uyg’unlashishi  respublikamizning  kelajakda 

yanada  ravnaq  topishi,  jahon  hamjamiyatiga  qo’shilishida  muhim  omillardan  biri 

hisoblanadi. 

Dunyoviylik  tuyg’ulari  alohida  shaxs  va  ijtimoiy  institutlar  darajasida 

namoyon  bo’lib  boradi.  Dunyoviylik  demokratik  taraqqiyot  yo’lini  tanlagan  har 

qanday  mamlakat  hayotini  tashkil  etishning  bosh  mezonlaridan  biri  -  vijdon 

erkinligi tamoyilining ustuvorligini kafolatlaydi. 

Mamlakatimizda  barpo  etilayotgan  demokratik  huquqiy  davlat  va  fuqarolik 

jamiyatining  tamal  toshi  “vijdon  erkinligi”  tushunchasi  bilan  chambarchas 

bog’liqdir.  Fuqaroviy  erkinliklar  ichida  insonning  ichki  ma’naviy  dunyosiga  va 

uning  ruhiyatiga  bevosita  aloqador  bo’lgan  vijdon  erkinligi  demokratik  dunyo 

bo’ylab umume’tirof etilgan inson huquqlarining eng asosiylaridan biridir. 

Fuqarolik  jamiyati  kishilar  o’rtasidagi  munosabatlarning  yuksak  madaniy 

saviya  va  teran  ma’naviy  zaminga  asoslangani  bilan  ajralib  turadi.  Bunday 

jamiyatning  ijtimoiy-ma’naviy  hayotida  umuminsoniy  qadriyatlarning  ustuvorligi, 

ularning mo’tabar va hatto, muqaddas sanalishi barqaror bo’lmog’i shart. Muayyan 

insonning  qadr-qimmati,  odamlar  orasidagi  mehr-oqibat,  samimiylik,  axloqiy 

poklik,  insof-u  adolat  va  insonparvarlik  kabi  eng  ezgu  umuminsoniy  qadriyatlar 

fuqarolik  jamiyati  hayotining  haqiqiy  mezonlaridir.  Shuning  uchun  ham 

O’zbekistonda  kechayotgan  davlat  va  jamiyat  qurilishi  jarayonida  tom  ma’nodagi 

vijdon erkinligini ta’minlashga alohida urg’u berilmoqda. 

Davlatimizning  vijdon  erkinligiga  munosabati  –  O’zbekiston  Resbublikasi 

Konstitutsiyasining 31-moddasida mustahkamlab qo’yilgan “Hamma uchun vijdon 

erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi 

---

33 

 

dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo’l 

qo’yilmaydi”

1

, - degan qoidada o’zining aniq qonuniy ifodasini to’gan.  

Vijdon erkinligi bilan bog’liq masalalarni tartibga soluvchi xalqaro hujjatlarni 

BMT va uning ixtisoslashtirilgan muassasalarining universal xalqaro shartnomalari 

hamda  inson  huquqlari  bo’yicha  mintaqaviy  xalqaro  konventsiyalar  va 

shartnomalar  kabi  ikki  guruhga  ajratish  mumkin.  Shu  bilan  birga,  BMT  Ustavida 

inson  huquqlariga  rioya  etishni  tartibga  soluvchi  -  inson  shaxsi  sha’ni  va  qadr-

qimmati,  xalqlarning  teng  huquqligi,  erkak  va  ayollarning  teng  huquqligi,  irqi, 

jinsi,  tili  va  diniga  ko’ra  kamsitishga  yo’l  qo’yib  bo’lmasligiga  taalluqli  qator 

tamoyillar qayd qilingan. 

O’zbekiston  Resbublikasi  qonunlarida  voyaga  yetmagan  yoshlarning  vijdon 

erkinligini ta’minlashga alohida e’tibor berilgan. Buning sababi hali yetarli hayotiy 

tajriba  va  bilimlarga  ega  bo’lmagan  yoshlarga  ta’sir  o’tkazish,  ayniqsa,  muayyan 

diniy dunyoqarashni ularning ongiga singdirish oson.  

Dunyo,  jumladan,  mamlakatimiz  tajribasi  shuni  ko’rsatmoqdaki,  ayrim 

nosog’lom  kuchlar  bundan  o’zlarining  g’arazli  maqsadlari  yo’lida  foydalanishga 

intilmoqda.  Shuning  uchun  ham,  “Vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar 

to’g’risida”gi Qonunga “voyaga yetmagan bolalarni diniy tashkilotlarga jalb etish, 

shuningdek, ularning ixtiyoriga, ota-onalari yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar 

ixtiyoriga  zid  tarzda  dinga  o’qitishga  yo’l  qo’yilmaydi”,  -  degan  muhim  qoida 

kiritilgan.  Qonunga  xilof  ravishda  bunday  faoliyat  bilan  shug’ullanganlik  uchun 

O’zbekiston  Respublikasining  Jinoyat  kodeksida  jinoiy  javobgarlik  ham 

belgilangan.  

Davr  talablari  asosida  qabul  qilingan  “Vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar 

to’g’risida”gi  Qonunining  3-moddasida:  “Dinga  e’tiqod  qilish  yoki  o’zga 

e’tiqodlar  erkinligi  milliy  xavfsizlikni  va  jamoat  tartibini,  boshqa  fuqarolarning 

hayoti, salomatligi, axloqi, huquqi va erkinliklarini ta’minlash uchun zarur bo’lgan 

darajadagina  cheklanishi  mumkiligi  belgilangan.  8-moddasiga  asosan  esa,  diniy 

                                            

1

 O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –  T.: O’zbekiston, 2014. – B. 8. 

---

34 

 

tashkilotlar  18  yoshga  to’lgan  va  respublika  hududida  doimiy  yashayotgan  100 

nafardan  kam  bo’lmagan  O’zbekiston  fuqarolari  tashabbusi  bilan  tuzilishi, 

muayyan  konfessiyaga  qarashli  diniy  tashkilotlar  faoliyatini  muvofiqlashtirish  va 

yo’naltirib borish uchun ularning Respublika bo’yicha yagona markaziy boshqaruv 

organi  tuzilishi  mumkinligi  haqidagi  qoida  mustahkamlab  qo’yildi.  Qonunning  9-

moddasiga  muvofiq  diniy  tashkilotlarning  markaziy  boshqaruv  organlari 

ruhoniylar va o’zlariga zarur bo’lgan diniy xodimlar tayyorlash uchun diniy o’quv 

yurtlari tuzishga haqlidir. 

Ma’lumki  asosiy  Qonunimiz  fuqarolarning  jinsi,  irqi  e’tiqodi,  ijtimoiy  kelib 

chiqishidan  qat’iy nazar  qonun  oldida  tengligini  ta’minlovchi  asosiy  hujjatdir. 

Unda  kishilarni  har  qanday  tazyiq  va kamsitishlardan  himoya  etuvchi  huquqlar 

ta’minlab  qo’yilgan.  Binobarin,  Konstitutsiyamizdagi  mezonlar asrlar  davomida 

ajdodlardan  avlodlarga  o’tib  kelayotgan,  dunyoning  hech  yerida  takrorlanmas 

ajoyib, o’ziga  xos  milliy  munosabatlarimiz  va  milliy  u  bilan  uyg’un  ravishdagi 

go’zal  diniy  qadriyatlarimiz bilan  bevosita  bog’liq,  hamda  ularning  hayotiy 

in’ikosidir.  Xar  bir  yurtning  o’ziga  yarasha  milliy qadriyatlari,  ma’naviyati,  urf-

odatlari mavjud bo’ladi. Qachonki mana shu davlatdagi Konstitutsiya shu yurtdagi 

milliy  qadriyat  va  ma’naviyatidan  kelib  chiqgan  xoldagina  tuzilgan  bo’lsagina 

fuqarolarni  to’la himoya  qila  oladi,  qonun  va  fuqaro  o’rtasida  uzviy  aloqa  barpo 

bo’lishiga  sabab  bo’ladi.Ta’kidlash  joizki,  ayni  diniy  e’tiqod,  vijdon  erkinligini 

kafolatlashda  Konstitutsiyaning o’rni  va ahamiyati beqiyosdir. Biz sobiq sho’rolar 

tuzumidar  farqli  o’laroq,  erkin  bozor  munosabatlariga asoslangan,  huquqiy 

demokartik  davlat  barpo  etish  yo’lilan  borar  ekanmiz,  fuqarolarning 

barcha erkinliklari  qatori  vijdon  erkinligining  ham  huquqiy  kafolatlari  va  uning 

hayotda  teran ta’minlanishini  ham  e’tiborga  olishimiz  zaruriydir.  Zero,  diniy 

e’tiqod  bu  fuqarolarning  noziktuyg’ulari  bo’lib,  uning  o’ziga  xos  hassos  jihatlari 

mavjud. 

Yurtimizda turli diniy konfessiyalarning o’z faoliyatlarini amalga oshirishlari 

va  jamiyat  hayotida faol  ishtirok  etishlari  uchun  lozim  bo’lgan  barcha  shart-

---

35 

 

sharoitlar qonuniy asosda kafolatlab qo’yilgan. Birgina O’zbekiston Musulmonlari 

idorasi  tomonidan  televideniya  va  ridio  orqali  diniy-ma’rifiy ko’rsatuvlar  va 

eshittirishlar 

tashkil 

etilayotganing 

o’zi 

fuqarolarning 

e’tiqodiy 

ehtiyojlarini qondirishda  muhim  omil  bo’lib  xizmat  qilmoqda.  Bundan  tashqari, 

idora qoshida bitta oliy va o’nta o’rta-maxsus diniy ta’lim muassasalarining tashkil 

etilgani  bu  boradagi  amaliy  ishlar  ko’lamini  yanada rivoj  to’tirdi.  Bularning 

hammasi  konstitutsion  huquqlarning  jamiyatdagi  in’ikosidir.Shuni  ham  ta’kidlab 

o’tish  joizki,  mamlakatimiz  aholisining  mutlaq  ko’pchiligi  islom  diniga 

e’tiqod qilgani  bilan,  vijdon  erkinligi  borasida  boshqa  dinlar  va  diniy  tashkilotlar 

faoliyati  ham  qonun asosida  bir  xilda  belgilangan  va  voqelikda  shunday  ijro  qilib 

kelinmoqda.  Bunga  ko’ra,  O’zbekiston Resbublikasi  Prezidenti  farmoniga  asosan, 

1903  yilda  qurilgan  “Svyataya  Blogoroditsa” ibodatxonasining  Arman  apostol 

cherkoviga topshirgani, o’z vaqtida faoliyati to’xtatib qo’yilgan Yevangel-lyuteran 

cherkovi 

Kirxasining 

respublikamizda 

istiqomat 

qiluvchi 

nemislarning 

diniy ehtiyojlarini 

qondirish 

maqsadida 

“Vidergeburt” 

nemis 

madaniyat 

markazigafoydalanish  uchun berilgani  so’zimiz  isboti  bo’la  oladi.Ammo  ming 

afsuski,  din  sohasida  yaratilgan  imkoniyatlar  hamda  xalqimizning  o’zbekona 

bag’rikengligini suiste’mol  qilgan  ayrim  diniy  tashkilot  va  oqimlar  faqat  diniy 

g’oya  va  aqidalarni  emas,  balki  siyosiy va  hatto  ekstremistik  maqsadlarni  ko’zlab 

ish  olib  borganlari  tashvishli  holatdir.  Mana  shunday  ayanchli xolatlarga  tushib 

qolmaslik  uchun  xam,  barchalarimiz  xaq-huquqlarimizni  mukammal  bilib 

olishimiz zarurdir.  Biror  dinga  qiziqib,  shu  din  to’g’risida  mukammal  bilim 

olmoqchi  bo’lsak,  faqatgina  davlat tomonidan  tashkil  qilingan  va  ruxsat  berilgan 

muassasalarga  murojaat  etishimiz  kerak.  Davlatimiz tomonidan  xoxlagan  dinni 

o’rganishni 

istovchilar 

uchun 

imkoniyatlar 

eshigi 

ochilgan 

bo’lib 

maxsus tashkilotlar  tuzilgandir.  Bu  tashkilotlarda  esa  faqatgina  davlat  tomonidan 

nazoratdan  o’tgan,  sof   aqidali,  malakali  murabbiylar  biz  istagan  narsalarni  to’liq 

xolda  tushuntirib  berishlari  mumkin. Ko’chada  uchragan  xar  qanday  odamning 

gapiga  kirib,  uning  aytayotganlarini  to’g’ri  deb  bilish  esa faqatgina  adashishlarga 

---

36 

 

olib  keladi  xalos.  Barchalarimiz  shunday  xolatlardan  ogox  bo’lmog’imiz 

va Konstitutsiyamizda  belgilab  qo’yilgan  xuquqlarimizdan  foydalana  olishimiz 

lozim. 

  

Mustaqillikning 

ilk  yillarida  diniy  nashrlarga  tashna  xalqimizga 

manfaat’arast  kimsalar tarafidan  o’zga  yurtlardan  g’arazli  maqsadlarda  kirib 

kelgan  diniy  aqidaparastlikni  targ’ib  etuvchi, odamlarda  qo’rquv  va  vahima 

uyg’otuvchi,  bir  din  vakilini  boshqa  dinga  o’tishga  da’vat  etuvchi  ko’’lab diniy 

adabiyotlar  taqdim  etildi.  Buning  natijasida  bir  necha  ekstremistik  guruhlar 

tomonidan  o’ta   og’ir  jinoyatlar  sodir  etildi.  Bu  esa,  mamlakat  tinchligiga  rahna 

solishga  qaratilgan  harakatlarning bir  ko’rinishi  edi.“Vijdon  erkinligi  va  diniy 

tashkilotlar  to’g’risida”gi  qonunining  yangi  tahrirda  qabul  qilinishi  esa, bu 

boradagi  muammolarni  hal  etishda  muhim  o’rin  egalladi.  Uni  ishlab  chiqishda 

mamlakatimizning o’ziga  xos sharoiti, unda yashovchi ko’p millatli xalqimizning 

huquq va manfaatlari hamda mentaliteti hisobga olindi. Qonunning asosiy maqsadi 

har  bir shaxsning  vijdon erkinligi  va diniy e’tiqod  huquqini, dinga  munosabatidan 

qat’i  nazar,  fuqarolarning tengligini ta’minlash, shuningdek, diniy tashkilotlarning 

faoliyati  bilan  bog’liq  munosabatlarni  tartibga  solib  turishdan  iborat.  Mazkur 

Qonunning  3-moddasida  «Dinga  e’tiqod  qilish  yoki  o’zga  e’tiqodlar  erkinligi 

milliy   xavfsizlikni  va  jamoat  tartibini,  boshqa  fuqarolarning  hayoti,  salomatligi, 

axloqi,  huquqi  va erkinliklarini  ta’minlash  uchun  zarur  bo’lgan  darajadagina 

cheklanishi  mumkin»ligi  belgilangan.  Bu norma  Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar 

to’g’risidagi  xalqaro  Paktning  18-moddasi  3-bandiga  to’liq  mos tushadi.  Unda 

belgilanishicha,  “Din  yoki  e’tiqodga  ega  bo’lish  yoki  qabul  qilish  huquqi  qonun 

bilan   belgilangan  va  jamoat  xavfsizligi,  tartibi,  salomatligi  va  axloqini, 

shuningdek,  boshqa  shaxslarning asosiy  huquq  va  erkinliklarini  muhofaza  qilish 

maqsadlaridagina  cheklanishi  mumkin”.  Shuningdek, bunday  qoida  BMT  Bosh 

Assambleyasining 

“Diniy 

toqatsizlikning 

barcha 

shakllarini 

bartaraf 

etish to’g’risida”gi  Rezolyutsiyasida  ham  mustahkamlangan  bo’lib,  unda  tinchlik 

va jamoat xavfsizligini ta’minlash maqsadlarida din yoki e’tiqod erkinligi sohasida 

---

37 

 

ma’lum  cheklovlarga  yo’l  qo’yilishi belgilab  o’tilgan.“Vijdon  erkinligi  va  diniy 

tashkilotlar 

to’g’risida”gi 

qonunning 

5-moddasida 

mustahkamlangan 

bir konfessiyadagi  dindorlarni  boshqasiga  kiritishga  qaratilgan  xatti-harakatlar 

(‘rozelitizm),   shuningdek,  boshqa  har  qanday  missionerlik  faoliyati  man  etilishi 

haqidagi qoida yurtimiz xavfsizligi, turli din vakillarining tinch-totuv yashashi kabi 

maqsadlarni o’zida mujassam etgan. Chunki inson o’z dini, e’tiqodini o’zgartirishi 

ko’p  hollarda salbiy oqibatlarga  olib keladi.  Ayniqsa, bunday  harakatlar  oqibatida 

bir  necha  oilalarning  parchalanishi,  ota-bola,  aka-ukaning  yuz  ko’rmas 

bo’lib ketayotganini  hech  qanday  yo’l  bilan  oqlab  bo’lmaydi.Biz  yuqorida  Bosh 

qomusimizning milliy va diniy qadriyatlarimizga mos va xalqaro talablarga javob  

bera  oluvchi  hujjat  sifatida  ta’kidlab  o’tdik.  Zero,  vijdon  erkinligini  kafolatlovchi 

Asosiy qonunimizning  18-moddasiga  ko’ra,  O’zbekiston  Resbublikasida  barcha 

fuqarolar  bir  xil  huquq  va erkinliklarga  ega  bo’lib,  jinsi,  irqi,  millati,  tili,  dini, 

ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va  ijtimoiy  mavqeidan qat’iy  nazar, qonun 

oldida  tengdirlar;  shuningdek,  Konstitutsiyaning  31-moddasiga  ko’ra,  hamma 

uchun  vijdon  erkinligi  kafolatlanadi.  Unda  bir  inson  xohlagan  diniga  e’tiqod  

qilish  yoki  hech  qaysi  dinga  e’tiqod  qilmaslik  huquqiga  ega.  Diniy  qarashlarni 

majburan 

singdirishga yo’l 

qo’yilmaydi, 

deb 

belgilab 

qo’yilgan.  

Turli  millatli  va  turfa  xil  din  vakillari  istiqomat  qiladigan  yurtda  eng  asosiy  ichki 

nizolar din vakillari bir-birlarining e’tiqodi , fikrini xisobga olmaslik va kamsitishi 

oqibatida kelib chiqadi. Mana shunday  ixtilofli  vaziyatda  Konstitutsiyada  belgilab 

qo’yilgan  vijdon  erkinligi  to’g’ri ishlab  chiqilgan  bo’lishligi  juda  muhimdir. 

Ayniqsa, xozirgidek ixtiloflarga to’la dolzarb vaqtda, butun dunyoning tinchligi va 

osoyishtaligiga  raxna  solayotgan   ISHID  terroristik  tashkilot  va  shunga  

o’xshash  turli  iqtisodiy-siyosiy   fitnalar  avj  olgan  zamonda  barchalarimiz 

Konstitutsiyamizdagi 

xaq-huquqlarimizni 

to’liq 

o’rganib, 

O’zbekiston 

Resbublikasining  Konstitutsiyasi  doimo  bizni  ximoya qilishini  xis  qilib 

yashamog’imiz  lozimdir.  Vijdon  va  e’tiqod  erkinligi  tyla  ta’minlangan  davlat  

albatta  ma’nan  yuksalib,  xamjixatlashib  boraveradi.Bir  so’z  bilan  aytganda, 

---

38 

 

mustaqillik  yillarida  O’zbekistonda  diniy  erkinlik  to’la  ta’minlandi.  Din  

sohasida  amalga  oshirilayotgan  islohotlarning  asosiy  maqsadi  esa  insonlarning 

vijdon va e’tiqod erkinligi huquqini ta’minlash, xalqimizni ma’nan yuksaltirish va 

barkamol avlodni tarbiyalashga xizmat qilmoqda. 

Mazkur  qonunning  23-moddasiga  ko’ra  vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar 

to’g’risidagi qonun hujjatlarini buzishda aybdor bo’lgan mansabdor shaxslar, diniy 

tashkilotlarning  xizmatidagilar  va  fuqarolar  O’zbekiston  Resbublikasi  qonun 

hujjatlarida  belgilangan  tartibda  javobgar  bo’ladilar.  Bu  modda  qonun  oldida 

barcha bir xil bo’lishini ta’minlaydi

1

. 

Demak,  O’zbekiston  Respublikasi  diniy  bag’rikenglik  va  vijdon  erkinligini 

kafolatlovchi dunyoviy davlatdir. Zero, qonun  ustuvorligi eng oliy  mezon bo’lgan 

fuqarolik  jamiyatining  har  bir  a’zosi  ushbu  qonuniy  talabga  to’g’ri  munosabatda 

bo’lib,  uning  hayotga  tatbiq  etilishiga  hissa  qo’shishi  lozim.  Chunki  eng  muhim 

konstitutsiyaviy huquqlardan bo’lgan vijdon erkinligi huquqining amalda ro’yobga 

chiqarilishi  fuqarolik  jamiyatining  ma’naviy-madaniy  rivojlanganlik  darajasining 

muhim ko’rsatkichidir. 

                                            

1

 O’zbekiston Respublikasi Оliy Маjlisining Ахborotnomasi, 1998 y., 5-6-сон, 99-moddа 

---

39